Anorganik kimyo

Kadmiy sulfid CdS kadmiyning suvda eriydigan tuzlarga H₂S ni ta’sir ettirilsa sariq cho’kma holida hosil bo’ladi. Kadmiy sulfid suvda, suyultirilgan kislotalarda va ishqorlarda erimaydi. CdS sariq bo’yoq sifatida ishlatiladi, u barqaror va ravshan bo’yoqdir.
Kadmiy temir va po’lat buyumlarni korroziyadan saqlash uchun ularning sirtiga qoplanadi, oson suyuqlanadigan qotishmalar tarkibiga kiradi.
Misga kadmiy qo’shilsa, misning chidamliligi ortib, elektr o’tkazuvchanligi uncha pasaymaydi, shuning uchun bunday qotishmalardan tramvay va trolleybus simlari tayyorlanadi. Kadmiy ishqorli akkumulyatorlar uchun ishlatiladi.
Simob, tabiatda uchrashi, olinishi, fizik-kimyoviy xossalari,
muhim birikmalari, ishlatilishi
Simobning yadro zaryadi (Z = 80) ga teng. Simob tabiatda erkin va birikma holida uchraydi, uning 7 ta tabiiy va 20 ta sun’iy izotopi bor. Simobning eng mashhur birikmasi kinovar HgS dir, erkin simob odatdagi haroratda suyuq bo’lganidan tomchilar holida uchraydi. HgS ning harorat ta’sirida parchalanish mahsulotidan simob ajratib olinadi, ba’zan HgS ga Fe yoki ohak ta’sir ettirib ham simob olinadi:

HgS + O₂ = Hg + SO₂
HgS + Fe = Hg + FeS
4HgS + 4CaO = 4Hg + 3CaS + CaSO₄
Bug’ holidagi simob maxsus idishga yig’ilib, keyin haydash bilan tozalanadi.
Laboratoriyada simob HgS ni harorat ta’sirida qizdirish bilan olinadi:
2HgO = 2Hg +O₂
Simob bug’i atomlardan iborat bo’lib, nihoyatda zaharlidir. Uning eng oz miqdori ham uzoq ta’sir etsa, organizmga zarar etkazadi. Simob birikmalari oshqozonga tushsa, ovqat hazm qilish organlarining, yurak va buyrakning ishlashi buziladi, u bilan ishlayotganda ehtiyot bo’lish kerak. Simob ko’p metallarni (Na, K, Ag, An ni) o’zida eritib, amalgamalarni hosil qiladi.

Amalgamalar odatdagi haroratda suyuq yoki yumshoq bo’lishi bilan boshqa qotishmalardan farqlanadi.
Simob odatdagi haroratda yagona suyuq metall, zichligi 13,59; -38,7⁰C da qotadi, 356,7⁰C da qaynaydi.
Simob (II) – oksid HgO sariq yoki qizil kristall modda, zichligi 11,14 g/sm³ ga teng, tabiatda uchramaydi. Simobni havoda qizdirish, uning ikki valenti tuzlariga ishqor ta’sir ettirish va Hg(NO₃)₂ qizdirish bilan HgO hosil bo’ladi:
2Hg + O₂ =2HgO
2Hg(NO₃)₂ = 2HgO + 4NO₂ + O₂ (quruq usul)
Simob (II) – oksid kimyoviy preparatlar olishda ishlatiladi.
Simob (I)- oksid qora kukun, zichligi 9,8 g/sm³ ga teng, termik jihatdan nihoyatda beqaror bo’lib, xona haroratdagi Hg va HgO ga parchalanadi. Hg₂O suvda erimaydi.
Hg(NO₃)₂ + 2NaOH = Hg₂O + 2NaNO₃ +H₂O
Simobning HgO₂ tarkibli peroksidi ham ma’lum. U beqaror modda.
Hg₂(OH)₂ va Hg(OH)₂ gidroksidlari olinmagan, chunki ular hosil bo’lishi bilan parchalanadi.
Toza simob havoda oksidlanmaydi, lekin nam havoda tursa oksidlana oladi. U suyultirilgan H₂SO₄ da qizdirilganda eriydi. HNO₃ da qizdirilmasa ham yaxshi eriydi, odatdagi sharoitda Cl va S bilan birikadi. Temir, nikel va kobalt simobda erimaydi, shuning uchun simob temir idishlarda saqlanishi mumkin.
Simob (I)-nitrat Hg₂(NO₃)₂ simobga suyultirilgan HNO₃ ni ta’sir ettirib, olinadi:
_{0 +5 +2 +2}
6Hg + 8HNO₃ = 3Hg₂(NO₃)₂ + 4H₂O+ 2NO↑
U eritmadan Hg₂(NO₃)₂∙2H₂O holida kristallanadi, suvda erimaydi va tibbiyotda ishlatiladi.
Simob (I)-xlorid Hg₂Cl₂ suvda kam eriydigan oq modda, zichligi 7,15 g/sm³ ga teng. Sulema va simob aralashmasi qizdirilganda, simob (I) ning suvda eriydigan tuzlariga xloridlar ta’sir ettirilsa, Hg₂Cl₂ hosil bo’ladi:
HgCl₂ + Hg = Hg₂Cl₂
Hg₂(NO₃)₂ +2NaCl = Hg₂Cl₂+ NaNO₃
Hg₂Cl₂ kalomel deb ham ataladi, tibbiyotda ishlatiladi, uning tuzilish formulasi quyidagicha: Cl – Hg – Hg – Cl