1. ÜMumi DİLÇİLİk I indd
FRAZEOLOJİ VAHİD ANLAYIŞI
Yüklə 10,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 1. FRAZEOLOJİ VAHİD ANLAYIŞI
Dildə əşya və hadisələrin adlandırılması prosesin- də təkcə sözlərdən deyil, söz birləşmələrindən, ifadə və ibarələrdən də istifadə olunur. Məlum olduğu kimi, söz birləşmələri iki şəkildə özünü göstərir: sabit və sərbəst söz birləşmələri. Sərbəst söz birləşməsi öz xarakterinə və daxili təbiətinə görə sabit söz birləşməsindən tamamilə fərqlənir. Həm də sərbəst söz birləşməsi sintaktik konstruksiyanın bir forması kimi meydana çıxdığına görə o, sintaksisin təd- qiqat obyektində durur. Sabit söz birləşməsi isə frazeoloji vahid adı altında frazeologiyada öyrənilir. Frazeologiyanın Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I C İ L D 227 tədqiqat obyekti olan frazeoloji vahidlərə sabit söz birləş- məsi ilə yanaşı, sabit ifadə və ibarələr də daxildir. Məsələn: “yanar ürək”, “polad bilək”, “dəmir iradə”, “gümüş əl”, “qa mış at”, “buz bulaq”, “canlı söz”, “ağıllı göz” və s. birləşmələr sabit söz birləşməsi, “qulaq asmaq”, “fikrə getmək”, “əl-ayağa düşmək”, “yola düşmək”, “başa düşmək”, “el gücü, sel gücü”, “daldan atılan daş topuğa dəyər”, “ağlın açarı dildir”, “çiy ət yeyən çirkin olar” və s. birləşmələr isə sabit ifadə və ibarələr adlanır. Frazeoloji vahid gerçəkliyin əşya və hadisələrinin adlarını iki halda ifadə edə bilir: birinci halda frazeoloji vahiddən əşya və hadisəni adlandırmaq üçün ilk ad kimi istifadə edilir. Məsələn, “ağciyər”, “qaraciyər”, “izafi dəyər”, “xüsusi mülkiyyət”, “kapital yığımı”, “qızıl pul”, “istehsal mü nasibətləri”, “məhsuldar qüvvələr” və s. Göründüyü kimi, bu cür sabit söz birləşmələri, əsasən, müxtəlif elm sahələrində özünü göstərir. Başqa halda isə əşya və hadisələrə əlavə ad vermək üçün frazeoloji vahiddən istifadə olunur. Məsələn: din ləmək – qulaq asmaq, qorxmaq – rəngi qaçmaq, susdurmaq – dilini kəsmək, uzağa – itölənə, ölmək – vəfat etmək, dün ya dan köçmək, həya ta vida demək, gözlərini əbədi yummaq və s. Fra- zeologizmlər bu halda bir əşya və ya hərəkəti başqası ilə müqayisəli şəkildə ifadə edir. Frazeoloji vahidin başlıca əlamətlərindən biri onun emosional ifadə tərzinə malik ol- masıdır. Yəni frazeoloji vahiddə danışanın həmin əşya və ya hadisəyə münasibəti ifadə olunur. Məs.: “ölmək” feili Azər- baycan dilində müxtəlif emosional frazeoloji ifadə tərzində öz əksini tapır: a) danışanın ölən adama müsbət münasibətini bildirən frazeologizmlər vəfat etdi; həyata əbədi göz yumdu; əbədi yuxuya getmişdi; b) danışanın ölən adama mənfi mü- nasibətini bildirən frazeologizmlər – cəhənnəmə vasil oldu; gorbagor oldu; bu dünyadan rədd oldu və s. Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I C İ L D 228 Frazeoloji vahid dilin milliliyini daha da gücləndirir. Bir dil üçün səciyyəvi olan frazeoloji vahid başqa bir dildə anlaşılmaz olur. Frazeoloji vahid öz tərkibinin daimiliyi və sabitliyinə görə səciyyəvi sayılır. Bu tərkibə daxil olan sözlər nə başqa sözlə əvəz olunur, nə də əvvəlki formasını dəyişməyə məruz qalır. Yüklə 10,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|