Ünden bugüN

KAPIKULU OCAKLARI

Oda denen kışlaları İstanbul'da bulunan ve kentte önemi bir nüfus ve baskı kesimini oluşturan acemioğlanları, yeniçeriler(-»), sipahiler, cebeciler, topçular, top arabacıları, humbaracı ocaklarıydı (bak. Acemi Ocağı, Sipahi Ocağı, Cebeci Ocağı, Humba-rahane). Kapıkullarına "ocaklı" da denirdi.

Kapıkulları, barış zamanı İstanbul'daki kışlalarda ikamet ederler, sefer zamanında da padişahın çevresinde koruma görevi yaparlardı. Büyük çoğunluğu İstanbul'da oturmakla birlikte, sınır kalelerinde muhafızlık yapanlar da vardı.

Acemioğlanlannın İstanbul'daki inşaatlarda, odun taşınmasında, Mudanya-İstan-bul arasında kayıkçılık, Dil İskelesi ile Üsküdar arasında asker naklindeki at gemilerinde çalıştırılmaları gibi, yeniçeri çorbacıları da karakol hizmeti yaparlardı. Ayrıca İstanbul yangınlarının söndürülmesinde de kapıkulu askerleri görev alırlar, odalarında bulunan kanca, su kovası vb araçlarla yangın söndürmeye giderlerdi. Yangından sonra bunlara hediyeler verilir, terfi ettirilirdi. İlk zamanlar yangın araç gereci bedesten tellalında durur ve isteyen alıp yangına koşarken I. Selim (Yavuz) (hd 1512-1520) zamanında kargaşa ve çapulculuğu önlemek için kapıkullarına verilmişti. Oysa kapıkulları da çoğu zaman yangın yerlerine yağma için giderlerdi.

Kapıkulu ocaklarında Bektaşî tarikatının rolü büyüktü. 94. cemaatı ortasında

bir baba, Hacı Bektaş Veli'nin vekili olarak otururdu. Hacı Bektaş Türbesi'ndeki baba (pir evi babası) öldüğü zaman yerine geçen yeni baba İstanbul'a gelir, ocaklı kendisini alıp Ağa Kapısı'na(-») götürür, tacını yeniçeri ağası giydirir, alay ile Babıâli' ye gider ve sadrazam tarafından kendisine ferace giydirilirdi. Yeni Bektaşî babası pir evine gidene kadar ocaklı tarafından misafir edilirdi.

Kapıkulu ocaklarının oda denen kışlaları, kentin ayrı semtlerindeydi. Eski Oda-lar(->) ve Yeni Odalart-») bunların başlıca-larıydı. Cebeci Kışlası Ayasofya'da, Topçu Ocağı Tophane'deydi. Kapıkulu sipahilerinin ye yeniçerilerin ilginç gelenekleri vardı. Örneğin, her gün, sur dışındaki mezbahadan etlerin hayvanlara yüklenip Etmeydanı'na(->) getirilmesi bunlardandı.

Bunun gibi, kapıkullarının yeni yapılara, limana gelen tüccar gemilerine, "balta asıp" para karşılığında koruyuculuk üstlenmeleri de gelenekti.

Bir kapıkulu idama mahkûm edilirse, ismi defterden siyah mürekkeple karalanır, odabaşı, kapıkulunu orta çavuşuna teslim eder, asesbaşı, Baba Cafer Zindam'na götürür, gece cellat boğar ve ceset bir çuvala konarak denize atılırdı.

Sefere çıkılacağı zaman, kapıkulları, İstanbul, Galata, Üsküdar ve Eyüp'te başıboş beygirleri toplayarak ocağa getirirler, burada canbazlar aracılığı ile kıymeti takdir edilir, bedeli sahibine verilirdi.

17. yy'ın sonlarına doğru kapıkulları a-rasında İstanbul'dan belki bir konak dışarı çıkmamış olanlar vardı. Örneğin, Kapıkulu ocaklarının alt sınıflarından olan solaklar, yayabaşılar, dükkân açıp madrabaz-

lık yaparlar, iskelelere gelen odun gemilerine el koyarlardı. Kimileri kabzımallık yapar, kimileri de İstanbul sokaklarında belinde yatağanı ile kabadayılık ederdi.

Kapıkulu süvarilerinden sipah ve silah-dar bölüklerinin büyük kısmı İstanbul civarındaki çiftliklerde otururlardı. İstanbul' daki kışlada kalanlar ise alaylarda(-»), kortejin önünde ve iki yanında yürürler, divan günlerinde de toplantı sonuna kadar Top-kapı Sarayı'nın orta kapısının sol tarafındaki ahırlar bölümünde bulunurlardı.

İstanbul dışındakiler ise iki ayda bir ulufe almak için İstanbul'a gelirlerdi. Giderek disiplinleri bozulan kapıkulu ocakları 1826'da Vak'a-i Hayriye(->) sonunda kapatılmıştır.

KUTLUAY ERDOĞAN