1. ÜMumi DİLÇİLİk I indd

b) Frazeoloji (sabit) ibarələr. Frazeoloji ibarələrə ob­
razlı ifadələr də deyilir. Bu dil vahidlərinin komponentlə-
rinin çox qismi həqiqi, az qismi məcazi mənada işlənərək 
birlikdə bütöv bir ifadə əmələ gətirir. Frazeoloji ibarələr, 
əsasən, bədii dildə daha çox işlənir. Məsələn:
Qızılı udsa da qara torpaqlar,
Yenə qüdrətini özündə şaxlar.

---

Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I C İ L D
232
Böyük təbiətlər yaranır az-az,
Hər yerdə, hər zaman inci tapılmaz. (S.Vurğun)
Bu şeir parçalarının hər biri iki misralıq frazeoloji 
ibarə əmələ gətirmişdir. Bədii dildə bu cür ibarələr, əsasən, 
dram janrında işlənir.
Frazeoloji vahidlər məna növlərinə, mənaca qrupları-
na, əmələgəlmə yollarına, üslubi imkanlarına və s. cəhətlə-
rinə görə bir sıra özünəməxsus əlamətlərə malikdir. Dilçi-
likdə onun geniş tədqiqat obyektinə çevrilməsi də bununla 
bağlıdır.
6.06. ETİMOLOGİYA ŞÖBƏSİ
Sözün mənşəyini öyrənən şöbəyə etimologiya deyilir. 
Daha dəqiq desək, bu şöbə leksik vahidlərin əmələ gəlməsi 
və inkişaf tarixi ilə məşğul olur. Etimologiya termini yu-
nan dilinə məxsusdur: həmin dildə etimon (etymon) “sö-
zün əsas”, “əsl mənası” anlayışını bildirir.
Etimologiya ayrı-ayrı sözlərin həm forma, həm də 
məna cəhətdən mənşəyini müəyyənləşdirir
1
. Etimoloji 
təd qiqatda müqayisəli-tarixi metod başlıca rola malikdir. 
Etimologiya müqayisəli-tarixi metoda və daxili rekons-
truksiyaya əsaslanaraq dilin uzaq dərinliklərinə nüfuz 
edir. Sözün qədim variantını aşkara çıxarmaqla dildə baş 
verən fonetik, leksik-semantik və qrammatik inkişaf prose-
sini izləyir. Bununla yanaşı, burada bir sıra elmi prinsiplər-
dən də geniş istifadə olunur. Fonetik, semantik, morfoloji 
qanunlarla bağlı elmi prinsiplərə isnad olunmadan əsaslı 
etimoloji tədqiqat aparmaq qeyri-mümkündür.
1
Я.В.Лоя. «История лингвистических учений». М., 1968, c. 168.

---

Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I C İ L D
233
Etimologiyadan bəhs ediləndə “elmi etimologiya” anla-
yışını “xalq etimologiyası”ndan fərqləndirmək lazım gəlir. 
Elmi etimologiya sözün mənşəyinə dair təsadüfi yox, ay-
dın, dəqiq, əsaslı təsəvvür yaradır. Məsələn, dilimizdəki 
“Azərbaycan” sözünün ilk formasının bərpa edilməsinə və 
bu sözün etimologiyasının elmi əsasda tədqiqi və təsvirinə 
dair filoloji ədəbiyyatda bir neçə mülahizə vardır
1
. Həmin 
mülahizələr elmi etimologiyanın prinsiplərinə uyğun söy-
lənilmişdir.