Anahtar söZCÜkler/key words

Kaynak: Parasız, İ, 2002. Modern Emek Ekonomisi, Bursa, s. 341.
Yukarıdaki Çizelge 43’de görüldüğü gibi; reel işgücü maliyeti endeksi 1989 yılında 115.6’ya, 1991’de 200.4, 1993’de 201.3’e çıkmıştır. 1989-1993 döneminde, ortalama işgücü maliyetindeki yıllık ortalama reel artış % 17.6 olarak gerçekleşmiştir.

Yeldan (2000) de aynı görüşü ifade etmektedir. Seçimlerin yaklaşması, sendikaların 1988'den itibaren güçlerini hissettirmeye başlamaları ve ekonomideki popülist eğilimlerin de etkisiyle, reel ücretler kamu sektöründen başlayarak tırmanmıştır. Kamu kesimi imalat sanayi reel ücretleri 1989'da % 47.5'lik, 1991 yılında ise 31.1'lik bir sıçrama göstermiştir. Özel imalat sanayi reel ücretleri de aynı trendi izlemiş ve ücret maliyetleri 1990, 1991 ve 1992 yıllarında sırasıyla % 16.1, % 22.2 ve % 20. 2 artmıştır (Yeldan, 2000:276).

İmalat sanayinde emek üretkenliği 1980'den 1993'e kadar reel olarak sürekli artmış ve 1996 yılı itibarıyla işçi başına reel katma değer üretimi, 1980 düzeyinin 2.5 katına ulaşmıştır. Fakat, reel ücret gelirleri, 1980-1988 döneminde sürekli gerilemiş ve 1989-1991'deki ücret artışlarına karşın, yarattığı üretkenlik kazanımlarının sürekli altında kalmıştır. Ücret gelirlerinin 1996 yılındaki düzeyi, 1980'deki düzeyi ile aşağı yukarı. Dolayısıyla, ücret gelirleri ile emeğin üretkenliği arasındaki ayrım, 1980-1996 döneminde % 250'ye ulaşmıştır (Yeldan, 2000:299).

Şekil 49: Türkiye İmalat Sanayinde Ücretle Çalışanlara Yapılan Yıllık Ödemeler (1968, 1978, 1987 ve 1994 Yılları Baz Alınmıştır) (Toplam).

Yukarıdaki Şekil 49'da; Türkiye imalat sanayinde yıllar itibarıyla ücretle çalışanlara yapılan yıllık ödemeler 1968, 1978, 1987 ve 1994 yılları baz alınarak verilmiştir. Şekilde en çok göze çarpan konu; bazı yıllarda ücretle çalışanlara yapılan yıllık ödemelerin çok düşük olmasıdır. Örneğin 1970, 1972, 1988, 1995 ve 1996 yıllarında imalat sanayinde ücretle çalışanlara yapılan yıllık ödemelerin, baz alınan yıllara göre negatif olduğu gözlemlenmektedir. En büyük düşüş, 1994 ekonomik krizinden sonra ve 5 Nisan Kararlarıyla birlikte yaşanan daralmanın sonrasında, 1995 yılında yaşanmıştır.

Türkiye'de, 1986-1997 döneminde imalat sanayiinde çalışılan saat başına brüt giydirilmiş ücret reel olarak ortalama % 2.8 artmıştır. Aynı dönemde, OECD ülkelerinde yıllık ortalama artış % 0.4, Avrupa Birliği ülkelerinde ise ortalama % 1.5 olarak gerçekleşmiştir (TİSK, 1997(b):9).

Şekil 50: Türkiye İmalat Sanayinde Ücretle Çalışanlara Yapılan Yıllık Ödemeler (1968,1978,1987 ve 1994 Yılları Baz Alınmıştır) (Devlet Sektörü).

Yukarıdaki Şekil 50'de; Türkiye'deki devlet kesimi imalat sanayinde ücretle çalışanlara yapılan toplam ödemeler 1968, 1978, 1987 ve 1994 yılları baz alınarak verilmiştir. Şekil incelendiğinde, ekonomik kriz yılları dışındaki yıllarda ücretle çalışanlara yapılan yıllık ödemelerin belli bir kararlılıkta olduğu, ancak ekonomik kriz ve daralmaların yaşandığı yıl ve yıllarda ücretle çalışanlara yapılan yıllık ödemelerin, baz alınan yıllara göre oldukça gerilediği görülmektedir.

Şekil 51: Türkiye İmalat Sanayinde Ücretle Çalışanlara Yapılan Yıllık Ödemeler (1968,1978,1987 ve 1994) (Özel Sektör).

Yukarıdaki Şekil 51'de; yıllar itibarıyla, Türkiye'deki özel sektör imalat sanayinde ücretle çalışanlara yapılan yıllık ödemeler 1968, 1978, 1987 ve 1994 yılları baz alınarak gösterilmiştir. Şekil 51 incelendiğinde; daha önce toplam imalat sanayinde ve devlet kesimi imalat sanayinde görülen sonuçlara benzer sonuçlar ortaya çıkmıştır. Özel sektörde ücretle çalışanlara yapılan yıllık ödemeler 1980 yılında en yüksek düzeyde bulunurken, 1995 yılı da en düşük düzeyde kalmaktadır. Bu sonuçlar, Türkiye özel sektör imalat sanayi için şaşırtıcı olmasa gerektir. 1980 yılındaki tepe noktasını sendikaların gücü ile bağlantılandırmak, 1995 yılındaki dip noktayı ise 1994 yılında yaşanan ekonomik kriz ve daralmayla ilişkilendirmek olasıdır.

Ayrıca, özel sektör imalat sanayiinde ücretler ABD doları cinsinden 1997 yılında 100 olarak kabul edildiğinde, 2001 yılında 70.1'e düşmüştür. 1993 yılında bu rakam 137.6 olarak gerçekleşmişti. Yani, 1993 yılı ile 2001 yılı arasında özel sektör imalat sanayiinde ücretler, dolar bazında yarı yarıya düşmüştür. Saat başına reel ücrette de buna benzer bir azalma görülmüştür. Saat başına reel ücretler 2001 yılında bir önceki yıla göre % 14.4 oranında azalmıştır. 2002 yılının ilk çeyreğinde ise düşüş, % 16'ya yaklaşmıştır (Sönmez, 2002:47).

OECD verileri, ücret ödemelerinin milli gelirdeki payının 1994 krizi öncesinde yüksek bir artış hızına ulaştığını ortaya koymaktadır.

Çizelge 44: Türkiye İmalat Sanayiinde Ücret, Üretim ve Katma Değerdeki Gelişmeler (1986-1992)

Yıllar	1986	1987	1988	1989	1990	1991	1992
İşçi Baş. Nom. Ücret (TL)(000)	1689	2513	4120	8437	16354	35269	56926
İşçi Baş. Nom. Üretim (TL)(000)	27555	41862	71867	121090	192142	340878	602325
İşçi Baş. Nom. Katma Değer (TL)(000)	105506	14526	26705	44506	75235	140993	254631
Milli Gelir Deflatörü (1986=100)	100	131	234	403	603	953	1525
İşçi Baş. Reel Ücret (TL)(000)	1689	1923	1761	2096	2714	3702	3732
İşçi Baş. Reel Üretim (TL)(000)	27515	32017	30711	30087	31889	35781	39492
İşçi Baş. Reel Katma Değer (TL)(000)	10506	11109	11412	11058	12486	14800	16695
İşçi Baş. Reel Ücret End.(1986=100)	100	114	104	124	161	219	221
İşçi Baş. Reel Üretim End. (1986=100)	100	116	112	109	116	130	144
İşçi Baş. Reel Katma Değ. End.1986=100	100	106	109	105	119	141	159
İşçi Baş. Ücret Artışı (%)	-	13.8	- 8.4	19.1	29.5	36.4	0.8
İşçi Baş. Üretim Artışı (%)	-	16.4	- 4.1	- 2.0	6.0	12.2	10.4
İşçi Baş. Katma Değer (%)	-	5.7	2.7	- 3.1	12.9	18.5	12.8

Kaynak: Parasız, İLKER, 2002. s. 342.

Yukarıdaki Çizelge 44, Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu tarafından, kamu sektörünün tamamı ile 10 kişinin üstünde kişi çalışan özel sektör işyerlerini kapsayacak şekilde hazırlanmıştır. 1986-1992 döneminde, imalat sanayi genelinde yıllık ortalama reel artış oranları işçi başına ücrette % 14.1, işçi başına üretimde % 6.2 ve işçi başına katma değerde % 8 olarak gerçekleşmiştir.

Çizelge 45: Türkiye’de ve Sanayileşmekte Olan Bazı Ülkelerde İmalat Sanayiinde Çalışılan Saat Başına Ortalama İşgücü Maliyeti Düzeyleri, 1993

Ülkeler	Dolar/Saat	Türkiye=100
Türkiye	7.02	100
Güney Kore	5.53	79
Singapur	5.25	75
Tayvan	5.22	74
Hong Kong	4.29	61
Meksika	2.59	37
Polonya	1.40	20
Tayland	0.71	10
Çin	0.44	6
Sri Lanka	0.42	6
Endonezya	0.28	4