3 -berzah Aleminde Ruhların Birbirleriyle Münâsebetleri

3- Suâl Melekleri ve Sorulacak Suâller

a) Suâl Melekleri:

Ahiret âleminin ilk durağı olan kabir hayatında in­sanların ilk karşılaşacakları şey suâldir. Kabirde insan­ların melekler tarafından sorguya çekilecekleri, -kabir hayatını tümüyle inkâr eden sapık fırka mensuptan hariç müslümanlarca ittifakla kabul edilen bir konudur. Kabir suâline dâir hadis mecmualarının hepsinde sahih hadisler nakledilmiştir. Ve kabirde suâl olduğuna inanmak, inanılması vâcib (gerekli) olan hususlardandır.¹⁵⁰

Bu konudaki hadislerin bazılarında sadece melekler tarafından suâl sorulacağı belirtildiği halde, bazı hadis ve haberlerde suâl meleklerinin isim ve sıfatları da açıklanmıştır. Tirmizî'nin Ebû Hureyre'den rivayet ettiği, kabir suâline dair uzunca bir hadis-i şerifte kabirde suâl sormak için gelen meleklerin, siyah tenli, mavi gözlü iki melek oldukları belirtilerek, birine "Münker", diğerine de "Nekir" denildiği haber verilmiştir. ¹⁵¹ Tirmizî bu hadisi "hasen-garib" olarak nitelendirmiştir ki, aynı hadisi İbn Hibban "Sahih" inde rivayet etmiştir.¹⁵²

Beyhakî'nin Hz. Ömer'den rivayet ettiği hadisinde ise Hz. Peygamber (sav), Ömerb. Hattab'a: "Ey Ömer, ye­rin altına girdiğin ve Münker, Nekir'i gördüğünde halin ne olacak?" diye sorar. Hz. Ömer:

'Ya Rasulallah, Münker ve Nekir nedir?" deyince, Rasulullah (sav) şöyle buyurur:

"Kabirde sorguya çeken iki melektirler. Bakışları şimşek çakışı, sesleri de gök gürültüsü gibi­dir. Yanlarında bir tokmak vardır ki, bizden (insanlardan) büyük bir topluluk onu kaldırmaya bile güç yetiremez. Halbuki onlar onu şu değneğimden daha kolay kaldırırlar. Eğer onunla sana bir vuracak olsalar toz olursun.'¹⁵³

Aynı hadisin İbn Abbas, Atâ b. Yesâr ve Hâzim'den rivayet edilen şeklinde, bu sayılan sıfatlara ilaveten, ön dişleri ile yeri, yani kabri kazdıkları ve ölünün saçlarını çektikleri de zikredilir. ¹⁵⁴ Başka bir hadiste ise ön dişlerinin öküzün boynuzu gibi ve nefeslerinin de alev gibi olduğu, kendilerinden rahmet ve acıma duygusunun alındığı, sadece mü'minlere rahmetle muamele edecekleri haber verilmektedir.¹⁵⁵

Hz. Aişe (r), bir gün Hz. Peygamber (sav) e:

"Sen bana Münker ve Nekir'in seslerini ve kabir sıkınasını an­lattığın günden beri hiçbir şeyin tadını alamaz oldum." deyince, Rasulullah (sav):

"Ey Aişe, muhakkak ki Münker ve Nekir'in (o şiddetli) sesleri, mü'minin kulağına gözdeki sürme gibi gelecektir..." ¹⁵⁶ buyurarak Münker ve Nekir'in mü'mine merhametle davranacaklarını belirtmiştir.

"Suâl meleklerinin umumi olarak siyah ve gözle­rinin gök (mavisi) olduğu, bakışları şimşek, sesleri ise gök gürültüsü gibi olup, konuştuklarında ağızlarından ateş çıktığı ve ellerinde pek korkunç birer demir topuz bulunduğu, sahih hadislerde açıklanmıştır."¹⁵⁷ Münker ve Ne­kir'in böyle son derece heybetli ve korkunç şekilde tavsif edilmeleri, kâfir ve münafıklara çok korkunç bir surette görünmelerinden ötürüdür. Kafirlerin âhiretteki azapları, Münker ve Nekir'i görüp onlardan korkmalarıyla başlar. Çünkü korku da insana azap verir, hele çok şiddetli olun­ca...

Münker ve Nekir'in bu isimlerle isimlendirilişi de görünüşlerinin çok heybetli ve korkunç olacağına delildir. Çünkü "Münker", 'inkâr' dan ism-i meful; "Nekir" de, "Nekera" dan "menkûr" manasına feil veznindedir ki, her ikisi de "tanınmayan, bilinmeyen" manasına gelir.¹⁵⁸ Ölüye suâl sormakla görevlendirilmiş olan bu iki melek, mahlukattan ne insanlara, ne meleklere, ne hayvanlara ve ne de başka yaratıklara benzerler. Onları Allah eşsiz bir şekilde yaratmıştır. Onların suâlleri mü'minlere bir hatırlatma, münafıklar için de kalplerinde gizlediklerine bir açıklamadır. ¹⁵⁹

İnsanlara bilmedikleri ve görmedikleri bir surette göründüklerinden "Münker ve Nekir" isimleriyle isimlerdirilmişlerdir. Cubbâî (v. 303/916), oğlu ve Belhî (v. 294/907) Allah'ın meleklerine Münker ve Nekir isimlerinin verile­meyeceğini söyleyerek, yani bu ismi vermede bir nevi küçültme, hafife alma görerek, suâl meleklerinin bu isim­lerle isimlendirilmesini inkâr etmişlerdir. Hadislerde geçen "Münker" kelimesinden kasıt, sorgu sırasında kâfirin te­reddüdü; "Nekir" den kasıt ise, meleklerin aniden gelmele­ri, yahut meleklerin kâfiri azarlayıp rezil etmesidir, demişlerdir. ¹⁶⁰

Halbuki Ehl-i Sünnet âlimlerinin hepsi, hadislerde geçen bu iki kelimenin, sorgu meleklerinin isimleri olduğu görüşündedirler. Nitekim yukarıda geçtiği gibi, hadislerde de bu durum açıklanmıştır. Ahmed b. Kasım (v. 242/856), Ebû Abdillah'a (Ahmed b. Hanbel'e): "Yâ Ebâ Abdillah, Münker ve Nekir'i ve kabir azabı hakkında rivayet edilen­leri kabul ediyor musun?" diye sorunca, Ahmed b. Hanbel hayretini belirterek:

"...Evet. bunları ikrar ediyor ve söylüyoruz." demiştir. Bunun üzerine Ahmed b. Kasım:

"Münker ve Nekir lafzını da söylüyor musun, yoksa iki melek mi diyorsun?" diye sorar. Ahmed b. Hanbel de: "Münker ve Nekir'dir onlar." diye cevap verir. Ahmed b. Kasım tekrar:

"Hadiste Münker ve Nekir lafzının ol­madığını söylüyorlar, ne dersin?" deyince, Ahmed b. Han­bel:

"O, hadiste böyledir, yani onlar Münker ve Nekir isimli iki melektir." demiştir.¹⁶¹

Ahmet b. Hanbel gibi bir fakih ve muhaddis böyle dedikten sonra daha sorgu meleklerine "münker" ve "Nekir" adını vermekte tereddüde mahal kalmaz zannede­riz. Onlara yaratılışlarındaki acaiplik nedeniyle bu isimler verilmiştir ki, onların, ne yaratılışları ve nede isimleri sebebiyle diğer meleklerden daha aşağı oldukları iddia edilemez. Suâl meleklerinin sadece iki tane mi olduğu, yoksa çok mu oldukları hususunda değişik fikirler vardır: İmam Suyûti, suâl meleklerinin ikiden çok olup bir kısmına Münker, bir kısmına da Nekir adı verildiğini ve bunlardan ikisinin birleşerek ölülere soru sormaya gittik­lerini söyler. Suyûtî'ye göre bunların, tıpkı ölüm melekle­rinde olduğu gibi, bir de başkanları vardır ki, yaratılışça diğerlerinden daha acaip olduğu için ona da Nâkûr' ismi verilir.¹⁶² Cevap veren kimseye güzel muamele ederler.¹⁶³

Râcih olan görüşe göre ise, suâl melekleri sadece iki tanedirler ve her ölen kimseyi bu iki melek sorguya çekerler. Tıpkı Azrail'in her ölenin canını aldığı gibi. İmam Kurtubî der ki:

"Onlar iki melektirler, ancak bedenleri büyüktür. Bir çok mahlukata bir anda, bir yönden ve öyle bir hitapla hitabederler ki, muhataplardan (mezarlarındaki ölülerden) her biri, onların sadece kendisine hitabettiğini zanneder ve Allah onu (o ölüyü) diğer ölülerin cev­abını duymaktan meneder."¹⁶⁴

Mü'minlere rıfk ile muamele etmeleri ve Cennetle müjdelemeleri sebebiyle mü'minlere suâl soran meleklerin adına "Beşir ve Mübeşşir" dendiği de rivayet edilmekte­dir.” ¹⁶⁵ Hepisine Münker ve Nekir demek ve mü'minlere rıfk ile muamele edeceklerini söylemek daha doğru olsa gerekir ki, hadisler de bunu öğretmektedir. ¹⁶⁶