1. naqiLSİz rabiTƏ texnologiyalari haqqinda ümumi MƏlumat

CT2 standartı 1987-ci ildə (DT1- Britaniyada) nəşr olun­du. Sonralar bu standart ETSİ (Telekommunikasiyalar üzrə Av­ro­pa İnstitutu) tərəfindən Ümumavropa (ETS,1994) standartı kimi təsdiq edilmişdir. Bu standart 864 MHs tezliyində işlə­mək­lə, verilənlərin 32 kbit/san sürətlə ötürülməsini təmin edir.

XX ərin 90-cı illərinin əvvəllərində ilk tam rəqəm sistem-lə­ri yaradıldı. 1991-ci ildə ETSİ tərəfindən Avropa rəqəm naqilsiz telefon standartı (DECT) qəbul edildi. Bu standart 1880 - 1900 MHs tezliyini və 100 ÷ 500 metr intervalını istifa­də edir. Verilənlərin 1,2 Mbit/san sürətilə ötürülməsi 120 dup­leks kanal vasitəsilə təmin edilir. Bu standartın yeni fərqli cə­hət­ləri - nitqin kodlanması və abonentlərin autentifika­siya­sıdır. Bu sistem 1 km² ərazidə 10 minlərlə abonentlə rabitə ya­rat­mağa qadirdir və dünyanın 40-dan çox ölkəsində tətbiq olu­nur. Bu yaxınlarda marketinq nöqteyi - nəzərdən DECT stan­dar­tı­nın adı dəyişdirildi və genişləndirilmiş naqilsiz rəqəm telekommunikasiyaları adlandırıldı ki, bu da multimedia veri­lən­lərinin ötürülməsi imkanının olduğunu əks etdirir. 1991-ci ildə uzun sürən müzakirə və sınaqlardan sonra GSM standartı qə­bul edilmişdir. Onun izahına 5000 səhifədən çox vərəq sərf olunmuşdu. Bu GSM-in birinci versiyası idi və hal-hazırda Mobil rabitənin qlobal sistemi (Global System for Mobile Com­munications) adlandırılır, 900 MHs tezliyində işləyir və 124 tam dupleks kanal istifadə edir. Bu sistem tam şəkildə Bey­nəlxalq rouminq təmin edir, yerləşmə ərazisini avtomatik təyin edir, daxil olmaya nəzarət, naqilsiz rabitə kanallarında kodlama, İSDN sistemləri ilə effektiv qarşılıqlı təsiri və səsin key­fiyyətinin nisbətən yüksək olmasını təmin edə bilir. Bun­lardan başqa, GSM sistemi verilənlərin 9,6 kbit/san sürətilə ötü­rül­məsinə və qısa məlumatların (SMS– mesajlar - 160-a qə­dər hərf-rəqəm simvollarını) ötürülməsinə də imkan verir. Öl­kədən asılı olaraq, kanalları bir və ya bir neçə operator istifadə edə bilər, müxtəlif ödəmə sxemləri tətbiq oluna bilər və s. Bu hal­da GSM - in bütün sistemləri birgələşdirilmiş olur. 900 MHs tezli­yindəki GSM standartı 130-dan çox ölkə operatorları tərə­findən qəbul edilmişdir. Tez bir zamanda məlum oldu ki, istifadəçilərin sıxlığı yüksək olan AMPS (ABŞ) analoq və rəqəm GSM (Avropa) şəbəkələrinin tətbiq edildiyi şəhərlərdə kifayət deyildir. ABŞ-da yeni sistem üçün yeni tezlik tapıl­madı, Avropada isə bu məqsəd üçün 1800 MHs tezliyindəki ob­last seçilmişdir. Nəticə belə oldu: ABŞ-da bir neçə kom­paniya tərəfindən yeni texnologiyalar işlənib hazırlandı (AMPS şəbəkəsində eyni tezlik zolağında). Nəticədə 3 uyğunlaşmayan sis­tem yarandı:

• 
  Darzolaqlı analoq AMPS (İS-88, [TİA,1993a]) ;
  
• 
  TDMA (İS-136, [TİA,1996]) rəqəm sistemi;
  
• 
  CDMA (İS-95, [TİA,1993b]) rəqəm sistemi.
  

Avropada isə GSM sistemini 1800 MHs-də də istifadə et­mə­yə başladılar. Hal-hazırda bu sistemi 10-dan çox ölkə dəs­tək­ləyir. GSM-1800 şəbəkələri (onları bəzən DCS 1800 və ya rə­qəm şanı sistemi də adlandırırlar) nitqin daha yüsək keyfiy­yətini təmin edir və daha az sayda manqalarla işləyirlər. Ona görə də böyük şəhərlər üçün daha əlverişlidir. Hal-hazırda bu sis­temi ABŞ-da (GSM-1900 və ya PCS-1900) da istifadə edirlər.

Avropada standartlara, ABŞ-da isə bazar mexanizmlərinə daha çox inanırlar. Hal - hazırda Avropa vahid standarta malikdir, rouminq isə Avstraliya və ya Sinqapurda da mümkündür. ABŞ-da isə indiyə kimi, müxtəlif uzlaşa bilməyən sistemlərlə mübarizə aparılır. Əgər verilənlərin ötürüləməsinə daha çox yönəlmiş sistemlərə nəzər salsaq (məsələn, LNŞ- lokal naqilsiz şəbəkələr), görünüş bir az başqa cürdür.

1996-cı ildə ETSİ komitəsi tərəfindən HİPERLAN şəbə­kəsi standartlaşdırılanda, dünyada çoxlu sayda naqilsiz LNŞ mövcud idi. I növ HİPERLAN 5,2 QHs tezliyini istifadə edirdi və 23,5 Mbit/san sürətilə verilənlərin ötürülməsini təmin edir. 4-cü növ HİPERLAN standartı üçün 17 QHs tezliyi seçilmiş­dir, sürət isə 155 Mbit/san – yə qədər artırıldı. Lakin lokal şəbə­kə­lər üçün ən yaxşısı İEEE 802.11 standartı oldu (1997). Bu standart lisenziyalaşdırılmadan azad olan sənaye, elmi və tib­bi istifadə üçün (İSM) tezlik zolağını (2,4 QHs) və infra­qır­mızı diapazonu istifadə edir, verilənlərin ötürülməsi sürəti 2 Mbit/san - dir (xüsusi hallar üçün - 10 Mbit/san-yə qədər). Kom­paniyaların çoxusu, İEEE 802.11 standartı ilə uzlaşdırıla bi­lən avadanlıqla işləyirlər.

1998-ci ildə “İridium ” sistemi vasitəsilə peyk mobil kom­­mu­­nikasiyaları dövrü başladı. Bu vaxta qədər peyklərdən ge­niş yayım vasitəsi kimi istifadə edilirdi, onlarla iş üçün çox iri avadanlıqlar tələb olunurdu. “İridium” sistemi üçün hazır­lanmış mobil peyk telefonları yığcamdır və səyyardırlar. Bu sis­temdə aşağı orbitlərdə yerləşdirilmiş olan 66 peyk istifadə olu­nur ki, onlar mobil rabitə üçün 1,6 QHs tezliyini istifadə edir.