Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu azərbaycan folkloru antologiyasi (Cəbrayıl, Ağdam, Laçın, Qubadlı, Zəngilan, Ağcabədi və Kəlbəcər rayonlarından toplanmış folklor nümunələri) baki – “Nurlan“ – 2012

31. PEYĞƏMBƏRİN QARĞIŞI VƏ ALQIŞI
Bir gün nətəri olursa, peyqumbərin papağını küləy alır aparır. Düşür dalına. Görür kü, qabaxda bir qız gedir. Deyir:

– Ay qız, o papağı tut.

Qız deyir ki, əşi, bekar-zad dəyiləm ha. Özün get tut papağıı. Qız bının papağını tutmur. Onda peyqumbər bına qarğış eliyir. Qarğış eliyir, deyir ki, qız, cehizin bitməsin. İndi, doğrudan da, heylədi. Qız dədəsi evinnən nə qədər şey aparırsa, nə qədər cer-cehiz aparırsa, genə gözü doymur. Elə deyir ki, kaş anam onu da maa vereydi, bını da maa vereydi. Gözü doymur da. O, peyqum­bərin qarğışıdı, onu heylə tutuf. İndi qızın cehizi bitmir.

Sora peyqumbər görür kü, qabaxda bir qoyun sürüsü gedir. Deyir:

– Qoyun, papağın qabağını kəs, papağı tut.

Qoyun da kəsmir, öz yolunnan otduya-otduya gedir. Onda peyqumbər qoyuna qarğış eliyir. Deyir:

– Qoyun, qarnın doymasın.

Görürsən ki, qoyunu bütün günü otarırsan, genə başını otdan qaldırmır. Nə qədər yaxşı otarsan da genə əl çəkmir otdan. Pey­qum­­bərin qarğışı tutuf onu, onunçün.

Sora da peyqumbər böyürtgən koluna deyir ki, böyürtgən, pa­pağı tut. Böyürtgən şahın-şəvəlin atır, papağı tutur. Onda peyqum­bər də ona alqış eliyir ki, səni görüm həmişə yarpaxların yaşıl qalsın, heş qurumuyasan. İndi görürsən ki, böyürtgən həmişə yaşıl qalır, qurumur. Peyqumbər alqış eliyif axı ona. Özü də uzanır, ujun atır yerə, təzdən ujunnan bitir. Peyqumbərin papağını o saxlıyır axı. O birilərinə də heylə qarğış eliyif, heylə oluf.
32. MƏHƏMMƏD PEYĞƏMBƏRİN ÖLÜMÜ
I mətn

Deyir, Məhəmməd peyğəmbər xurma bağını suvarırmış. Bağı suvardığı yerdə Azreyil gəlif.

Məhəmməd peyğəmbərin Fatimeyi-Zəhra adında bircə dənə qızı vardı, oğlu-zadı yoxdu. Deyifdi ki, Fatimeyi-Zəhranı verəjəm Abutalıbın oğlu Əliyə, onnan mənimki tutur. Mənim bir dənə qızım var, onun da bir dənə oğlu.

Bu Məhəmməd peyğəmbərin çiynində Məhəmmədi-rəsulallah yazılmışdı. Hər kəs ona gözüynən baxsa, cənnətə gedirmiş. Bir də onun paltarınnan bir qırıx kimin üsdündə olsa, o da cənnətə gedir­miş.

İclas imiş, iclasda bunun paltarınnan qırıx-qırıx kəsif götürül-lər. Deyiflər gərəh onun çiynindəki Məhəmmədi-rəsulallaha baxax. Xayiş eliyif ki, daa məə belə əziyət vermiyin. Bunnan xilas oluf.

Günnərin bir günü xurma bağını suvardığı yerdə qızı gəlir ki, baba, səni ərəb çağırır. Daa özü bilir ki, kim çağırır. Deyir ki, qoy suyun qulağını çöyrüm, gəlirəm. Ölənədəh işdəməh onnan qalıf. Gedif Azreyil buna maslahat eliyif ki, dünyada qalmağ isdiyirsənsə, nəkqədər deyirsən Allahımdan icazə alım, ömür versin saa, bir o qədər də yaşa. Deyifdi ki, yox. Sırağagün məni çox pis hala salıf camaat. Bir az da qalsam, bihörmət olajam. Gedəri qonağın getmə­yi yaxşıdı. Gedəh. Bir dənə alma olur, onu iysiləyir. Alma düşür diyirrənir qapının ağzına. Nəvələri yüyrüşüf:

– A baba, a baba.

Uçuf göyə.

Söyləyicinin babası molla olub, rəvayəti də ondan eşidib.
II mətn

Məhəmməd peyğəmbər deyif ki, saad üşdə mən öləjəm. Saad üşdə camaat yığılıf gəlifdi ki, bunnan vidalaşa. Gəlif görüflər ki, Məhəmməd peyğəmbər bağ suluyur. Deyiflər: “Ya peyğəmbər, sən­də yalan olmaz axı”. Deyif ki, mən belə eləməsəm, mənim bən­dələrim mənnən sora işdəməz.

33. YAZIYA OFSANAT
Peyğəmbər əleyhsalam moizə eliyir insannara. Bu zaman bir kişi əlində dəhrə gedir çırpı gətirməyə. Peyğəmbər əleyhsalam sözün kəsdi, dedi ki, bu kişi gedif çırpı gətdiyi yerdə dünyasın dəyi­şəjəhdi. Gedif onu gətirif dəfn edərsiz. Kişi ötdü, çıxdı getdi. Pey­ğəmbər əleyhsalamdan da bular heş vaxt yalan görmüyüfdü. Bu söhbətinə davam elədi. Yarım saatdan sora bu, arxasında şələ gəlif burdan keçəndə insannar hamısı peyğəmbərin üzünə baxdılar ki, sənnən biz yalan görməmişih. Bəs bu kişi öləsi idi, niyə ölmədi. Deyir, əlin qaldırdı, kişini saxlatdırdı. Dedi:

– Şələni aç.

Şələni açdılar ki, bir ilan çırpı şələsinin arasında uzanıf. Dedi ki, bax, bu ilan səni vurası idi. Bunu maa Cəbrayıl xəbər verif. Nə iş görmüsən sən, neynəmisən bu savah ertə?

Dedi:

– Vallah, bu savah ertə bizim beş dənə balaja kökəmiz vardı. Tezdənnən dilənçi gəlif, öz payımı ona vermişəm.

Dedi:

– Hə.

O yaxşılığın qarşılığında Allah-tala onu o təhlükədən sovuş­durdu.

34. DÜNYA DAŞQINI
I mətn

Peyqumbər bilirmiş ki, dünyanı su alajax. Gəmi düzəldif ki, hər şeydən bir nəsil götürsün. Xamırrıyıf, müşəmməliyif. Bir qarı­nın bir inəyi varmış. Peyqumbərə qonşu imiş. Gündə peyqumbərə bir isdəkan süt verirmiş. Bir gün peyqumbər qarıya deyir ki, qarı nənə, bəs dünyanı su alajax. Onda gələrsən, səni götürərəm gəmiyə. İnəya da dəymə. Gələjeyih, inəyi də salamat tapajeyih.

Qarı nənə gedif gəmiyə yetmiyif. Gəmi qalxıf, İrəvannan bəri Haçadağ var, ora. Qarı qayıdıf gəlif daxmasına. Tufan olanda peyqum­bər ilanı götürməmişdi ki, toxumu kəsilsin. İlan da xəlvətcə dolaşdı gəminin altına, qalxdı getdi. Siçan gəminin müşəmməsini yedi, dəldi. Gəmiyə su çıxanda bilmədilər nağarsınnar. İlan dedi ki, mən onu kəsərəm. Gördülər ki, ilan bulardan beyxəbər minif. İlan çıxdı gəldi, o siçan dələn yerə quyruğunu tıxadı, başını qoydu yatdı.

Su çoxaldı, yer üzündə camaat hamısı qırıldı. Getdilər bular durdular dağın başında. Ay gəldi, gün gəldi. Bir gün peyqumbər qəjiri^ yolladı ki, get bir xəbər gəti. Qəjir gəldi leşdən yedi, yedi, qal­xa bilmədi. Gözdədi, qəjir gəlmədi. Ayrı bir quşu göndərdi. Quş xəbər apardı ki, dünya ala-babat quruyuf. Qəjir də leşdən yeyif qal­xa bilmir. Gəmidə olannar yendi gəldi. Peyqumbər qəjirə qarğış elədi ki, sənin yeməyin həmişə leş olsun. İndi qəjir qanadına baxır, görür ki, bir gilə qan var, o qan hara əyilsə, o gün axşama kimi ora gedif gərəy o leşi tapa. İndi qəjirin peyqumbərin qarğışınnan sora yediyi ancax mındar leşdi.

Peyqumbər gəldi gördü ki, qarının daxmasının dörd bir tərəfi su görmüyüf. İnəyi gedif örüşə, axşam-axşam gələndə görür ki, inəyi suya bılanmış gəlif. Ancax qarının gözünə su görünmüyüf. Tufan bir ay çəkif. Ona görə deyillər ki:

Dağlar özələndi,

Qar yağdı, təzələndi.

Nuh peyqumbər gəldi,

Dünya təzələndi.
II mətn

Deyilənə görə, Nuhun gəmisi, deməh, gedif Ələngəz dağının hansısa bir yerində ilişif qalıf. Qalannan sohra su quruyuf, quruyannan sohra qıraxdan baxanda görüflər ki, əəndən bir tüsdü gəlir. Gedif görüflər ki, bir qoja arvatdı, bir inəhdi, ojax qalıyıf, bir də bilmirəm, yanında nədi, oturuflar ojağın yanında. Bını kitabdan oxumamışam. Kürər sözü^, ağızdan-ağıza eşitmişəm. Dedihlərimin hamısını eşitmişəm.

III mətn

Nuh peyğəmbər vəhşi heyvannarın idarəsi ilə məşğul olur­muş. Ona bir səda gəlir ki, elə bir leysan olajax ki, onnarın yaşadığı ərazinin hamısını su altına alajax. Bı gəlir o barədə öz qohum-əqrabasına məlumat verir. Deyir ki, biz səfərə hazırraşma­lıyıx, dünyanın üzünü su alajax. Ona görə gəmi düzəltməliyih. Tu­fan olanda bı gəmiyə minif gedərih. Onun sözünə baxan adamlar yığı­şıllar onun gəmisinə. Onun da içərisində, həmin o gəmidə yüz iyirmi vəşi heyvanın növü olur. Axı hər bir heyvan boğulanda, dara düşəndə öz dilində danışır.

Nuhun gəmisi gəlir, indiki Naxçıvan olan yerdə, orda bir adada qayaya dəyir, dağılır. Onda da Nuhun özü olmaxnan bərabər, ona sadiq olannar, Allaha inanan adamlar o qayaya yaxın olullar. Qayaya çıxmaxnan xilas olullar. İnanmıyannar, o heyvannar orda qərq olur. O Nuhun çıxdığı yerə indi Naxçıvan deyillər. Oranın adı vaxdiynən Nuh çıxan yer oluf.
IV mətn

Dəryada oynadı Nuhun gəmisi,

Biçildi, qalmadı onun zəmisi.

Nuh gəmini düzəldif, hala gələndə hər şeydən birini götürüf, canım qurban olduğum. Elə bil ki, hər heyvannan birini, bir musur-man kişi, bir arvat, bir erməni, harsın, bir rus, bir rus arvadı, belə-belə yığıfdı lap gəmi dolanacan. Taa ilanacan yığıf. Gəlifdi suyun ortasında gəmi getdiyi yerdə, o yekə mişovul deyillər ha, o, gəminin altınnan kəsifdi. Kəsəndə su dolufdu gəminin içinə. Axı su batırır, ağırraşdırır. Camaat ağlıyıf, qışqırıf. Canım qurban olduğum Nuhun özü gəlif, barmağını qoyuf o siçovul deşən yerə. Su gəlmiyif tay. Onnan sora sürüf gedif, çıxıf qırağa, harda məskən salajıymışsa ora.

35. NUH PEYĞƏMBƏRLƏ İLAN
Bir gün Nuh peyğəmbər, deyillər, yolnan gedirmiş. Özü də susamışmış. Səhrada da su hardadı? Özü də bı qurban olduğum özünnən bir dərman aparırmış ki, bı dərmanı adamlara verəjeymiş, adamlar ölmiyəjeymiş. Nuh səhrada bir bulağa ras gəlir. Fikirrəşir ki, qurban olduğum, lap yaxşı oldu. Susuzdan ölürdüm. Bir az burdan su içim. Gəlir bulağa yaxınnaşır, elə əyilir ki, su işsin, bir ilan fışıltıynan bının qabağına çıxır. Nə qədər eliyir canım qurban olan, ilan imkan vermir ki, bı su işsin. Axırda ilan bına deyir ki, nə verərsən ki, səni qoyum su işməyə. Nuh peyğəmbər də deyir ki, bəs mənim heş nəyim yoxdu, bir dərmannan başqa.

Deyir:

– O nə dərmandı helə?

Deyir ki, bəs belə-belə, bı dərmanı aparıram insannara, insan­nar bı dərmanı içənnən sohra ölmiyəjəh, qabıxlarını dəyişif cavan­naşajaxlar.

Deyir:

– O dərmanı ver mənə, səni qoyum su içəsən.

Nuh qurban olduğum verməh isdəmir, amma naəlaj qalıf verir. Verənnən sohra da deyir:

– Ay lənətə gəlmiş, bı dərmanı da saa verdim, saa baş ağrısı da verdim. Başın ağrısız olmasın.

Suyu içir gedir. Odu-bıdı, ilanı öldürməsən, ölmür. O dərmanı uduf, elə həməşə qabığını dəyişir, cavan qalır. Amma həməşə də onun başı ağrıyır.
36. DAVUD PEYĞƏMBƏR
Davıd peyğəmbərin on iki oğlu varmış. Bir gün gəlir çox oğlu olan arvadının yanına, deyir:

– Ay arvad, Allah-talanın bizdə bir amanatı var, onu verək, vermiyəh?

Deyif:

– Əşi, nə danışırsan, Allahın amanatını verməməhmi olar?

Davıd peyğəmbər oğlannarına deyir ki, durun gedəh filan düzdə namaz qılax. Gedillər. Az gedillər, çox gedillər, var gedillər, yox gedillər. Kişi qabaxda, oğlannarı dalda namaz qılıllar. Bir rükət, iki rükət namaz qılıf başdarını yerə qoyullar, ikisində elə, üçüncü belə... Başdarı qalıf yerdə. Kişidən başqa hamısı ölür. Kişi qayıtdı getdi evə. Dedi:

– Arvad, Allahın amanatını verdim, gəldim.

Arvad dedi:

– Əşi, bəlkə ağladın?

Dedi:

– Yox, mən ağlamadım, ciyar ağladı. Gözümnən yaş giləsi düşdü öz-özünə.

Allah onnarın yerinə Süyleyman peyğəmbəri verdi Davıd peyğəmbərə. O da onnarın ömrünü yaşadı.
37. SÜLEYMAN PEYĞƏMBƏRLƏ RÜSTƏM ZAL
Bir rəvayətnən deyillər ki, Süleyman peyğəmbər Rustam Za­lın dövründə oluf. Yer kürəsinə Rustam Zal kimi pəhlivan gəlmiyif. Deyir ki, Rustam Zal yeriyəndə topuğuna kimi batırmış torpağa. Üz tutur bir gün Rustam Zal Allahın dərgahına ki, ya Xudavəndi-aləm, mən o vaxdı torpağın günahını verə bilmiyəjəm. Sən mənim quv­vamnan bir az al.

Özü də bı Süleyman peyğəmbər incilas^ eliyəndə bı Rustam Zal həmişə bının ağzın əyərmiş. “Axı bı, dünyanın prezidentidi”, – deyif lağ eliyərmiş. Nəysə, Süleyman peyğəmbər üz tutur Allahın dərgahına ki, ya Xudavəndi-aləm, bı Rustamı yaradırdınsa, məni niyə yaradırdın? Məni yaradırdınsa, Rustamı niyə yaradırdın? Bı Rustam qoymur mən işimi aparım, qoymur işimi görüm. Səda gəlir ki, ya Süleyman, narahat olma.

Allah-tala əmr eliyir Həzrəti Cəbrayıla. Deməh, incilasdan bılar dağılanda meşənin arasınnan keçirmiş Rustam Zal. Həzrət Cəbrayıl gəlir bırda Rustamın qabağını kəsir, özü də Süleyman donunda. Deyir:

– Ə, nədi, niyə məni qoymursan camahatnan incilas eliyəm, sözümü deyəm camahata, tapşırığımı verəm?

Deyir:

– Ə, nə kişilənirsən? Bu saat qırram boynuu, – Rustam deyir.

Deyir:

– Mənim?

Deyir:

– Hə.

Deyir:

– Onda tutaşajeyih.

Nəysə, bılar tutaşıllar. Həzrət Cəbrayıl götürür Rustamın arxasını yerə qoyur. Bı Süleyman dəyil ha, Həzrəti Cəbrayıldı, girif Süleyman peyğəmbərin donuna. Deyir ki, bir də mənim incilasımda başqa söz danışma. Mən Süleymanam, saa qoşulmuram.
38. SÜLEYMAN PEYĞƏMBƏRİN ÖLÜMÜ
I mətn

Мən eşitmişəm ki, Süleyman peyğəmbər iki yüz səhsən yeddi il yaşıyıf. Guya bir gün Süleyman peyğəmbər harasa gedirmiş. Ordan keçəndə gərəh bir əmanət verəymiş. Onun getdiyi yeri dəqiq bilmirəm. Üzüyünü verif orda bir qadına. Gedif, geri qayıdanda deyif ki, ay qarı, mənim üzüyümü qaytar ver. Deyif:

– Gəl, tapa bilirsənsə, götür apar.

Deyir ki, sən ver, tapajam, üsdünə adım yazılıf. Gedir orda bir neçə Süleyman adı yazılmış üzühlər görür. Gəlir deyir ki, ay qarı nənə, axı burda Süleyman adı yazılmış üzühlər çoxdu. Deyif:

– Ay bala, bu dünyayа sənin kimi o qədər Süleymannar gəlif gedif.

Deyillər Süleyman peyğəmbərə Allah peyğəmbərrih verdi. Lakin dünya malını peyğəmbərrihdən üsdün tutuf, daim şahlıx arxasınca getdiyinə görə ona peyğəmbərrih qismət olmadı. İndiki dilnən desəh... Guya o peyğəmbərriyin dalına düşmüyüf, şahlığı üs­dün tutuf. Cənabi Cəbrayılı da Allah-tala göndərif ki, bı, şahlıxdan əl çəkmiyəjəh. Bının bir belə üsdün yaşamağınnan, qarışqadan, nə bilim nədən bac-xərac almağınnan, daim Allahın töhmətində qal­ma­ğınnansa, ölməyi məsləhətdi.

Deyir, iki yüz səhsən yeddi il ömür sürən Süleyman hər şeyin dilini bildi, hər gün ünsiyyətdə olduğu qadının dilini bilmədi.
II mətn

O Süleyman peyğəmbərin, deyir, barmağında üzüyü varmış. O Süleyman peyğəmbərin canını ala bilmirmişdər. Bir günnəri bulağın başında gözəl bir məleykə qız bına sataşıf. Qız bına deyif ki, o üzüyü çıxardıf mana verərsən? Deyif:

– Hə, niyə vermirəm.

Gətirif üzüyü çıxardanda Əzrayıl boynunu kəsir. Süleyman da bına – Əzrayıla deyif ki, canımı alırsan, gəl gedəh odey, o ağacın altında alginən. Süleyman peyğəmbər deyif bını. Deyif:

– O nədən ötəridi?

Deyifdi ki, onnan ötəridi ki, bırdan ora getməh də, işıxlı dün­yaya baxmax da şahaddıxdı^. Onun üçün onnan qalıf ki, Süleymana qalmıyan dünya kimə qalajax.

39. İBRAHİMXƏLİL PEYĞƏMBƏR
İbrahimxəlil peyğəmbəri çox incidiflər. Hara qoyuflarsa, Allah-tala bının ölümünə, yanmağına icazə vermiyif. Yığıflar, yı­ğıf­­lar, yığıflar tayanı, bını qaldırıf qoyuflar başına, odu vuruflar. Bı­nı məleykələr alıf şahpərinə, çəkif yuxarı. Yalav^** olanda qa­ranquş gətirif bı yalavın üsdünə su atıf, bının yalavına. Deyiflər:

– Niyə həylə eliyirsən, sənin o suyun ona nağayrajax?

Deyif:

– Mən dosduğumu bildirirəm. Peyğəmbəri yandırıllar, mən də üsdünə su atıram.

Sohra kərtənkələ də gəlif. Allah lənət eləsin, ojağı üfürüf ki, yansın. Deyiflər:

– Niyə həylə eliyirsən?

Deyif:

– Mən düşmənçiliyimi bildirirəm.

Ojağ yanıf keçif. Gedif görüflər ki, İbrahimxəlil peyğəmbər külün içində gəzir. Bı nə yanıf, nə də ölüf. İbrahimxəlil peyğəmbər də onüçün qaranquşa damda yua verif ki, daldada yua qursun, balaları qırılmasın. Deyir:

Vırdım getdim suya mən,

Sudan aldım dua mən.

Qaranquşcan olmadım,

Damda çatam yua mən.

Kərtənkəliyə də lənət oxuyuf. Ona görə də kərtənkələ heylə pis oluf. Daşdarda gəzir kərtənkələ. Nəyə gərəhdi?

40. İSMAYIL PEYĞƏMBƏR
İbrahimxəlil peyğəmbərə pey­ğəm­bərrih verilif, əmisi qızı Sara­nın üjünnən verilif. Gediflər ki, dünyanı inam üçün bir az çəvirələr dayna, peyğəmbərə çəvirələr, sala­vata çəvirələr. Saranı bir yeşik qayırıf, qoyuf yeşiyin içinə, alıf atın qucağına, baş götürüf gedif. Üç adam gəlif qabağına. Bına de­yiflər ki, o qucağındakı nədi? Deyif əmim qızıdı, gedirik. Qoyuf yerə, bılara göstərmək üçün. Yeşiyin içinnən bir gözəl qız çıxıf. Əmisi qızıdı, dayna, yeşiyin içinə qoymuşdu. Bılar irəli duruf ki, bını bının əlinnən alalar. Biri irəli duruf, qolun uzadıf ki, sala Sara­nın boynuna, qolu gəlmiyif, havadan asılı qalıf, quruyuf. O biri yüyü­rüf ki, mən gedirəm. Onun da qolu qalıf belə. O birisi də daş kimi donuf, heç qolun da uzada bilmiyif. Bı da – İbrahimxəlil pey­ğəmbər Saranın sözünnən çıxsa, bınnan peyğəmbərrih alınırmış. Gərək Sara nə desə, onu deyeymiş.

Az gediflər, gediflər, bir məkanda məkan salıflar. Məkan sa­lan­da altmış il burda yaşıyıflar, inama adam gətiriflər, adam dön­dəriflər. Amma Saranın uşağı olmuyuf. Bıların da bir ayaxçısı^* varmış, Həcər adında. Deyir ki, Sara, əmi qızı, isdiyirəm ki, sənə bir söz deyəm, amma qorxuram ki, sözümü yerə salasan. Deyir:

– Yox, əmi oğlu, de, qorxma, nə olar, olar, salmaram sözuu yerə.

Deyir:

– İndi bizim bu dünyada züryətimiz olmadı. Gəlsənə, sən Həcəri, ayıb olmasın, mənə kəbin eliyəsən, görəh bının uşağı olur, olmur.

Deyir:

– Əmi oğlu, o, elə mənim də könlümdən keçirdi, amma qorxur-dum sənə deməyə. Mən razıyam, gəti Həcərin kəbinini kəsək sənə.

Yığışıllar qohum-qardaş, ağsakqallar, Həcərin kəbinini kəsil­lər İbrahimxəlil peyğəmbərə. Bılar üçü də başdıyıllar bir yerdə yaşamağa. Həcər gəlir bir müddətdən sora boylu olur. Həcər boylu olannan sora, ayıb olmasın, Sara da boylu olur. Həcərin uşağı olmağ vaxtı gəlir yetişir. Sara İbrahimxəlil peyğəmbərə deyir ki, bını apararsan, gün günorta olanda orda qoyarsan, dəvədən özün də düşməzsən, axşama gələrsən bıra. Bı da axı bının sözünnən çıxmaz. Aparır, aparır, gün günortaya qalxır. Bı vaxt Həcəri qoyur yolun qırağında bir kolluxda, bir biyabannıxda, gəlir evə. Bırda canım qurban olan İsmayıl olur Həcərdən. Həcər həmlin qoyur yerə, İs­ma­yıl olur. Göbəyin-zadın kəsir, ancax bırda su tapmır. Uşağı qoyur bırda, başına bir yaylıx atır, deyir ki, çavıyım, görüm, bu kolların dibinnən su taparam əllərimi yuyum. Bir az ənə-bənə çavıyır, sora geri – uşağa baxır. Geri baxır, görür ki, yaylığ atdığı yerə çoxlu qarğa, quş tökülüf. Yaylığı uşağın üzünə atmışımış. Deyir:

– Ay boynum sınsın, uşağı qarğa, quş yedi.

Qayıdır özün salır uşağın üsdünə. Görür ki, o uşağ ayağın uzadıf çəkir bələyin üstünnən. Qayıdıf görür ki, İsmayıl ayağın uzadıf çəkdiyi yerdən su çıxır, dabannarının yerinnən. Belə-belə eli­yir, suyun qabağın kəsir. Gərəh kəsmiyeydi, arx eliyeydi, gedey­di. Qabağın kəsir, görür ki, buz kimi su çıxır. Əlin yuyur, üzün yuyur, İsmayılı alır qucağına, oturur yolun qırağında kolun dibində. Görür bir karvan gəlir, dəvə karvanı, üsdündə tulum, dəri, nə bilim nə. Evlərinə su gətirillər. Gəlillər, görüllər, vallah bir zənəndi, qu­ca­ğında bir zılqa^*, oturuf yolun qırağında. İki nurani ağsakqal kişi dəvəni xıxırdır^**, deyir:

– A bacı, icazə verərsən, bu sudan içəh?

Deyir:

– Niyə vermirəm, verərəm.

Yığıllar, yüklüyüllər, bunnar gedənnən sora iki nurani kişi karvannan yorğan alır gəlir, verir Həcərə, özdəri də qalır bının ya­nında. Yoldaşlarına da deyillər ki, aparın bizim suyumuzu verin külfətimizə, əvlərimizi də səhər yüklüyün dəvələrə, gətirin düşürün bıra, bı zənənin yanına.

İkisinin də əvlərin yüklüyüllər, gətirillər düşürüllər bıra. Əv deyəndə daşdan dəyildi, torpaxdan dəyildi, palazdan, ayınnan-oyun­nan idi. Gətirillər, düşürüllər, birin Həcərə tikillər, ikisin də özdərinə. Həcərin də əvin ortadan tikillər.

Bılar gəlir, gəlir, gəlir, böyük bir oba olur. Bılar bı İsmayılın suyunun üsdə bir məhlə olullar. Bir gün canım qurban olan İbra­him­xəlil peyğəmbər deyir ki, Sara, icazə ver, gedim İsmayılı görüm.

Deyir:

– Get, gör, amma axşama qayıt, orda qalma, dəvədən düşmə.

Gedir çıxır bir qapıya. Bir gəlin xeylağı çıxır. Belə baxır, deyir:

– Bıra İsmayılın qapısıdı?

Deyir:

– Hə.

Deyir:

– İsmayıl evdədimi?

Deyir:

– Yox, ova gedif.

Dəvənin boynun vırır qayıdır geri. Geri qayıdanda bir kağız yazır verir gəlinə, deyir bını gələndə ver İsmayıla.

İsmayıl gələndə gəlin bu kağızı verir İsmayıla. İsmayıl oxu­yur, deyir:

– Aaz, bıra gələn kimiydi?

Deyir:

– Nə bilim, bir dəvəli ərəbiydi.

Deyir:

– Aaz, sənin boynun qırılsın, o mənim atamıydı, nə dəvəli ərəb?

İbrahimxəlil peyğəmbər də kağıza yazmışımış ki, oğul, əvinin içi də pisdi, çölü də. Yanı bı gəlini niyə almısan, pisdi, qonağa hörmət eləmir. Əvinin içi də pisdi, çölü də pisdi. İndi İsmayıl baş­dıyır gəlini qavmağa. Bı qoja babalar, ağsakqallar, anası deyir qav­ma, niyə qavırsan? Deyir:

– Yox, atam deyif ki, əvinin içi də pisdi, çölü də.

Qavır, yenidən evlənir. İbrahimxəlil peyğəmbər də gedir bir il qalır, iki il qalır, genə deyir:

– Sara, icazə ver, gedim İsmayılı görüm.

Gəlin görür kü, bir dəvəli gəldi qapıya. Deyir:

– Bala, bu qapı kimindi?

Deyir:

– İsmayılın.

Deyir:

– İsmayıl hanı?

Deyir:

– Nənəsiynən toy yerinə gedif.

Genə İsmayılı görmür. Gəlir bı gəlin, dəvənin dizinə vırır xıxırdır, bının üsdünə gölgəlik eliyir, məcməyidə çörək gətirir, su qoyur. Gəlin bıların hamısın habelə əlində tutub, axı bının dəvədən düşməyə ixtiyarı yoxdu. Elə gəlinin əlinnən dəvənin üsdündə bir loxma kəsir, deyir:

– Allah saa şükür, oğul çörəyi də yedik.

Bını gəlin eşidir. Bir az da su içir. Durur, vırır dəvənin boynuna, gedir. Genə gedəndə bir kağız yazır verir gəlinə ki, bını verərsən İsma­yıla. Kağıza da yazır ki, oğul, əvinin içi də yaxşıdı, çölü də yaxşıdı.

Saranın yetmiş ildi uşağı olmurmuş. Yetmiş yaşında bir oğlan uşağı olur. On bir dəvə qurbanı kəsilir. Gəlir bir gün İbrahimxəlil peyğəmbər deyir ki, Sara, icazə ver, gedim İsmayılı gətirim. Deyir:

– Get, axşama götü gəti.

Gedir o qocalardan da icazə alır, İsmayılı götürür, gətirir, nə­nəsiynən, gəliniynən, oğluynan. Bir ayrı əv tikir, qoyur içinə. Deyir ki, mən demişəm, Allah, mənim bir oğlum olsun, Ərəfa da­ğın­da qurban kəsəjəm. İndi mən İsmayılı aparıf orda qurban kəsməliyəm. İsmayıl da gözəl, telli oğlandı, cavan. Deyir:

– Oğul, mən səni Ərəfa dağına qurban demişəm, gedirsən?

Deyir:

– Ata, niyə getmirəm, mən sənin sözünnən niyə çıxıram?

Getdiyi yerdə, kor şeytan, Allah lənət eləsin, onda kor dəyil­miş, çıxır bının qabağına. Deyir ki, İsmayıl, atan aparır səni kəsmə­yə, hara gedirsən? Getmə onnan deyəndə, İsmayıl götürür bir daş atır, şeytanın gözün çıxardır. İndi onnan deyillər, Allah sənə lənət eləsin kor şeytan. Korluğu onnan qalıf şeytanın. İsmayılı yıxanda, İsmayıl deyir ki, əlimi-ayağımı bərk bağla, sənə zəhmət olmasın, ata. Xəncəri çəkir İsmayılın boğazına, nə qədir eliyir, xəncər kəsmir. Vırır yerə xəncəri, xəncər çingildiyir. Deyir:

– Niyə kəsmirsən?

Xəncər deyir:

– İsmayılın nənəsinin gözü yoldadı. Xəlil deyir kəs, – Allahın birinci adı Cəlildi, – Cəlil deyir kəsmə İsmayılın başın, arvadıynan nənəsi yol gözdüyür.

Götürür xəncəri, dalındakı qara daşa çalır ki, xəncəri sındıra. Qara daş bölünür, onun içinnən bir qaragöz ağ qoç çıxır, gəlir uzanır İsmayılın yerinə. İsmayıl qurbanı da onnan qalır. Bırda bı qoçu kə­sillər, atasıynan bişirillər, yeyillər, qalanın İsmayıl yığır dərəyə. Ar­vadıynan, nənəsi yol gözdüyürdü axı. Görüllər İsmayıl teli atıla-atıla belində bir cəmdək gəlir. İsmayıl qurbanı da onnan qalıf.

41. YUSİF PEYĞƏMBƏR
Yusuf peyğəmbər yuxu yozurmuş. İndi də gejə bir yuxu gö-rəndə oyanıf deyillər ki, Yusuf peyğəmbər xeyrə yozsun.

Yusuf peyğəmbəri bir arvad tutduruf salmışmış qazamata. Bunun qazamatdakı yoldaşdarınnan biri bir gün yuxu görür. Oyanıf deyir ki, Yusuf, bu gejə başımda bir teşt xamır aparırdım. Gördüm ki, qarğa-quzğun töküldü xamırı yedi. Bu yuxunu yoz görüm, bu nə deməhdi. Yusuf da deyir ki, işıxlaşanda səni şakqa vırıf asajaxlar göydən, qarğa-quzğun ətini yeyəjəh. Bu da gerçəh oluf. Üş-dörd adam həylə deyif. Onnan sora görüflər ki, bu nə yozur düz çıxır.

42. TÜK GƏTİRƏN ADAM
Biri tük gətirir başdan-ayağa, hər yanı olur tük. Gedir qurban olduğum Musa peyğəmbərnən dilləşir, Allah-taladan şəfa isdiyir.

Deyir:

– Get denən ki, dünyada nə mındar şey var yesin.

Dünyada mındar şey yoxdu. Gedir, uzax olsun, tısbağanı da yeyir, nə var yeyir, bının tükü tökülmür. Bı gedirmiş Musa pey­ğəm­bərnən dilləşməyə ki, saa qurban olum, Allah-talaya dinən, bəs nətər oldu, dünyada nə mındar şey var yedim, tüküm tökülmədi? Bı gəlir görür ki, irəlidə gözəl-göyçəh bir gəlin təndir çörəyini bişirif töküf bəridən ayna. Bına təklif eliyir. Bı gətirir bına bir belə çörəh verir. Bı bir belə çörəyi yeyəndə, – bı Allaha agahdı axı, – görür kü, başdan-ayağa tükü töküldü. Bu olur anadangəlmə. Bı gedir deyir:

– Nətər oldu ki, dünyada nə mındar şey ki var, yedim, tüküm tökülmədi, bir gözəl-göyçəh gəlin maa bir belə çörəh verdi, yedim, tüküm töküldü?

Deyir:

– Əlindəki çörəyi sıx görüm.

Sıxan kimi bınnan başdıyır zina tökülməyə. Ona göra kı, bütün Məhəmməd ümməti həmişə gərəh təmizdiyi qana, hər şeyin salavatın verə. O əlindəki çörəyi sıxanda zina tökülür, mındardı, yanı qadın mındar-mındar xəmiri qatırmış, qüsullanmamış, qüsulun verməmiş. Bizim şəriyətimiz var axı. Hər şeyə gərəh salavat ve­rəsən. Bilmirsənsə, üzuu tut qıvlıya tərəf, suyu başınnan tök, de­nən: "Allah, bildiyim bıdı". O saa bəsdi.