Andijon davlat pedagogika instituti pedagogika va psixologiya kafedrasi «pedagogik innovatika»

Nazorat uchun savol va topshiriqlar
1. Pedagogik innovatsiyaning imkoniyatlari haqida so‘zlang.
2. Pedagogik innovatsiyalarni tanlashda amaliy ish olib boruvchi “Pedagogik texnologiyalar markazi” qaysilar?
3. Nazariyani amaliy hayot bilan bog‘lash prinsipini ro‘yobga chiqarish uchun qanday tadbirlar amalga oshirilishi kerak?
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Hutorskoy A.V. Pedagogicheskaya innovatika: metodologiya,teoriya, praktika. Nauchnoe izdanie. - M., 2005.
2. Upravlenie razvitiem shkoli / pod.red. M.M. Potashnik I V.S.Lazareva. - M., 1995.
3. Klarin M.V. Innovatsi v mirovoy pedagogike: obuchenie na osnovi issledovaniya, igr, diskussii: (analiz zarubejnogo opita). -Riga, 1995.
4. Prigojin A.I. Novovvedeniya: stimuli i prepyatsvie. (Socialinie problemi innovatiki). - M., 1989.
5. Zufarov SH. Innovatsiya - pedagogika kollejlari ta’lim jarayoni samaradorligi omili sifatida. // Pedagogika kollejlari ta’lim jarayonini takomillashtirish muammolari. Vazirlik miqyosidagi ilmiy-amaliy anjuman materiallari. 2009 yil 29 aprel. - T., 2009.
6. Yusufbekova N.R. Obshie osnovni pedagogicheskoy innovatiki: Opit razrabotki teorii innovatsionnix protsessov v obrazovanii. – M., 1991.
5- Mavzu:Pedagogik yangiliklarni loyihalash va hayotga tatbiq etish
Reja:
1. Pedagogik yangiliklar.
2. Pedagogik yangiliklarni loyihalash.
3. Pedagogik yangiliklarni hayotga tatbiq etish.
Pedagogik innovatsiya - bu belgilangan maqsadlarga samarali erishishga yordam beradigan ta’lim sohasidagi yangiliklarni ishlab chiqish, joriy etish, sinovdan o‘tkazish va baholash jarayonidir. Ta’lim jarayoni vaqt o‘tishi bilan o‘zgaradi, mehnat bozori bo‘lajak ishchilarga yangi talablar qo‘yadi va o‘qitish yangi maqsadlarga moslashadi, bunga erishish uchun yangi pedagogik usullar, texnika va usullar kerak bo‘ladi.
Ta’lim sohasidagi yangiliklar quyidagi maqsadlarga erishishga yordam beradi:
Gumanizatsiya, o‘quv jarayonini demokratlashtirish;
Talabalarning kognitiv faolligini faollashtirish;
Tarbiyaviy va tarbiyaviy ishlarni tashkil etish samaradorligini oshirish;
O‘quv materialini metodika va didaktika nuqtai nazaridan o‘zgartirish.
Pedagogik jarayonga faol tatbiq etilayotgan yangi yondashuvlar belgilangan maqsadlarni amalga oshirishga yordam beradi. Ular ta’lim muassasalarida yangi ish uslubi va texnikasini ishlab chiqish uchun asosdir.
Zamonaviy ta’limda innovatsion yondashuvlar. O‘qitish yondashuvi - bu yangi texnologiya uchun asos bo‘lgan asosiy tamoyil, talab va maqsadlar majmui. Zamonaviy ta’limning talabi – o‘quvchilarga iloji boricha ko‘proq bilim berish emas, balki ularni mustaqil ravishda o‘rganishga o‘rgatish, nafaqat bilish, balki olingan ma’lumotlar bilan ishlay olish.
Pedagogik innovatsiya ikkita asosiy yondashuvga asoslanadi:
Talabalarga yo‘naltirilgan yondashuv o‘quv jarayonini har bir talaba, talabaning shaxsiga yo‘naltirishni nazarda tutadi. Zamonaviy pedagogika har bir talabaning o‘ziga xos tajribasi va xarakterini hisobga olishi, uning shaxsiyati va iste’dodini rivojlantirishi kerak. Bu yondashuvni amalga oshirish tanlov tamoyillariga tayanishni o‘z ichiga oladi (talabalar o‘zlari xohlagan sohani tanlashi mumkin), ishonch (o‘qituvchilar tomonidan avtoritar bosimning yo‘qligi), ijodkorlik va muvaffaqiyat, subyektivlik, individuallik. U diqqatni ta’lim natijasiga qaratadi, natijada bilimlar to‘plami emas, balki ko‘nikmalar majmui, o‘quvchining muammolarni hal qilish, nizolar va turli vaziyatlarda harakat qilish qobiliyati.
Talaba qanchalik bilishi muhim emas. Eng muhimi, uning o‘zgarishga munosabat, moslashuvchanlik, his-tuyg‘ularni boshqarish va to‘g‘ri ma’lumotni tanlash qobiliyati. Bu yangilik ta’lim tizimini tubdan qayta ko‘rib chiqishni, ta’limni baholash va tashkil etish tamoyillarini isloh qilishni talab qiladi.
Ushbu yondashuvlar asosida o‘qituvchilar va metodistlar innovatsion pedagogik texnologiyalarni – ta’lim muassasalariga joriy etiladigan bilimlarni uzatish va baholash usullari, usullari va usullari majmuini ishlab chiqadilar.Ta’lim tizimidagi yangi pedagogik texnologiyalar. Zamonaviy pedagogika shunday innovatsion pedagogik texnologiyalarni taklif qiladi.
B.B. Ma’murov tomonidan olib borilgan tadqiqotlarda “Darsning muvaffaqiyati nafaqat o‘qituvchining unga astoydil tayyorlanishi, balki o‘quvchilarning darsga tayyorgarliklari hamda dars loyihasining muvaffaqiyatli tuzilganligiga bog‘liq” ekanligi ko‘rsatib o‘tilgan. Ta’lim tizimida mazmun didaktik jarayonning ijtimoiy maqsadlariga erishishini ta’minlaydigan asosiy elementi hisoblanadi. Ta’lim mazmunini quyidagilar tashkil etadi:
– samarali pedagogik faoliyat tajribalari, ya’ni mehnat faoliyati, iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy va boshqa sohalardagi vazifalarni muvaffaqiyatli hal etish;
– umumiy maqsadlarga erishish jarayonida ijtimoiy jihatdan o‘zaro ta’sir eta bilish tajribalari;
– insonlar hamjamiyatining axloq, huquq va boshqa normalarda aks etgan axloqiy va etik tajribalar;
– ma’naviy-madaniy tajribalar, hayotni obrazli-hissiy idrok etish, uning ko‘rinishlariga estetik munosabatlar.
S.I. Arxangelskiy oliy ta’limning mazmuni haqida gapirar ekan, “Bu shunchaki ma’lumotlar, qonun-qoidalar va nizomlar yig‘indisi emas, balki mutaxassisning ilgaridan ko‘zlangan modeli mazmunidan va uning faoliyatiga qo‘yiladigan talablardan kelib chiqadigan ilmiy ma’lumotlar tizimidir” deb ta’kidlagan. Ta’lim mazmunini pedagogik jihatdan loyihalashtirish talabalar va pedagoglar kelgusi faoliyatining asosiy qismlarini oldindan ishlab chiqiladi va uning asosiy maqsadi o‘quv jarayonining samaradorligini oshirishga qaratilgan. Mehnat ta’limi yo‘nalishida pedagogik tizimni loyihalashtirishda tizim strukturasini tashkil etuvchi asosiy elementlari sifatida ta’limning maqsadi, mazmuni, didaktik jarayonlari va ta’limni tashkil etish shakllari hisoblanadi. Pedagogik tizimni loyihalashtirish uchun dastlab, pedagogik tizim faoliyatining maqsadlari aniqlab olinadi va oliy ta’lim muassasasining bitiruvchilariga qo‘yiladigan malaka hamda umumdidaktik talablar hisobga olingan holda, ta’lim va tarbiyaning mazmuni tavsiflanadi. Ta’lim mazmuni ta’lim maqsadlariga mos ravishda tanlanadi. Keyingi bosqichda didaktik jarayonlarni tanlash va ishlab chiqish amalga oshiriladi. Loyihalashtirishning so‘nggi bosqichida ta’limni tashkil etish shakllari aniqlanadi va ishlab chiqilgan loyiha o‘quv-metodik majmua hujjatlarida aks ettiriladi.
Pedagogik obyektni loyihalashtirishning tartibi tayyorlov, loyihani ishlab chiqish, loyiha sifatini tekshirish jarayonlaridan iborat. Tayyorlov jarayonida obyektni tahlil etish, shakllarini tanlash, didaktik ta’minoti, ta’lim jarayonining joyi va vaqti, moddiy-texnika ta’minoti aniqlashtiriladi. Loyihani ishlab chiqish jarayonida uni tizimga keltiruvchi omillarni tanlash, tarkibiy qismlar orasidagi aloqalar va o‘zaro bog‘liqliklarni aniqlashtirish hamda hujjatni tayyorlashdan iborat bo‘ladi. Loyiha sifatini tekshirish uni amalga oshirish jarayonini fikran tajribadan o‘tkazish, ekspert bahosi, tahrirlash, loyihani amalga oshirish bo‘yicha qaror qabul qilish jarayonlarini o‘z ichiga oladi.
V. P. Bespalko tomonidan pedagogik jarayonning loyihalashtirilishi tarkibiy qismlar sifatida maqsad, asosiy qonun-qoidalar, mazmun, metodlar, vositalar va shakllar nazarda tutiladi. Pedagogik jarayon quyidagi: maqsad, mazmun, jarayon, baholash, natija kabi tarkibiy qismlardan iborat ekanligi ko‘rsatib o‘tilgan. Loyihalashtirishni pedagogik jarayonning tarkibiy qismlariga mos ravishda amalga oshirish maqsadga muvofiq, ya’ni:
− o‘quv jarayonning pedagogik tizim sifatida loyihalashtirilishi kerak bo‘lgan elementi ajratib olinadi;
− maqsad qismi loyihalanadi;
−qo‘yilgan maqsadlarga asosan o‘quv materialining mazmuni tizimlashtiriladi, ya’ni ma’lum bir tizimga keltiriladi;
− kompetensiyalarni rivojlantirish qonuniyatlarini va bir tizimga keltirilgan mazmunning mantig‘ini hisobga olgan holda, talabalarning bilim egallashi va amalda qo‘llashni o‘rganishi bo‘yicha o‘qituvchining harakatlar dasturi tuziladi.
Bundan kelib chiqadiki, ta’lim jarayonini loyihalashtirish bosqichma-bosqich amalga oshiriladigan jarayon hisoblanadi. Ta’lim jarayonini loyihalashtirishning boshlang‘ich bosqichi – ta’lim maqsadini belgilashdan iborat.
Ta’lim maqsadi didaktikaning asosiy – “nima uchun o‘qitish”ni aniqlovchi kategoriyasi bo‘lib, yo‘naltirish, boshqarish vazifalarini amalga oshiradi, pedagogik faoliyatning kutilajak natijasini belgilaydi. Maqsad tashqi va ichki rejalarni o‘z ichiga oladi. Tashqi reja jamiyat ehtiyojlarini, ishlab chiqarish talablarini, fan va texnikaning rivojlanish darajasini aks ettiradi. Ichki reja shaxsning o‘ziga xos xususiyatlarini ifodalaydi. Maqsadlar refleksiv va bosqichli bo‘lib, aniq ifodalanadi va dinamik xarakterga ega bo‘ladi. Pedagogik faoliyatning maqsadlari ichki va tashqi omillarga mos ravishda o‘zgarib turadi.
V.S. Bezrukova ta’kidlaydiki: “Jamiyat va davlat ehtiyojlari, ta’lim standartlari va oliy ma’lumotli mutaxassislarga bo‘lgan talablar bozorini o ‘rganish natijalari ta’lim maqsadlarini belgilashning an’anaviy metodologik asoslari hisoblanadi, lekin maqsadlarni belgilashning o‘ziga xos xususiyatlarini ko‘rib chiqishda ijtimoiy vazifalar bilan bir qatorda, ta’lim jarayonining xarakterini va maqsadga erishishga qaratilgan harakatlar tezligini belgilaydigan omillar hisoblanadigan shaxsning ichki intilishlarini, kasbiy qiziqishlarini, maqsadlarni amalga oshirishga tayyorlik darajasini, psixologik xususiyatlarini ham hisobga olish zarur” ta’lim tizimining umumiy tuzilmasini va uning muayyan bo‘linmalarini aks ettirish.
– shaxsning psixologik tuzilishini hisobga olish;
– bilimlarni o‘zlashtirish darajasi bo‘yicha tuzish.
Ta’lim mazmuni konsepsiyasiga muvofiq, ta’lim jarayoni ijtimoiy tamoyillar asosida tashkillashtirilgan va muayyan maqsadga yo‘naltirilgan bo‘lib, har tomonlama barkamol shaxsni shakllantirishdir. Texnologiya fani metodikasi pedagogika fanining tarkibiy qismi sifatida asosiy e’tiborni kasbiy jihatdan muhim bo‘lgan sifatlarni shakllantirishga qaratiladi. Kasbiy jihatdan muhim bo‘lgan sifatlar – faoliyatning samaradorligi (unumdorligi, aniqligi, obyektning chiroyli va ixcham konstruksiyasi, yuqori sifatliligi, mahsuldorligi va hokazo)ni aniqlovchi shaxsning psixologik sifatlaridir. Bu sifatlar keng funksional xarakterga ega bo‘lib, har bir kasb egasidan muayyan kasbiy sifatlarni talab etadi, zero, texnologiya fani yo‘nalishning asosiy maqsadi kasbiy sifatlarni to‘la egallagan, yuqori malakali, kompetentli mutaxassisni tayyorlashdan iborat. Ta’lim jarayoniga zamonaviy texnologik yondashuvlarga ko‘ra, ta’lim mazmuni ta’lim texnologiyasining asosiy qismi bo‘lib hisoblanadi. Ta’lim mazmunini loyihalashtirishni o‘quv fani va dasturi darajasida ko‘rib chiqish mumkin. O‘quv fani mazmuni bir-biri bilan almashinib turuvchi faoliyat predmeti sifatida qator talablar asosida tuziladi: matnli axborotni shakllantirish, bilimlarni o‘zlashtirish qonuniyatlarini hisobga olish, fanning ilmiy asoslarini o‘z ichiga olishi, bo‘lajak mutaxassis kasbiy faoliyatini aks ettirishi zarur.
Loyihaviy ish - bu o‘quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishga, ularda jamoada ishlash ko ‘nikmalarini shakllantirishga yordam beradigan faoliyat turi. Loyihalarning maqsadi - yangilash va amaliyotda qo‘llash, olingan bilimlarni kengaytirish va chuqurlashtirish. Loyiha ustida ishlash yakka, juft yoki mikro guruh bo‘lib o‘tishi mumkin, bu muammoni hal qilishni, maqbul yechimlarni topishni o‘z ichiga oladi.
Maktablar fanlarni integratsiyalashuvidan loyihalarda faol foydalanadilar, masalan, ular o‘quvchilarga til va adabiyot, matematika va kimyo, tarix va biologiyaning fanlararo aloqalarini o‘rganishni taklif qiladi.
Bu yangilik murakkab fikrlashni, tahlil qilish, aloqa o‘rnatish va yangi g‘oyalar yaratish, dunyoning yaxlit rasmini ko‘rish qobiliyatini shakllantiradi va rivojlantiradi.
“Loyiha” tushunchasining mazmuni, mohiyati, loyihaviy ta’limning o‘ziga xosliklari, o‘quv loyihasi tushunchasi va “Loyiha” texnologiyasini ishlab chiqish qoidasi
• Loyiha – aniq reja, maqsad asosida uning natijalanishini kafolatlagan holda pedagogik faoliyat mazmunini ishlab chiqishga qaratilgan harakat mahsuli.
• Loyiha dastur, model, texnologik xarita va b. ko‘rinishda namoyon bo‘ladi. Loyihaning asosini ilmiy yoki ijodiy xarakterga ega g‘oya tashkil etadi.
• Loyihalash – boshlang‘ich ma’lumotlarga asoslanib, kutiladigan natijani taxmin qilish, bashoratlash, rejalashtirish orqali faoliyat yoki jarayon mazmunini ishlab chiqishga qaratilgan amaliy harakat.
• Loyihalash “g‘oya – maqsad – kutiladigan natija – taxmin qilish – bashoratlash – rejalashtirish” tizimiga asoslanadi.
•Loyihalash turli vositalar, ya’ni moddiy buyum, qurollar, kompyuter texnologiyasi, vatmon yoki oddiy ish qog‘ozi, chizg‘ich, qalam, marker, nusxa ko‘chirish apparati (printer) va boshqalar yordamida amalga oshiriladi.
Loyihani yaratish uchun pedagog:
• loyihani yaratish;
• jarayonni bosqichma-bosqich yoritish;
• maqsadni aniq belgilash;
• maqsadga mos vazifalarni aniqlash;
• o‘quv materiali mazmunini shakllantirish;
• savol va topshiriqlar tizimini ishlab chiqish;
• jarayon yoki tadbirning metodik tuzilishini asoslash;
• talaba bilim darajasini tashxislash va uning tarbiyalanganlik darajasini baholash kabi ko‘nikma va malakalarga ega bo‘lishi zarur.
Sifatli loyihalangan o‘quv jarayonining o‘qitish jarayonini sifatli boshqarish, rejalashtirilgan natijalarga erishishni kafolatidir.
Ta’lim jarayonini loyihalash – alohida olingan ta’lim jarayonini samarali tashkil etish uchun barcha omillarni inobatga olgan holda uning loyihasi (sxemasi)ni ishlab chiqish.
Ta’lim jarayonini loyihalash qonuniyatlari:
ta’lim jarayonini loyihalash samaradorligi barcha tarkibiy qismlar (texnologik jarayon, texnologik jarayonni boshqarish, vosita, axborot, ijtimoiy-iqtisoiy ta’minot)ning loyihada maqsadga muvofiq yoritilishi bilan ta’minlanadi
ta’limning texnologik vositalari talabalarning individual xususiyatlariga bog’liq holda tanlanadi.
-loyihalash strategiyalari pedagogning individual uslubiga muvofiq tanlanadi
-loyihalash sifati teskari aloqa (pedagog va talaba o‘rtasidagi) ko‘lami,
-loyihalash mazmuni hamda barcha omillar samaradorligiga bog’liq.
- loyihalash sifati teskari aloqa (pedagog va talaba o‘rtasidagi) ko‘lami, loyihalash
mazmuni hamda barcha omillar samaradorligiga bog’liq.
O‘quv mashg‘ulotlariga tayyorgarlik ko‘rishning asosiy bosqichi – o‘quv jarayonini loyihalashtirish hisoblanadi. Bu jarayon quyidagi bosqichlarda tashkil etiladi :
• Darsning maqsadi va natijasini belgilash.
• Nazorat topshiriqlari va baholash mezonlarini ishlab chiqish.
• Ta’lim resurslarini tanlash.
• O‘qitish va o‘qish strategiyasini belgilash.
• Dars turini tanlash.
• Darsning texnologik xaritasini ishlab chiqish.
Ta’lim jarayonni loyihalash: loyiha – mazmun – faoliyat uchligi asosida tashkil etiluvchi pedagogik faoliyatning umumiy mohiyatini yaxlit ifodalashga xizmat qiluvchi loyihani yaratishdir.
Ijtimoiy taraqqiyotoing turli bosqichlarida ta’lim jarayonini samarali tashkil etish, uning izchilligi va uzluksizligini ta’minlashga erishish masalalari yetuk mutafakkirlar, ilg‘or pedagoglaming diqqat-e’tiborlarini jalb etib kelgan. Yosh avlod ta’lim tarbiyasini tashkil etishning bu jihatlari o‘z davrida Abu Ali ibn Sino, Mirzo Ulug‘bek, Ya.A.Komenskiy, D.K.Ushinskiy, Abdulla Avloniy, Hamza Xakimzoda Niyoziy, Abduqodir Shakuriy va boshqalar tomonidan o‘rganilgan. Axborotlar almashinuvining globallashuvi, ilm-fan, texnika va ishlab chiqarish sohalarida ro‘y berayotgan ilmiy yangiliklaming son va sifat jihatidan keskin o‘sib borishi o‘z-o‘zidan talabalarga ular borasida tezkor sur’atda va batafsil ma’lumotlar berishni kun tartibiga qo‘ymoqda. Ushbu talabning ijobiy ravishda qondirilishi, eng avvalo, ilmiy-nazaiiy, amaliy bilimlarni o‘zlashtirishning qulay, maqbul shakli bo‘lgan ta’lim jarayonida amalga oshiriladi. Ta’lim jarayonining maqsadga muvofiq, samarali tashkil etilishi o‘quv manbalari (o‘quv dasturi, rejasi, darslik, qo‘llanmalar) saviyasi, pedagogning bilim darajasi va pedagogik mahoratiga bog‘liq.
Pedagogning ta’lim jarayonini loyihalashga qaratilgan harakati texnologik yondashuv mohiyatini ifodalaydi. Ta’lim jarayonini loyihalashga nisbatan texnologik yondashuv muayyan xususiyatlarga ega. Davriy ketma-ketlik texnologik yondashuvning muhim xususiyati sanaladi. U pedagogik texnologiyaning nazariy asoslarini yoritishga xizmat qiladi va rejalashtirilgan standart natijalarga erishish imkonini beradi. Ta’limning to‘liq standartlashtirilishi texnologik yondashuvga xos bo‘lib, u pedagog hamda talaba o‘rtasida yuzaga keluvchi munosabatlar mazmunini ifodalaydi. Pedagogning ta’lim jarayonini loyihalashga qaratilgan faoliyati quyidagi asosiy bosqichlardan iborat.