Cümlenin en temel öğesi yüklemdir. Bu nedenle önce yüklem bulunur ve yükleme özne sorulur. Temel öğeler bulunduktan sonra yardımcı öğelerin soruları yükleme sorulur. Bir cümlede temel öğelerin bulunması esastır; fakat yardımcı öğeler bulunmasa da olur.
Yüklem
Cümlenin en temel öğesi yüklemdir. Cümlede anlatılan iş, hareket ya da durumu bildirir. Sadece yüklem ile cümle olur; ama yüklemsiz cümle olmaz.
Dilimizde tüm kelime çeşitleri yüklem göreviyle § kullanılabilir.
- Genç adam zorlukla vutkundu.
Yüklem (Eylem)
- Köyün yaşlıları saskındı.
Yüklem (Ad)
- Çalısmanın mevvesi basarıdır.
Yüklem (Ad)
Fiil cümlelerinde vurgulanmak istenen öğe, yükleme yaklaştırılır. Yani, cümlede yükleme en yakın öğe, cümlenin en önemli öğesidir.
- Selcuk en güzel kalemini bana verdi.
Vurgu Yüklem
- Selçuk bana en güzel kalemini verdi.
Vurgu Yüklem
Yüklemin bildirdiği işi, hareketi, oluşu, durumu yerine getiren; hakkında bilgi ve haber verilen öğedir. İsim ya da isim soylu kelimeler özne olabilir; ancak özne görevindeki kelime hal eki almaz. Çoğul eki ve iyelik eklerini alabilir.
Cümlenin öğelerini bulurken:
♦ Bulduğunuz sözcüğün ya da öbeğin öğe
olabilmesi için yüklemle okunduğunda anlamlı
bir bütün oluşturması gerekir.
Ayakkabısının numarası büvükmüs
Büyük olan ne? (Yüklem)
(Özne)
"Ayakkabısının numarası"nı bölünseydi, "ayakkabısının büyükmüş" yüklemle okunduğunda anlamlı olmazdı. Tamlamalar (ad ya da sıfat) asla bölünmez.
♦ Seslenmeler (hitap), ara cümleler, cümleleri
bağlayan bağlaçlar cümle dışı öğelerdir.
Ben Evvah!
Gizli Cümle Özne Dışı Unsur
BuKu) da unuttum!
Belirtili Cümle Yüklem Nesne Dışı Unsur
NESNE
Belirtisiz Nesne
Ne? Kim?
ı
Belirtili Nesne
Ne - y - i? Kim - i?
Aysunannesirflcok severdi
Kim? Kim -@ Yüklem
Gizli Belirtili
Özne Nesne
Daima özne nesneden önce bulunur.
Masadaki o kitabı, annemin doğum gününde aldığını,
Belirtili Nesne Açıklamalı Belirtili Nesne
bir gecede okumustur. (Kim? "0" / Gizli Özne) Yüklem
-GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ- Dolaylı Tümleç
» Ne => -e, -de, -den » Kim => -e, -de, -den » Nere => -e, -de, -den
Soruları yöneltilen öğeler bu eklerden herhangi birini alarak cevap veriyorsa ve zaman ya da durum bildirmiyorsa dolaylı tümleçtir.
Sang) tüm dostlarındİn) selam getirdim.
Dolaylı Dolaylı Tümleç Belirtisiz Yüklem Ben
Tümleç (Kimden?) Nesne GblinznP
(Ne?)
(Kim?)
(Kime?)
ZARF TÜMLECİ
Yükleme aşağıdaki sorular yöneltilir. Sorulara verilen cevaplar yüklem yer-yön, durum, zaman, miktar, bakımından yüklemi belirtirler.
-Nasıl?
Yüklem
Ne kadar? Ne zaman? Niçin?
[Dolaylı Tümleç eki yok] Çocuk dün asağı ağlavarak indi. Özne Zaman Yer Durum Yüklem Belirteci Belirteci Belirteci
Tüm bunlarC) senin icin katlandım, Dolaylı Tümleç Edat Tümleç Yüklem
4. YAPISINA GÖRE CÜMLELER
A. Basit Cümle
B. Bileşik Cümle
I. Girişik Bileşik cümle
Ki'li Bileşik cümle
İç içe Bileşik cümle
Şartlı Bileşik cümle
C. Sıralı Cümle
Bağımlı Sıralı
Bağımsız Sıralı
D. Karma Cümle
-TÜRKÇE- 1- ANLAMLARINA GÖRE CUMLELER A. Olumlu Cümle:
Fiil cümlesinde yüklemin bildirdiği işin, oluşun yapıldığını, yapılacağını, olduğunu; isim cümlesinde ise bahsedilen durumun bulunduğunu, var olduğunu olacağını bildiren cümlelerdir.
Yeşim kitap okuyor.
Anahtarımı kaybettim.
Şimdi kırlar yemyeşildir.
a. Biçimce ve Anlamca Olumlu Cümle:
Yüklemi biçimce olumsuz yapan ek ya da sözcükler bulunmaz.
Olumsuzluk sözcük ve ekleri: Yok, değil, -me, -ma, -sız, -siz
Yaşadığı dünyaya zarar veren tek canlı insandır.
b. Biçimce Olumsuz, Anlamca Olumlu Cümle
Yüklemin biçimce olumsuz olduğu cümielerdir. Cümle, olumsuz sözcükler veya olumsuzluk ekleri ile olumsuz biçime getirilir. Ancak cümle anlam yönünden olumludur.
Benim hatam yok değil. (hatam var
anlamında)
Sen çağırırsın da gelmez miyim? (Gelirim
anlamında)
B.OIumsuzCümle:
Fiil cümlesinde yüklemin bildirdiği oluşun yapılmadığını, yapılmayacağını veya olmadığını; isim cümlesinde ise anlatılan durumun bulunmadığını, var olmadığını, söz edilen biçimde olmadığını veya olmayacağını anlatan cümlelerdir.
Bu cümlelerde olumsuzluk bildiren bir sözcük veya ek bulunur.
a. Biçimce ve Anlamca Olumsuz Cümle:
Bu cümlelerde yüklem ya olumsuzluk bildiren
sözcük/ek almıştır ya da (isim cümlelerinde)
olumsuz yargı bildiren ad veya ad soylu bir
sözcüktür.
Seni bana vermezler.
Okul sessizdi.
Sana ayıracak vaktim yok.
Silahla şaka yapılmaz.
b. Biçimce Olumlu, Anlamca Olumsuz Cümle:
Yüklemi biçimce olumlu olmasına rağmen anlamca olumsuz yargı bildiren cümlelerdir.
Ne bir soru sordum, ne bir cevap buldum.
Bu tembellikle bu iş biter mi? (Bitmez)
Ana gibi yar bulunur mu? (Bulunmaz)
C. Soru Cümlesi
Bir cümleye soru anlamı değişik yollarla verilebilir.
Soru edatı: Yarın bize gelecek misin? Soru zamiri: Kimler geçti bu gönlümden? Soru sıfatı: Hangi alanlarda başarılısın? Soru zarfı: Nasıl bir yol izleyelim?
Ancak, bu soru kelimelerinin cümlede olması, cümleyi soru cümlesi yapmayabilir. Soru anlamı taşımadığı halde biçimce soru cümlesi olan cümleler vardır. Bu cümlelere sözde soru cümlesi diyoruz.
Dilek-istek cümlelerinin yüklemi istek ya da dilek-koşul kipiyle çekimlenmiştir. Bu cümlelerde dilek veya isteğin gerçekleşebilir olup olmaması önemli değildir.
Birbilsen.
Ağaç dikmeye gidelim.
Bir fırsat olsa da tanışşak.
Sessiz olalım.
G. EmirCümlesi
Yüklemi emir kipiyle çekimlenmiş veya anlamı itibariyle emir özelliği taşıyan cümlelerdir. Emir cümlesinde yüklemin yapılması emredilmektedir.
Gel!
Gitme!
Yüklemi emir kipiyle çekimlenmekle birlikte dilek, istek, teşvik, şikâyet vb. anlamlar taşıyan cümleler vardır?
- Her şey gönlünce olsun. (Dilek-dua)
Öte yandan yüklemi emir kipiyle çekimlenmediği halde emir ifade eden cümleler de vardır.
Sekreter Hanım, Ahmet Bey'i arayalım!
Bu iş yarın bitmiş olmalı!
2- YÜKLEMİNE GÖRE CÜMLELER
a. Fiil Cümlesi (Eylem Cümlesi)
Fiil cümlesinin yüklemi, çekimli bir fiildir. Bu fiil şahıs veya kip ekleriyle çekimlenir.
Bir köyün yanından geçiyordu.
Biraz durun, biz de geliyoruz.
Gül fidanı dibinde yatıyordu.
Biz dışarı çıkamıyoruz.
Nihayet bir adam göründü.
b. İsim Cümlesi
Yüklemi çekimli bir isim ya da isimsoylu bir kelime olan cümlelerdir.
Doğduğu yeri, Ardahan'ın o şirin semtini, hiç
görmemişti.
Süheylâ Hanım, alt komşumuz, bizi çaya davet
etti.
E) Kursa gitmeme, İngilizce öğrenmeme, annem de
karşı çıktı.
-TÜRKÇE- 10. Aşağıdaki atasözlerinden hangisi özne ve yüklemden oluşmuştur?
Sakla samanı, gelir zamanı.
Bakarsan bağ, bakmazsan dağ olur.
Minareyi çalan kılıfını hazırlar.
Tekkeyi bekleyen çorbayı içer.
E) Ak akçe, kara gün içindir.
13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem bir söz öbeğinden oluşmamıştır?
Bekleyemezdim geç kalan onca insanı.
Gazetelere sadece şöyle bir göz attı.
Gözleri boncuk boncuk bakan bir çocuk gibiydi.
Bana bunları söyleyen, dün bunlara karşı çıkan
insandı.
E) Şu an onun için okuma saatidir.
11. "Bisikletini tamire yine kim götürdü?" sorusuna verilecek cevap, cümlenin hangi öğesidir?
B) Belirtisiz nesne D) Dolaylı tümleç
A) Yüklem
C) Belirtili nesne
E) Özne
'o
İXL LU
Û
w tn
a.
o
LU
14."Karşımızda hiç çalışmadan oturan, sadece insanların arkasından konuşan, sorumluluk almaktan kaçınan yöneticiler bulundukça yönetilenlerin işini yapması beklenemez."
Cümlesinin öğeleri aşağıdakilerden hangisinde sırasıyla verilmiştir?
Özne - Zarf Tümleci - Belirtisiz Nesne - Yüklem
Zarf tümleci - Özne - Yüklem
Özne-Yüklem
Özne - Zarf Tümleci - Belirtili Nesne - Yüklem
E) Özne - Belirtisiz Nesne - Yüklem
12. "Sabırdır ki insanı azgın bir boğa iken uysal bir kedi yapan duygu; fakirken zengin yaşatan his."
Bu tırmanıştan öncekilere göre daha çok zevk
almıştı.
E) Görünüşe göre bu süre içinde kendini çok
pekiştirmiş.
17. Savunduğunuz fikirleri hiç benimsemiyorum.
Bu cümlenin niteliği aşağıdakilerden hangisidir?
Basit, düz, fiil, olumlu
Basit, devrik, fiil, olumsuz
Bileşik, düz, fiil, olumlu
Bileşik, devrik, fiil, olumsuz
E) Bileşik, düz, fiil, olumsuz
o 22
20. Aşağıdaki cümlelerin hangisi, yapısına göre "basit", söz dizimine göre "devrik" bir "fiil" cümlesidir?
Aramızdan ayrılan birçok arkadaşımız hiç mutlu
olmadı.
Bu dergiler bundan on yıl öncesinde çıkan
dergilere benzetilmiş.
Irmağın kenarındaki kuyulara takmışlar birer
musluk.
Bize karşı yanlış davranacak insanlarla iş
yapmıyoruz artık.
E) Televizyonda yayınlanan programlar gençleri
çok kötü etkiledi bence.
18. (!) Sokağımızda birçok gece lambası bozulmuş. (II) Zaten sokağın kenarında lağım bağlı, bir dere. (III) Derenin kenarında her an hastalanacak çocuklar oyun oynuyor. (IV) Çocukların ellerinde pis pis maddeler. (V) Ne zaman el uzatacaklar bilmiyorum bu fakir semte.