Ünden bugüN

İRANLILAR MESCİDİ

192

193

İSHAK AĞA ÇEŞMELERİ

ran, 1994; T. Zarcone, "Un regard sur leş li-eux de culte chiite â istanbul (fin d'Empire ottoman-epoque contemporaine), Observato-ire urbain d'Istanbul, 2, ist., Haziran 1992, s. 10-12; ay, "The Persian Cemeteıy of istanbul" (basımda).

THIERRY ZARCONE

İRANLILAR MESCİDİ

Karacaahmet Mezarlığının doğusunda, Seyyid Ahmet Deresi Sokağı'mn sonundaki iranlılar Mezarlığı'nın içindedir. Seyyid Ahmed Deresi Mescidi olarak da bilinir. Yapının aslı ahşap olup, büyük bir yangında yanmıştır. Bu yüzden ilk yapının tarihi bilinmemektedir. Kagir olan bugünkü yapının kitabelerinin birinde görülen en eski tarih ise 1271/1854-55'tir.

Neoklasik üslupta yapılmış olan mescit, bahçe zemininden itibaren iki kademeli olarak arazinin meyline uydurulmuştur. Yapının alt duvarlan mermer kaplıdır. Mescidin kuzeye açılan kapısına 14 basamaklı bir merdivenle çıkılır. Bu merdivenden 5 basamak çıktıktan sonra sağ tarafta siyah-beyaz mermerli abdest muslukları vardır. Mescidin son cemaat yeri came-kânla üçe bölünmüştür. Sağdaki bölümde kadınlar mahfiline açılan bir kapı vardır. Toplantı odası olarak kullanılan bu bölüm aynı zamanda Iranlılarca mübarek sayılan günlerde de yemek salonu işlevi görmekte, soldaki bölüm ise bugün kitaplık olarak kullanılmaktadır. Son cemaat yerinin örtü sistemi, içbükey kasetler ve elips kubbelerden oluşur. Elips kubbeler giriş bölümünde tam eksende ve biri mescit kapısı üzerinde, ikisi son cemaat yeri kapısı üzerinde üç kasede hareketlendirilmiş-tir. Yan mekânlarda ise elips kubbeler daha geniş tutulmuş ve kaset sayıları sadece son cemaat yerinin kapısı üzerinde olmak üzere bire düşürülmüştür.

Dikdörtgen olan mescidin örtü sistemi ise, köşelerde çan formu verecek şekilde pandantif oluşturan geniş bir aynalı tonoz-

iranlılar Mescidi'nin ön cephesi. Kadir Aktay/Onyx, 1994

dur. Girişin iki yanında kadınlar mahfili vardır. İçe taşkın, İran üslup özellikleri gösteren mihrap, prizmatik üçgenlerden oluşan iki friz içine alınmış ve üzerlerinde Hz Muhammed ile kızı Hz Fatma'nın ve On İki İmam'ın isimlerini taşıyan, sipariş üzerine iran'da yapılarak İstanbul'a getirilmiş 14 çini panoyla bezenmiştir. Mihrabın sol köşesinde bulunan çininin üzerindeki Farsça yazıdan anlaşıldığına göre, bu panolar İran Milli Eserler Encümeni'nin siparişi ü-zerine 1352/1933'te Seyyid Mustafa Tab-tabaî tarafından Tahran'da yapılmıştır. Mihrabın düz olarak bitirilmiş üst kısmı ise mermer olup, burada dört ayrı kitabe vardır. Bu kitabelerden başka ayrıca mihrabın sağ ve solunda da kakma halinde Farsça kitabeler bulunur.

Yapının kuzey cephesinde, mescit girişinin üstünde frizlerle kesilmiş üç pencere vardır. Yapının batı cephesinde ise yine sivri kemerli, kavsaralarında ayetler bulunan 14 pencere bulunur. Pencerelerin aralarında ajurlu, ayetli, sivri uçlu payeler ve mukarnas frizli boyalı konsollu payeler görülür. Bu payelerin aralarında ise gülbezekler vardır. Batı cephesi sivri kemer kasetleri içine alınmış kademeli silmelerle nihayetlendirilmiştir.

Yapının batı ve doğu cephesi simetrik olup, tek fark doğu cephesindeki pencere kemerlerinde kavsaralarm olmamasıdır. Yapı içinde duvar yüzeylerinin ortak özelliği, altyapı nihayetinde kasnak biçiminde mukarnaslı friz ve kemerlerin, yapıyı dört yönde dolaşmaları ve pilastr ö-zelliği taşıyan payelerin iki kat halinde tüm duvarları süslemesidir.

Mescidin minberi ahşap olup, minber tacında iki tane el sembolü vardır. Doğu cephesinde tam eksende yine ahşap olan vaaz kürsüsü bulunur. Tavanda eksende 8, yanlarda 4 kollu ajurlu, birbirinden değerli avizelerin sarktığı kartonpiyerler vardır.

Yapının dışına bakıldığında, giriş cephesi mukarnas başlıklı dört mermer sütunun taşıdığı basık kemerlerle üçe bölünmüş, orta kemer daha yüksek tutulmuştur. Kemerlerin üzerindeki çatı köşeli ve dar saçaklıdır. Cephenin sağında yine sivri kemerli bir pencere vardır. Yapının batı cephesi iki katlıdır. Üst kat vakıf, alt kat ise gasilhane ve çay ocağıdır. İki katta da sivri kemerli pencereler vardır. Kat pencereleri arasında kademeli bir kat frizi uzanmaktadır. Alt kat pencereleri arasında ise kitabeler bulunur. Cephenin güneybatısındaki gasilhane kitabesinde burayı 1271/ 1857'de tacir Cüneyd Ali'nin yaptırdığı yazılıdır. Bu tarih mescitteki en eski tarihtir. Diğer bir kitabede de burayı 1919'da Hoylu Ahmedzade Meşhedi Abbas Ali' nin yeniden yaptırdığı yazar. Gasilhane-nin hemen yanında 1321/1902 tarihli u-fak bir duvar çeşmesi vardır.

Yapının doğu cephesi tek katlı olup, yine sivri kemerli yüksek pencerelerle donatılmıştır. Pencere aralarında kemer üzengilerine kadar pilastrlar, pencere altlarında ise payeler vardır. Bu cepheden bakıldığında yapıdaki iki ayrı örtü sistemi ve yükseklik farkları görülür. Bunlardan yüksek olan mescit ve tonoz örtüsü, alçak olan i-se eğimli çatıyla örtülü son cemaat yeridir. Güney cephesinde ise bu, üç kademeye dönüşür. En yüksek olan mescit, daha alçak olan vakıf ve en alçak olan gasilha-nenin yanındaki depodur. Mescit çatısında On İki îmam'ı simgeleyen, 12 kollu, güneş kursuna benzeyen alem vardır. Cephe ayrıca, dört pilastr ile hareketlendirilmiştir. Bibi. Konyalı, Üsküdar Tarihi, I, 169-172.

ALEV ERARSLAN