1. ÜMumi DİLÇİLİk I indd

VI FƏSİL
DİLÇİLİYİN ŞÖBƏLƏRİ
DİLÇİLİYİN ŞÖBƏLƏRİNİN
MÜƏYYƏNLƏŞDİRİLMƏSİ
Dilçilik elminin şöbələri, onların müəyyənləşdirilməsi 
müasir dilçiliyin ən vacib problemlərindəndir. Bu problem 
dilçiliyin gündəliyində hələ çoxdan özünə yer tapmışdır. 
XIX əsr dilçilərindən A.F.Bernhardi (1769–1820) dilçiliyin 
tərkibini aşağıdakı şöbələrə bölmüşdür: fonetika, etimologi­
ya, sözyaratma, morfologiya, söz birləşmələri və sintaksis. Bu 
məsələ Praqa dilçilik məktəbinin nümayəndələrini də çox 
düşündürmüşdür. Onların əsərlərində dilçiliyin şöbələri 
probleminin bəzi cəhətlərinə toxunulmuşdur.
XX əsr dilçiliyində, o cümlədən dil haqqında Azərbay-
can elmində də şöbə problemi diqqət mərkəzində olmuşdur.
İstər XIX əsrə məxsus olan ənənəvi bölgüdə, istərsə də 
son zamanlarda aparılmış təsniflərdə dilçiliyin şöbələri hələ 
dəqiq müəyyənləşdirilməmişdir. Hətta bəzi hallarda belə 
“üslubiyyat” şöbə adlandırılmışdır. Bundan başqa, “tipologi-
ya”nın da ayrıca şöbə hesab edildiyinə
1
rast gəlmək olur və s.
Dilçiliyin şöbələrinə dair ümumməqbul təsnifin olma-
ması şöbə anlayışı meyarının dəqiqləşməməsi ilə bağlıdır. 
Vahid meyarın olmadığı nəzərə alınaraq bu əsərdə də şö-
bələrin təxmini bölgüsü verilmişdir.
Dilçilikdə şöbələrin yaranması onların çoxalması və 
müstəqilləşməsi dil haqqında elmin tərəqqisi ilə bağlıdır. 
Belə ki, rəngarəng və mürəkkəb dil hadisələri, spesifik 

---

Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I C İ L D
190
cəhətlərə malik olan güclü miqdarda dil vahidləri dərin-
dən və ətraflı öyrənildikcə ona aid elmi bilik artır və bunun 
da nəticəsində yeni şöbələr meydana çıxır. Məsələn, dilin 
səs sistemindən bəhs edən fonetika, məna məsələlərinə aid 
olan semasiologiya və s. şöbələr məhz belə yaranmışdır.
Dilçiliyin şöbələri yaranma tarixinə görə təbii olaraq 
bir-birindən fərqlənir. Bəzi şöbələrin tarixi dilçiliyin öz yaşı qə-
dər qədim olduğu halda, bəzi şöbələr çox cavandır. Məsələn, 
etimologiya uzaq keçmişdən formalaşmağa başlamışdır, lakin 
frazeologiyanın tarixi uzaq olmayan zamandan başlamışdır.
Dilçiliyin şöbələri təsnif edilərkən onun sahələri nə
-
zərə alındıqda məsələ daha aydın və daha düzgün tə səv-
vür oluna bilir.