1. ÜMumi DİLÇİLİk I indd
Yüklə 10,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 4. LEKSİKOQRAFİYA ŞÖBƏSİ
Dilçilikdə lüğət işlərinin əməli və nəzəri problemlə- rindən bəhs edən şöbə leksikoqrafiya adlanır. Mənşəcə yunan sözü olan leksikoqrafiya termininin mənası “lüğət yazıram” deməkdir. Filoloji ədəbiyyatda bu terminə sino- nim olaraq tətbiqi leksikologiya termininin də işlədilməsinə rast gəlirik (ikinci termin leksikoqrafiya şöbəsinin adı üçün münasib deyildir). 1 Qaydalara dair geniş məlumat almaq üçün M.Şirəliyerin “Azərbaycan dili orfoepiyasının əsas- ları” və Ə.Dəmirçizadənin “Azərbaycan dili orfoepiyasının əsasları” əsərlərinə baxmaq olar. 2 А.А.Реформатский. «Введение в языковедение». M., 1967, c. 225. Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I C İ L D 286 Müstəqil şöbə olan leksikoqrafiyanın özünəməxsus mövzusu və vəzifələri vardır. Adətən, alimlər leksikoqrafi- yanın mövzu və həcmini müəyyən etmək üçün onu leksi- kologiya, etimologiya və semasiologiya ilə qarşılaşdırırlar 1 . Belə qarşılaşdırma əsasında leksikoqrafiyanın etimologi- yaya, eləcə də digər şöbələrə olan münasibəti aydınlaşır və sərhədi müəyyənləşir. Leksikoqrafiya dedikdə həm lüğət yaratmaq sənəti, həm də lüğət işləri haqqında linqvistik təlim təsəvvür olu- nur. Bu şöbədə hər iki məsələ vəhdət təşkil edir. Leksiko- qrafiyada nəzəri məsələlərdən bəhs olunarkən lüğətlərin tipləri, növləri, quruluşu, bunların tərtib metodu və prin- siplərinin elmi əsasları şərh edilir; ümumiyyətlə desək, leksikoqrafik işin bütün ümumi-nəzəri problemləri aydın- laşdırılır. Leksikoqrafiya dilçiliyin ən qədim şöbələrindəndir. Hələ uzaq keçmişdə Hindistan alimləri sözləri toplamaq və onları izah etməklə məşğul olmuşlar. Eradan əvvəl VI əsrdə hind dilçisi Amara 2 sanskrit dilinin sözlərindən lüğət yaratmışdır. Hindlilər həmin lüğəti “Amarakoşa” adlandır- mışlar ki, bunun da mənası “Amaranın lüğəti” deməkdir. Yenə də Hindistanda eradan əvvəl V əsrdə dilçi alim Yaska böyük leksikoqrafiya işləri aparmışdır. Bizim eranın əvvəllərindən lüğət işləri müxtəlif ölkələrdə inkişaf etməyə başlamışdır. Eramızın II əsrində Çin alimlərindən Lyu Si çin dilinin mükəmməl lüğətinin əsasını qoymuşdur. Həmçinin VIII əsrdə ilk dəfə olaraq ərəb dilinin lüğəti (“Kitab əl-ain”) yaradılmışdır. Leksikoqrafiya işlərinə olan maraq XV əsrdən daha da güclənmiş və bir sıra dillərə aid yeni xarakterli lüğətlər 1 Bax: Х.Касарес. «Введение в современную лексикографию». M., 1958, c. 27, 42, 62. 2 Bu dilçinin adı bəzi kitablarda Amarusipxa kimi yazılır. Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I C İ L D 287 meydana çıxmışdır. Əgər XVI–XVIII əsrlərdə lüğət məc- muələrinin çapı diqqəti cəlb edirdisə, XIX əsrdə lüğət işlə- rinin nəzəri məsələləri dilçilikdə mühüm yer tuturdu. Müasir dövrə kimi dünya dilçiliyində külli miqdarda müxtəlif lüğətlər meydana çıxmışdır. Bütün bu lüğətlər iki böyük tipə bölünür: enskilopedik lüğətlər, linqvistik lüğətlər. Yüklə 10,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|