TüRKÇE Özne (İşi yapan, üstlenen)



Yüklə 1,32 Mb.
səhifə1/15
tarix22.01.2019
ölçüsü1,32 Mb.
#101418
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   15

-TÜRKÇE-







Özne (İşi yapan, üstlenen):

CÜMLENİN ÖĞELERİ

Temel Öğeler

1)Özne 2) Yüklem



Yardımcı Öğeler

  1. Nesne

  2. Dolaylı Tümleç

  3. Zarf Tümleci

  4. Edat Tümleci

Cümlenin en temel öğesi yüklemdir. Bu nedenle önce yüklem bulunur ve yükleme özne sorulur. Temel öğeler bulunduktan sonra yardımcı öğelerin soruları yükleme sorulur. Bir cümlede temel öğelerin bulunması esastır; fakat yardımcı öğeler bulunmasa da olur.

Yüklem

Cümlenin en temel öğesi yüklemdir. Cümlede anlatılan iş, hareket ya da durumu bildirir. Sadece yüklem ile cümle olur; ama yüklemsiz cümle olmaz.

Dilimizde tüm kelime çeşitleri yüklem göreviyle § kullanılabilir.

- Genç adam zorlukla vutkundu.

Yüklem (Eylem)

- Köyün yaşlıları saskındı.

Yüklem (Ad)

- Çalısmanın mevvesi basarıdır.

Yüklem (Ad)

Fiil cümlelerinde vurgulanmak istenen öğe, yükleme yaklaştırılır. Yani, cümlede yükleme en yakın öğe, cümlenin en önemli öğesidir.

- Selcuk en güzel kalemini bana verdi.

Vurgu Yüklem

- Selçuk bana en güzel kalemini verdi.

Vurgu Yüklem

Yüklemin bildirdiği işi, hareketi, oluşu, durumu yerine getiren; hakkında bilgi ve haber verilen öğedir. İsim ya da isim soylu kelimeler özne olabilir; ancak özne görevindeki kelime hal eki almaz. Çoğul eki ve iyelik eklerini alabilir.

Cümlenin öğelerini bulurken:

♦ Bulduğunuz sözcüğün ya da öbeğin öğe


olabilmesi için yüklemle okunduğunda anlamlı
bir bütün oluşturması gerekir.

Ayakkabısının numarası büvükmüs
Büyük olan ne? (Yüklem)

(Özne)


"Ayakkabısının numarası"nı bölünseydi, "ayakkabısının büyükmüş" yüklemle okunduğunda anlamlı olmazdı. Tamlamalar (ad ya da sıfat) asla bölünmez.

♦ Seslenmeler (hitap), ara cümleler, cümleleri


bağlayan bağlaçlar cümle dışı öğelerdir.

Ben Evvah!

Gizli Cümle Özne Dışı Unsur



BuKu) da unuttum!

Belirtili Cümle Yüklem Nesne Dışı Unsur

NESNE


Belirtisiz Nesne

Ne? Kim?


ı

Belirtili Nesne

Ne - y - i? Kim - i?



Aysun annesirflcok severdi

Kim? Kim -@ Yüklem

Gizli Belirtili

Özne Nesne

Daima özne nesneden önce bulunur.

Masadaki o kitabı, annemin doğum gününde aldığını,
Belirtili Nesne Açıklamalı Belirtili Nesne

bir gecede okumustur. (Kim? "0" / Gizli Özne) Yüklem



-GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

Dolaylı Tümleç

» Ne => -e, -de, -den » Kim => -e, -de, -den » Nere => -e, -de, -den

Soruları yöneltilen öğeler bu eklerden herhangi birini alarak cevap veriyorsa ve zaman ya da durum bildirmiyorsa dolaylı tümleçtir.

Sang) tüm dostlarındİn) selam getirdim.
Dolaylı Dolaylı Tümleç Belirtisiz Yüklem Ben
Tümleç (Kimden?) Nesne GblinznP

(Ne?)


(Kim?)

(Kime?)

ZARF TÜMLECİ

Yükleme aşağıdaki sorular yöneltilir. Sorulara verilen cevaplar yüklem yer-yön, durum, zaman, miktar, bakımından yüklemi belirtirler.

-Nasıl?


Yüklem

Ne kadar? Ne zaman? Niçin?

[Dolaylı Tümleç eki yok] Çocuk dün asağı ağlavarak indi. Özne Zaman Yer Durum Yüklem Belirteci Belirteci Belirteci



CUMLE TURLERJ

1. ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER

A. Olumlu Cümle

B. Olumsuz Cümle

C. Soru Cümlesi

D. Gereklilik Cümlesi

E. Ünlem Cümlesi

F. Dilek - İstek Cümiesi

G. Emir Cümlesi

2. YÜKLEMİNE (YÜKLEMİNİN TÜRÜNE) GÖRE
CÜMLELER


A. Fiil Cümlesi

B. sim Cümlesi



3. YÜKLEMİNİN YERİNE GÖRE CÜMLELER

A. Kurallı Cümle

B. Kuralsız Cümle

C. Eksiltili Cümle


Cocuk dün aşağıVâ) aglavarak jndi.

Özne Zaman Dolaylı Durum Yüklem Belirteci Tümleç Belirteci



EDATTÜMLECİ

Edatlarla öbekleşmiş sözcükler yüklemi, araç, birliktelik, neden, amaç gibi anlam ilişkileriyle belirtebilirler.

Kim

Ömrünü sevdiklerMe) gecirecek. Belirtili Edat Tümleci Yüklem Nesne (Birliktelik)

Tüm bunlarC) senin icin katlandım, Dolaylı Tümleç Edat Tümleç Yüklem

4. YAPISINA GÖRE CÜMLELER

A. Basit Cümle

B. Bileşik Cümle

I. Girişik Bileşik cümle


  1. Ki'li Bileşik cümle

  2. İç içe Bileşik cümle

  3. Şartlı Bileşik cümle

C. Sıralı Cümle

  1. Bağımlı Sıralı

  2. Bağımsız Sıralı

D. Karma Cümle

-TÜRKÇE-

1- ANLAMLARINA GÖRE CUMLELER A. Olumlu Cümle:

Fiil cümlesinde yüklemin bildirdiği işin, oluşun yapıldığını, yapılacağını, olduğunu; isim cümlesinde ise bahsedilen durumun bulunduğunu, var olduğunu olacağını bildiren cümlelerdir.



  • Yeşim kitap okuyor.

  • Anahtarımı kaybettim.

  • Şimdi kırlar yemyeşildir.

a. Biçimce ve Anlamca Olumlu Cümle:

Yüklemi biçimce olumsuz yapan ek ya da sözcükler bulunmaz.

Olumsuzluk sözcük ve ekleri: Yok, değil, -me, -ma, -sız, -siz

Yaşadığı dünyaya zarar veren tek canlı insandır.



b. Biçimce Olumsuz, Anlamca Olumlu Cümle

Yüklemin biçimce olumsuz olduğu cümielerdir. Cümle, olumsuz sözcükler veya olumsuzluk ekleri ile olumsuz biçime getirilir. Ancak cümle anlam yönünden olumludur.



  • Benim hatam yok değil. (hatam var
    anlamında)

  • Sen çağırırsın da gelmez miyim? (Gelirim
    anlamında)

B.OIumsuzCümle:

Fiil cümlesinde yüklemin bildirdiği oluşun yapılmadığını, yapılmayacağını veya olmadığını; isim cümlesinde ise anlatılan durumun bulunmadığını, var olmadığını, söz edilen biçimde olmadığını veya olmayacağını anlatan cümlelerdir.

Bu cümlelerde olumsuzluk bildiren bir sözcük veya ek bulunur.

a. Biçimce ve Anlamca Olumsuz Cümle:

Bu cümlelerde yüklem ya olumsuzluk bildiren

sözcük/ek almıştır ya da (isim cümlelerinde)

olumsuz yargı bildiren ad veya ad soylu bir


sözcüktür.

  • Seni bana vermezler.

  • Okul sessizdi.




  • Sana ayıracak vaktim yok.

  • Silahla şaka yapılmaz.

b. Biçimce Olumlu, Anlamca Olumsuz Cümle:

Yüklemi biçimce olumlu olmasına rağmen anlamca olumsuz yargı bildiren cümlelerdir.



  • Ne bir soru sordum, ne bir cevap buldum.

  • Bu tembellikle bu iş biter mi? (Bitmez)

  • Ana gibi yar bulunur mu? (Bulunmaz)

C. Soru Cümlesi

Bir cümleye soru anlamı değişik yollarla verilebilir.

Soru edatı: Yarın bize gelecek misin? Soru zamiri: Kimler geçti bu gönlümden? Soru sıfatı: Hangi alanlarda başarılısın? Soru zarfı: Nasıl bir yol izleyelim?

Ancak, bu soru kelimelerinin cümlede olması, cümleyi soru cümlesi yapmayabilir. Soru anlamı taşımadığı halde biçimce soru cümlesi olan cümleler vardır. Bu cümlelere sözde soru cümlesi diyoruz.

Sözde soru cümlelerinde amaç soru sormaktan ziyade "onaylatma, alay, kuşku, sitem, şaşkınlık, özlem vb." şeklindedir.


  • Tembellik sana yakışır mı? (kınama, amaçlı)

  • Sokakta aniden karşıma çıkmaz mı?
    (şaşkınlık)

D.Gereklilik Cümtesi

Gereklilik cümlesinin yüklemi gereklilik kipiyle çekimlenir.

- Annemi ziyaret etmeliyim.

- Daha anlayışlı olmak gerekiyor.


E. Ünlem Cümlesi

Sevgi, şaşkınlık, korku, heyecan ve coşkunluk bildiren cümlelere ünlem cümlesi denir. Bu cümlelerde etkiü/vurgulu anlatım vardır.



  • Ey Türk Gençliği!

  • Gelartık!

  • Öyle çok özledim ki!

  • Taksi!

  • Hey! Nereye?...

-GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-

F. Dilek-İstek Cümlesi

Dilek-istek cümlelerinin yüklemi istek ya da dilek-koşul kipiyle çekimlenmiştir. Bu cümlelerde dilek veya isteğin gerçekleşebilir olup olmaması önemli değildir.



  • Birbilsen.

  • Ağaç dikmeye gidelim.

  • Bir fırsat olsa da tanışşak.

  • Sessiz olalım.

G. EmirCümlesi

Yüklemi emir kipiyle çekimlenmiş veya anlamı itibariyle emir özelliği taşıyan cümlelerdir. Emir cümlesinde yüklemin yapılması emredilmektedir.



  • Gel!

  • Gitme!

Yüklemi emir kipiyle çekimlenmekle birlikte dilek, istek, teşvik, şikâyet vb. anlamlar taşıyan cümleler vardır?

- Her şey gönlünce olsun. (Dilek-dua)

Öte yandan yüklemi emir kipiyle çekimlenmediği halde emir ifade eden cümleler de vardır.


  • Sekreter Hanım, Ahmet Bey'i arayalım!

  • Bu iş yarın bitmiş olmalı!

2- YÜKLEMİNE GÖRE CÜMLELER

a. Fiil Cümlesi (Eylem Cümlesi)

Fiil cümlesinin yüklemi, çekimli bir fiildir. Bu fiil şahıs veya kip ekleriyle çekimlenir.



  • Bir köyün yanından geçiyordu.

  • Biraz durun, biz de geliyoruz.

  • Gül fidanı dibinde yatıyordu.

  • Biz dışarı çıkamıyoruz.

  • Nihayet bir adam göründü.

b. İsim Cümlesi

Yüklemi çekimli bir isim ya da isimsoylu bir kelime olan cümlelerdir.



  • Ben de birinsanım.

  • Senden akıllı mıydılar?

  • Olayda ben yoktum. (Yüklem isim)

  • Beni anlayacak bir sensin (Zamir)

  • Elmas yontar gibi dikkatli ve titizdi.

3- YÜKLEMİNİN YERİNE GÖRE CÜMLELER

a. Kurallı Cümle: Yüklemi sonda olan cümledir.

  • Yavaş yavaş sokaklar tenhalaşır.

  • Nice zaman sonra hatırladım.

b. Kuralsız Cümle: Yüklemi sonda olmayan
cümledir.

  • Kuşlar selamiıyor, ağaçları

  • Hatırla, neler konuştuğumuzu.

c. Eksiltili Cümle:
Nereye gidiyorsun?

- Eve... (gidiyorum yüklemi eksik)



4- YAPISINA GÖRE CÜMLELER

a. Basit Cümle

  • Tek yargı bildiren cümledir.

  • Tek yüklemi vardır.

  • İçinde fiilimsi yoktur, çünkü fiilimsiler yan
    cümle kurar.

  • Kırmızı gülün alı var.

b. Bileşik Cümle

Birden çok yargı bildiren cümledir. Bir temel cümle ile temel cümlenin anlamını tamamlayan en az bir yan cümlecikten oluşan cümlelerdir.



1. Girişik Bileşik Cümle

İçinde fiilimsinin oluşturduğu yan cümle bulunan cümledir. Bu tür cümlelerde yan cümlecik temel cümlenin bir öğesi veya bir öğenin parçası olabilir.



Çiçeklerin açması gönlüme de bahar getirdi. Özne

Kimi sorduğunu anlayamadım. Nesne

İyi bir i$ bulunca sıkıntılarından kurtuldu. Zarf tümleci

İlk sınavı kötü geçtiğinden artık daha çok çalışıyor. Edat Tümleci

2. Ki'li Bileşik Cümie

İki cümle birbirine ki bağlacıyla bağlanır.



  • Artık anladım ki daha çok çalışmalıyım.

  • Bu olaydan sonra gördüm ki sana
    güvenebilirim.

-TÜRKÇE-





  • ÇOZUMLU KONU KAVRAMA TESTİ

    Bir de baktım ki pencereme kuşlar konmuş.

  • Unutma ki birbirimize ihtiyacımız var.

3. İç içe Bileşik Cümle

Bir temel cümle ve onun şartı durumunda olan başka bir cümleden oluşan bileşik cümlelerdir. İki cümle birbirine şart ekiyle (-se, -sa) bağlanır.

Şart cümlesi tek başına yargı bildirmez, ana cümleyi zaman, sebep, şart ve benzetme yönünden tamamlar.


  • Hastalandığını bilsem seni arardım.

  • Ankara'ya gelirsen bize uğramadan gitme.

  • Bir of çeksem karşıki dağlar yıkılır.

  • Yarın, hoş geldine gidiyoruz.

4. Şartlı Bileşik Cümle

Sen olmaşaydın başaramazdık.



5. Mi'li Bileşik Cümle

Canım sıkıldı mi müzik dinlerim.



c. Sıralı Cümle

1. Bağımlı Sıralı Cümle

Herhangi bir öğesi ortak olan sıralı cümledir.



Sınıftakileri aramış, durumdan haberdar etmiş. (nesnesi ve öznesi ortak)

2. Bağımsız Sıralı Cümle

Herkes yerinden ayrılmış, hiç kimse verilen görevi yerine getirmemiş.



d. Karma Cümle

İçeri girdiğini görmedim; ama canı sıkılmıs.
Girişik cümle Sıralı cümle

oc aı

O m a.

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde aynı özne farklı yüklemler için ortak kullanılmıştır?

  1. Ben bir an için duraksadım, o yazmaya devam
    etti.

  2. İhtiyar, kıyıdaki balıkçılara akşam uğrar, balık
    alıp evine giderdi.

  3. Hem ablam hem ağabeyim bu olaya kızmıştı.

  4. Yağmur yağmış, sokaktaki tozlar mil haline
    gelmişti.

E) Sokaklar bu akşam ıssız, caddeler bomboştu.

Aşağıdakilerden hangisi iki öğeli bir cümledir?

  1. Tüm gençliği çocuklarının peşinden koşmakla
    geçmişti.

  2. Hanlar saraylar değildi, onun istediği.

  3. Sabahlar olmak bilmiyordu bu yabancı kentte.

  4. Bardağı yere düşürünce iyice telaşlandı ürkek
    elleri.

E) En sevdiği yemeği pişirmişti yine annesi.

3. "Kendi" dönüşlülük zamiri aşağıdakilerin hangisinde özneyi pekiştirmek için kullanılmıştır?

  1. Kendini bir hiç uğruna yaktı.

  2. Ahmet'i kendi çocuğu gibi severdi.

  3. Kendi gölgesi bile korkutur onu.

  4. Önce olayı sen kendin anlatmalısın.

E) Kendi gözlerini sorgulasın önce.

-GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-

4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne vurgulanmıştır?

  1. Mahkemenin kararını avukatım dün akşam bana
    iletti.

  2. Tarih insanın hayatının akışını sağlayan bir bilim
    dalıdır.

  3. Ankara, hayatının en kalabalık günlerini şimdi
    yaşıyor.

  4. Baharlar, insanlar için önem taşıyor.

E) Takvimler, saatler şimdi ilaç olmuyor yaralarıma.

7. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde öğelere ayırmada bir yanlışlık yapılmıştır?

  1. Deniz kenarı / soğuktu / akşam olduğunda.

  2. Bu geziye muhakkak katılmak / istiyordu.

  3. Zafer / zafer benimdir demekle / kazanılır.

  4. Evdeki herkese / söz verdiği için / hediyeler /
    aldı.

E) Döndüğümde / çocuklar büyümüştü / analarının
yanında.


5. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi birleşikfiildir?

  1. Bu piyasadaki en güzel kitap bence uygulamalı
    olanıdır.

  2. Evden ne zaman çıksa, kırtasiyeye muhakkak
    uğrardı.

  3. Ne kadar uğraştıysa da şivesini düzeltemedi.

  4. Bir gece ansızın eve dönmüş.

E) Bu işin aslını bir gün mutlaka öğrenecektir.

8. Aşağıdaki sorulardan hangisi dolaylı tümleci buldurmaya yöneliktir?

  1. Askere Mehmet mi gitti?

  2. Kitaba mı para vermiyor?

  3. Deniz mi bugün hırçın?

  4. Mektupla mı anlaşıyorlarmış?

E) Akşama mı misafirliğe gidecek?


6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru nesneyi buldurmaya vönelik değildir?

  1. Ablan sana ne almış?

  2. Ulaş, yanında kimi götürdü?

  3. Kızcağız otobüsü mü kaçırmış?

  4. Eteğin yanında başka ne aldın?

E) Serhat, yemeğini yemiş mi?

9. Aşağıdakilerden hangisinde dolaylı tümleç açıklayıcısıyla verilmiştir?

  1. Osman kardeşini gezmeye götürmüştü.

  1. Okuduğu kitap, yazarken, eleştirinin inceliklerini
    anlatıyordu.

  2. Doğduğu yeri, Ardahan'ın o şirin semtini, hiç
    görmemişti.

  3. Süheylâ Hanım, alt komşumuz, bizi çaya davet
    etti.

E) Kursa gitmeme, İngilizce öğrenmeme, annem de
karşı çıktı.

-TÜRKÇE-

10. Aşağıdaki atasözlerinden hangisi özne ve yüklemden oluşmuştur?

  1. Sakla samanı, gelir zamanı.

  2. Bakarsan bağ, bakmazsan dağ olur.

  3. Minareyi çalan kılıfını hazırlar.

  4. Tekkeyi bekleyen çorbayı içer.

E) Ak akçe, kara gün içindir.

13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem bir söz öbeğinden oluşmamıştır?

  1. Bekleyemezdim geç kalan onca insanı.

  2. Gazetelere sadece şöyle bir göz attı.

  3. Gözleri boncuk boncuk bakan bir çocuk gibiydi.

  4. Bana bunları söyleyen, dün bunlara karşı çıkan
    insandı.

E) Şu an onun için okuma saatidir.


11. "Bisikletini tamire yine kim götürdü?" sorusuna verilecek cevap, cümlenin hangi öğesidir?

B) Belirtisiz nesne D) Dolaylı tümleç

A) Yüklem

C) Belirtili nesne

E) Özne

'o

İXL LU



Û

w tn

a.

o

LU

14."Karşımızda hiç çalışmadan oturan, sadece insanların arkasından konuşan, sorumluluk almaktan kaçınan yöneticiler bulundukça yönetilenlerin işini yapması beklenemez."



Cümlesinin öğeleri aşağıdakilerden hangisinde sırasıyla verilmiştir?

  1. Özne - Zarf Tümleci - Belirtisiz Nesne - Yüklem

  2. Zarf tümleci - Özne - Yüklem

  3. Özne-Yüklem

  4. Özne - Zarf Tümleci - Belirtili Nesne - Yüklem

E) Özne - Belirtisiz Nesne - Yüklem


12. "Sabırdır ki insanı azgın bir boğa iken uysal bir kedi yapan duygu; fakirken zengin yaşatan his."

Bu cümlenin "öznesi" aşağıdakilerden hangisidir?

  1. Sabırdır

  1. İnsanı azgın bir boğa iken uysal bir kedi yapan
    duygu

  1. Fakirken zengin yaşatan his

  2. His

E) İnsanı azgın bir boğa iken uysal bir kedi yapan
duygu; fakirken engin yaşatan his

15. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yan cümlecik, temel cümleciğin dolaylı tümleci görevindedir?

  1. Elindeki yemeniyi bana verişini o günden sonra
    hiç unutamadım.

  2. Bıraktığım yerde o günlerimizin mutluluğu hâlâ
    var.

  3. Gülmeyi bilen insanların ticaretle uğraşmasını
    hep isterim.

  4. Onlara gittiğimde senin eşyalarını ortalıkta
    görememiştim.

E) Arkadaşına çok kızdığından onunla barışmayı
hiç düşünmüyor.

-GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

16. Aşağıdakilerden hangisi devrik bir isim cümlesidir?

  1. Sendin tek çaresi korkularımın.

  2. Her gün biraz daha yaklaşıyorduk ölümsüzlüğe.

  3. Okuldan atılınca hepimiz çok üzüldük.

  4. Bütün olanların sorumlusu oydu.

E) En ölümsüz aşk; vuslatsız olandır.

19. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ad eylem dolaylı tümleç görevindedir?

  1. Çocuklara bakmaktan kendisiyle ilgilenmeyi
    unutmuştu.

  2. Seni görmeye çok ihtiyâcı olduğunu söyledi.

  3. Öyle mutluydu ki, gülüşleri ta uzaktan duyulurdu.

  4. Bu tırmanıştan öncekilere göre daha çok zevk
    almıştı.

E) Görünüşe göre bu süre içinde kendini çok
pekiştirmiş.


17. Savunduğunuz fikirleri hiç benimsemiyorum.

Bu cümlenin niteliği aşağıdakilerden hangisidir?

  1. Basit, düz, fiil, olumlu

  2. Basit, devrik, fiil, olumsuz

  3. Bileşik, düz, fiil, olumlu

  4. Bileşik, devrik, fiil, olumsuz

E) Bileşik, düz, fiil, olumsuz

o 22

20. Aşağıdaki cümlelerin hangisi, yapısına göre "basit", söz dizimine göre "devrik" bir "fiil" cümlesidir?

  1. Aramızdan ayrılan birçok arkadaşımız hiç mutlu
    olmadı.

  2. Bu dergiler bundan on yıl öncesinde çıkan
    dergilere benzetilmiş.

  3. Irmağın kenarındaki kuyulara takmışlar birer
    musluk.

  4. Bize karşı yanlış davranacak insanlarla iş
    yapmıyoruz artık.

E) Televizyonda yayınlanan programlar gençleri
çok kötü etkiledi bence.


18. (!) Sokağımızda birçok gece lambası bozulmuş. (II) Zaten sokağın kenarında lağım bağlı, bir dere. (III) Derenin kenarında her an hastalanacak çocuklar oyun oynuyor. (IV) Çocukların ellerinde pis pis maddeler. (V) Ne zaman el uzatacaklar bilmiyorum bu fakir semte.

Yüklə 1,32 Mb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   15




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin