Ali nar bey'E : hazirlamiş olduğU «akaid risaleleri» hakkmdaki 3
Yüklə 0,78 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 6 - Müşebbihe Veya Mücessîme
- 7- Neccariye Mezhebi
5 - Mürcie Mezhebi :20Bu mezhep, Hulefâ-i Râşidinden sonraki dönemde o müssif olayların cezası konusunda; te'hir edici da bu anlayış, iman ve amel ilişkisi konusuna bırakma, anlamından , bunlara Mürcie denmiş ki ; Cebriye içinde, Mu’tezile içinde ve Ehl-i Sünet içinde farklı anlayıştaki kimselere bu ad verilmiştir. Genellikle, fakihlerden; imanı amelden bir cüz sayanlar müstakim; îman olduktan sonra günahın (kötü amel) zarar vermiyeceği görüşündeki kelam ehli ise sapık kabul edilmiştir. İşte bid'at ehli Mürcie bunlardır. Temel Görüşleri şöyle özetlenebilir : 1 - Allah verdiği sözden dönmez. Ama tehditlerinden dönebilir. Bu yönden, Mu'tezileyle çatışırlar... 2 - İman marifet ve inkiyaddır. 3 - İman olunca, masiyetin zararı yoktur. Tıpkı küfür halinde ibadetin faydası olmadığı gibi. 4 - Fısk inkâra varmadıkça zarar etmez... Kurucusu «Ebu Selt»dir. Hassan bin Bilal de yaymıştır. Bu çığırda olanların ismine izafeten; Yunusiye, Ubeydiye, Gassaniye... kollan vardır. Daha sonra, sadece bazı tarikatlerde kalıntıları Ötesinde Mür-cie kaybolmuştur. 6 - Müşebbihe Veya Mücessîme:a) Muhkem Ve Müteşabih :«Hakeme» kökünden, «Muhkem», sabit, sağlam, te'vile ihtiyacı olmıyan demektir. Müteşabiti ise «Şâbehe» veya «Teşâbüh» kökünden; benziyen iki yönü olan, te'vilsiz anlaşılmayan demektir. Mâna da, Kur'an âyetleri (Ali İmran : 7. âyette açıkça belirtildiği üzere) Muhkem ve Müteşabih olarak iki türdür. Muhkemlerde, yoruma ihtiyaç yoktur. Mânası kesin ve açıktır. Müteşabihler ise; bîr görüşe göre hiç anlaşılmaz. Mânası Allah'a havale edilir. (Adı geçen âyette sınır konmuştur.) Bir görüşe göre ise, üstün akıllı kimseler yorumla anlıyabilirler. Ki, buna «Te'vil» denir. Yani, esas açık olan değil, ihtimali olan mânaya yormak... Müteşabihler iki türlüdür : «Elif-Lâm-Mim-Kaf-Sad» gibi lafızlar. Bunların yorumu imkânsız... «Yedullah, Veeullah» gibiler ise manalıdır. Ancak : «Yed» - «El» Allah'a izafe olunur mu? Yoksa Maturidilerin dediği gibi bunu «İlahi İraden diye mi anlamalı?.. İşte yorumsuz, olduğu gibi alanlar, sonunda Allah’ın da, insan gibi «Eli», yüzü olduğu kanaatına düşmüşler ki; «Teşbih ve Tecsim» böylece ortaya çıkmıştır... Bunu yapanlara, Müşebbihe ve Mücessime denmiştir. Tam zıddı ise Mu'tezile vb.nin sıfatları inkârıdır, Ehl-i Sünnet ise te'vil de hafif gitmiş ve sıfatlan inkâr etmeden, teşbihe de düşmeden izah etmiştir. b) Te'vil'in Sınırı :Esas mânadan, yakın mânaya yorma işlemi olan «Te'vil», çeşitli ilimlerde ve zümreler nezdinde farklı kullanılır. 1- Kelamcılar Te'vili caiz görmüşlerdir. Hatta bazıları zaruri görür. Aksi halde teşbih veya tecsimden kurtulunamaz, derler. Bu usule göre : Kur'an'da geçen «Yedullah» tabiri yerine göre; nimet, irade, Cûd, ihsan manalarına yorulur. «İsteva» kelimesi ise; «İsti'la» diye yorumlanır. Aksi halde Allah'a mekân isnadı olur. «Sonra arşı istiva etti, oraya yerleşti...» demiş olur. Halbuki, Tedbir ve hakimiyet manasına alınmalıdır! .. Selefin görüşü ise farklı: Bizzat kendisi haber verdiğine göre Allah’ın eli, yüzü... vardır. Ancak bizimki gibi değil, keyfiyeti bilinmez... «İstiva» ise sözlük mânası ne ise odur. Biz sadece istiva olduğunu kabul ederiz. Ama Padişahın tahta oturması gibi anlamayız derler. Te'vilin esas mucidi Mu'teziledir. Ancak Ehl-i Sünnet onu makul ölçüye sokmuştur... Zaruret olmadan te'vil caiz değildir. Zaruret de yukarıda verilen örneklerdeki gibi anlaşılmalıdır... Te'vil bu şartlarla caizdir. c) Mezhebin İzahı:Mu'tezilenin, Allah’ın sıfatlarını nefyetmesine tepki olarak doğmuştur. Mukatil bin Süleyman diye bilinen meşhur müfessir başlatmış : Ancak aşm giderek o da teşbihe düşmüştür. (Muhammed bin Hüseyin de Mücessimenin önderi sayılır) Yani sıfatı İlâhiyi isbat edecekken onu, mahlukatın sıfatlarına yaklaştırmıştır. «Müşebbihe», teşbih - benzetme anlamına; «Mücessime» ise tecsim - Cesedlendirme manasına gelir. Müşebbihe mezhebindekiler, Cenab-ı Hakkı, İnsan gibi cismi olan ve sıfatlan fiilleri olan varlık olarak anlatmış oluyorlar. Bir adları da «Haşevîyye»dir ki; aşırı ve gelişi güzel anlatım manasına gelir... Bu arada, Selef yolunda olan Ulemanın da bu yanlış içine düştüğü rivayet edilir. (Özellikle yeni selefçiler). Bu ya; Tek ve Sonsuz kudreti ve onun kemal sıfatlarını kavrayamamaktan, ya da Mu'tezile ve Muattıla gibi tersine Sıfat-ı Bari'yi inkâr edenlere tepkiden doğmuş olsun; halis Ehl-i Sünnet Akidesine ters düşmüştür. Müteşabih âyetleri te'vilsiz anlama da, buna sebebtir... MÜŞEBBİHE'nin Akidesinin Özü şudur :
Bu mânada Hz. Ali ve Muaviye, her ikisi de meşru imamdı... 6 - Allah’ın eli, yüzü, eti kanı vardır. Ama İnsanınki gibi değil!.. Bu mezhebin bilhassa teşbih ve tecsim konusundaki görüşleri; bazı Sofi tabakalarının görüşleri arasına sızmış, özelikle Bektaşi tarzı Şia kaynaklılarda... Aşağıda geleceği üzere : Ehl-i Sünnet ve'l Cemaat Teşbih ve Tec-simi reddeder ve Allah'ı bunlardan tenzih eder... Bunun için Kur'an-ı Kerim'de geçen «Vech», «İstiva», «İnzal kelimeleri müteşabih veya mecaz sayılıp te'ville anlatılmıştır. Aksi halde mahluka benzetme tehlikesi başgösterir. Muhammed bin Kerramin sürdürdüğü koluna da «Kerramiye» denir. Daha sonraki asırlarda; Selef yolunu diriltmek istiyen, İbn-i Teymiye ve onu izliyen İbn-i Abdulvehhab (Vehhabiler) de teşbih hatasma düşmüşlerdir. 7- Neccariye Mezhebi:Bunlar da bir yönüyle Mu'tezile'ye, bir yönüyle Ehl-i Sünnete yaklaşan bir zümredir. Muhammed bin Huseyn en-Neccar'm yolundan giden bu zümre : 1 - Allah’ın sıfatlarını kabul etmezler. 2 - Ru'yetullah'ı reddederler. 3 - Kur'an mahluk, kelamı İlahi Hadistir, derler. Kendi aralarında üç fırkaya ayrıldıkları nakledilir. Sonraki Dönemler: Buraya kadar Özetlenen görüşlerin sahibi fırkalar kelam kitaplarında geçen en meşhurlarıdır. Ve Ehl-i Sünnet Akide kitaplarında her iddianın doğrusu verilmiştir (ilerde bunları özetliyeceğiz...) Daha sonraki asırlarda da birçok görüş ayrılıkları zuhuretmiştir. Eski fırkalardan etkilenenler yanında; müslüman toplumun çeşitli bunalımlı devirlerinde, kurtarıcı rolünde zuhur eden (samimi veya gayri samimi) kimselerin fikir ve iddiaları etrafmda da klikler oluşmuştur. Mesela : Vehhabilik, Kadyanilik, Bahailik bunlardandır. Ayrıca kıyamete yakın zuhur edecek büyük alametlerden olarak ve Hadis-i Şeriflerde işaret edilen «Mehdinin» (Müslümanları derleyip toparlaycak zat) geleceği prensibinden hareketle de bazı taifeler ortaya çıkmıştır. Daha doğrusu : Çeşitli devirlerde bazı liderler Mehdi sanılmış, bazısı da kendisini öyle takdim etmiş. Böylece bazı insan kitleleri oluşup, bazı iddialar çevresinde kümelenmişler, ama hemen hepsi de geçici olmuştur. Ezcümle : İbahiye, Hululiye, Rufaiye, Mütecahile, Mütekasile, Bahalilik, Kadyanilik, Vehhabilik... sayılır. Dürzilik: Fatımi melikelerinden, «Hakim bi Emrihi»yi İlâh sayan Şii koludur. Onu ilk tasdik eden ((Muhammed Dürzi» oldu. Bu ad oradan geldi. Daha sonra Suriye'ye kaçmış ve Lübnan dağlarında çoğalmışlardır. Hakime bağlılık, doğru sözlülük. Kardeşliğe sadakat. Tağutlardan beri kalmak... gibi iddia ve ilkeleri var. Sünnilere kâfir, Şiilere müşrik derler. Nusayrilere çok benzerler... Ancak, zinadan kaçar, namuslarına sahip olurlar... İbahiye : Bir tarikat bozulmasıyla herşeyi mubah gören zümredir. Rufaiye: Yine bir tarikatın dejenere. olması sonucu: «Burhan» adı altında keramet gösterisi, tarzında, ateş yalama, şiş saplama gibi garib işler yaparlar. Mütecahile: Bilgisizliği hayırlı sayan bir zümredir... Mekasüe : Tembelliği ve pejmürdeliği meslek edinen, sözde bir tarikat... İslamm temiz itikad ve hayat tarzından sapan bu zümreler her devirde mahdud sayıda buluna gelmiştir. Hakkı hak bilen Ehl-i Sünnet büyük kitlesini Allah bunlardan korusun. İran'da Zuhur eden, Bahailik : Seyyid Ali nam kişi; Şianın aşırı kollarından bazısındaki «BAB»21 prensibini kullanarak, kendisini kurtarıcı göstermiş. Onu müteakib de Mirza Hüseyin isminde ve «Bahaullah» lakabıyla bu hareketin ikinci lideri ismini vermiştir... İddia; Muhammed (a.s.)'m son peygamber olmadığı tarzmda başlıyor. Esasen Şiiliğin; «Ric'at» inancmm da etkisi var. Böylece sahte peygamber yine de islâmi sloganları kullanarak ortaya çıkıyor. Uzun yıllar bir garib mezhep veya klik oluşuyor... Mahlut bir Akide yayıp insanları oyalıyor... Kendi Akidelerini yayan bir sürü de kitap yazmışlardır. En meşhuru; temel Akidelerini veren: «Kitabu'l Akdes», bir sürü abeslerle doludur. Kıbleleri, «Hayfa». Namazları üç dereceli ve ferdi kılmır. On-dokuz günlük oruçları var, o da perhiz şeklinde... Hac, Şiraza ve Ak-ka'ya yapılır. Zekâtları da dini liderlere verilir...22 Hindistan'da Kadyanilik: Bir adı da Ahmedilik olan; Mirza Gulam Ahmed'in, Mehdilik iddiasıyla başlattığı harekettir. «Her asır başında bir müceddid», dini yenileyici geleceğine dair Hadis ve Kur'an-ı Kerim'de ilâhî vaad ve garantileri mesned edinen bu kişi de; kendisini Mehdi, daha sonra Vahy alan Nebi olarak tanıtmıştır. Kur'an-ı Kerim'in bazı surelerini de taklid ederek ilâhi emirler diye halka yayıyordu. Bunlar da, yine İslami İstılahlara tutunarak bir mezhep oluşturmuş, ama kendilerine uymıyanları, özellikle tekfir etmişlerdir... Hindistan'da hala yaygın olan bu hizip; Batılılar tarafından destek görmekte ve İslama karşı bir koz olarak istismar edilmektedir. Bir benzeri de Mağrib'de çıkan, Fıkıhta Maliki olan Sunusiye hareketiydi. Bunların dışında : Mehdi müjdesi bazen ümid, bazen de ümidsizlik ve tenbelliğe vasıta edilmiştir. Aslmda Hadislerde Mehdi'nin vasıfları bellidir. Ve Peygamber soyundan olacağı beyan edilmiştir. «Mehdi» meselesinin EhM Sünnet anlayışındaki görünüşü; Müceddidlerin sonuncusu ve Hz. İsa ile buluşacak O da zuhur edince İslami dünyaya hakim kılacak liderdir. Mehdi'nin zuhuru anmda ise — bizce — müslümanlar tam da kıvamında bir Cemaat ve Cemiyet olacaktır. Yoksa zaman zaman ortaya çıkan ve bazı zulüm ve işkencelere tepki halinde başlayanlar, bu haberin doğrulayıcısı olamaz. Üstelik Şii ve Sünni anlayışlar da farklıdır. Şia Mehdi'yi kendi ilkelerinden; «Ric'at» esasıyla anlar. Saklı kabul eder... Ehl-i Sünnet ise yukarda işaret ettiğimiz gibi dünya çapında bir lider ve halaskar olarak görür... İnsan üstü ve gaibden zuhur eden bir garibe değil. (Bahsi gelecek.) Vehhabilik ve Bilimsel Vehhabiler: Mazisi eski bir hareketin; son asırlarda ortaya vuran yeni yorum ve eylemidir : Hicretin yedinci asrmda yaşamış olan, büyük bilgin İbn-i Teymi-ye; «Selef Akidesini» (aşağıda açıklanacak) diriltmek, bid'atleri iptal etmek gibi büyük bir iddia ile ortaya çıkmıştı. Ancak İbn-i Teymiyel bu işi sadece ilmî plânda yürütüyor, Eyleme geçecek zümreler oluşturmuyordu. O dönemde uzun ilmi tartışmalara sebeb olmuş, «Asr-ı Saadet»te olmayan herşeyi bid'at saymış; Kur'an ve Sünnetin sadece zahirini alıp yetinmiş. Yorum, Tefsir ve Kıyasla meseleleri anlatmanın yanlış olduğunu savunmuştu. Kendisi Muhaddis ve Fakihti. Akide konusunda da eser vermişti. Ancak iddiaları Ehl-i Sünnet Uleması arasında ağır tenkidlere uğradı. Çünkü; Kitap ve Sünnete dayalı; Fıkıh1, Kelam, Tefsir ve benzeri birçok ilim kurulmuş müesseseleşmiş: buna bağlı olarak ta Koca İslam Medeniyeti kurulmuştu. Onun iddiasıyla herşeyi silip yenibaştan kurmak gerekti... Bu ise kimsenin kârı değildi. Ama İbn-i Teymiye fikrinde İsrar etti. Ve aşırılıklara düştü. Fıkıh Mezheplerini, Ehl-i Tariki ağır tenkidde bulundu. Hatta teşbih inancına tutuldu... Hasılı, devrindeki ve sonraki Ulema onun, birçok yönden ilmiyle saptığı kanaatine vardı... Birkaç asır geçti. Ama /18./ asırda Muhammed Abdulvehhab isminde bir Alim onun fikirlerini yeniden yaymaya başladı. Hatta bunu eyleme dönüştürdü. Necid Bölgesinde de Arapların en güçlü kabilelerinden «Suud» ailesinin tasvibini kazanınca; askeri güce ulaştı. Böylece «Venhabiye» hareketi hızlandı: Bid'at adı altında; türbeleri yıkmak, mezarları düzeltmek, kabir ziyaretini yasaklamak gibi işlere giriştiler. Minare ve kubbeleri bid'at saymışlardır. Sonunda ise II. Cihan harbinin sağladığı ortamda Hicaz Bölgesine hakimiyet kurdular. Hanbelî mezhebinin aşırı tarzıdır...23 İlkeleri: Abdulvehhab'dan sonra sistemleşen iddiaları bazı kaynaklarda şöyle Özetlenir : 1 - Tevhid: Yâlnız Allah'a ibadet edildiği gibi, yalnız O'ndan yardım istenir : Şefaat ummak, Peygamberler dahil, büyüklerden is-timdadda bulunmak şirktir, derler. Vesile caiz değildir. Kul ile Allah araşma Veli veya Nebi giremez. Bu mânada mezhep ve tarikat büyüklerine tutunmak ta şirk olur... 2 - Bid'at: Vehhabiler; Asr-ı Saadette yapılmayan, sonradan olan, faydalı da olsa bid'attır. Dine bir ilâvedir. Terki gerektir. Bid'atın; «Hasene» veya «Seyyie»si yoktur : Teşbih, kaşık, gibi eşya; çay, kahve gibi içecekler haramdır. 3 - Tasavvuf da haramdır. Kelam ilmini de şiddetle reddeder, nakli olmayan delilleri asla kullanmazlar. 4 - Kitap ve Sünnetin zahiri esastır. Müteşabih âyetleri bile te'vilsiz alırlar. (Bu yüzden, teşbih ve tecsime varmışlardır.) Bu haliyle de Selef yolunda olduklarını iddia ederler. («Selef Yolu» aşağıda açıklanacaktır.) Bilimsel Vehhabilik: M. bin Abdulvehhab'm başlattığı; dini aslına irca, bid'atları tasfiye, Kitap ve Sünnete dönme... tavrındaki hareket ve iddialar başka kaynaklardan da görüldü. Özellikle son asırlarda İslam Dünyasının batı teknolojisi karşısındaki geri durumunun doğurduğu bunalım, birçok alim ve düşünürü, çare aramaya zorlamıştı. Özellikle de İslam dışı rejimlerden kurtuluş için girişimlerin öncüleri, cazibe kazanabilmek için, en azından meseleleri anlatımda değişik sloganlar kullandılar... Bu arada bazı ikbal hırslılar, ya da yabancıların fahri ajanı kimseler de sahnede boygosterdi. /20./ asrm başlarında, aslen İranlı ve Şii olan ve Necefte Şeyh Murtaza'dan dört yıl Cedel ve Mantık okuyarak yetişen Cemaleddin Esed'abadî (Efgani - esas, İrânî) yi görürüz! Önce İran'da ihtilâl teşebbüsünde bulunmuş. Sonra İstanbul, Kahire ve Hindistan'da dolaşmış. Avrupa'da gazete çıkarmış, Hristiyanlarla kontak kurmuş: Mason olmuş... Fikirlerini, Ezher Üniversitesi Şeyhi Muhammed Abduh'a benim-setmiştir. Onu izleyen Reşid Rıza El-Hüseyni ise meseleyi sistemleşti-rip yazmıştır. Kaynak yine İbn Teymiye'nin isyankâr görüşleri : Mezhep İmamları ve Tasavvufu red. İçtihad kapısını açma. İslama çağm gereklerine göre yorum getirme... Bid'atlarla mücadele. Ana kaynak; Kitap ve Sünnete dönme ve onun dışında kurulan tüm ilimleri red... İslamı sadeleştirme ve kabili tatbik kılma iddiası... vs. Tam anlamıyla reform hareketi... Bunları gerçekleştirmek için iki teklif vardı:
Çünkü milliyetçilik, bölgecilik, İslarnm Ümmet birliğini kıracak, sonunda Ulemanın Ehl-i Sünnet çevresindeki gücünü yıkacaktı. Bundan sonra da mezhepler arası, Telfikle (ortak yanlarını alıp birleştirme) Sünni, Şii... dümdüz hale gelecekti... Bu hareket daha sonra, bütün İslam ülkelerindeki, köksüz, din eğitimi yapan müessese ve şahısları sardı... Temel tutum; Mu'tezile akılcılığı. Temel yaşayış ise; Bektaşi tarzı müsamahakâr bir tavır ve ahlâk tarzıydı. Şimdi Kendilerini «Selefi» diye lanse eden bu akımı bitirip; Ehl-i Sünnete ve esasen Selef yoluna işaret edelim : Yüklə 0,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|