Araç gereç geliŞTİrme sinif yönetiMİnde temel kavramlar

• Kuklanın dayanıklı olması uzun süre kullanılmasını sağlayacaktır. Seçilen malzemenin ve yapım tekniklerinin dayanıklılığı sağlayacak nitelikte olmasına dikkat edilmelidir.

• Kukla yapımında artık malzemelerin mümkün olduğunca kullanılarak ekonomik bir şekilde kukla hazırlamaya özen gösterilmelidir.

Şekil 9.2. Artık materyaller ile kukla yapmak çocukların daha çok ilgisini çeker.

Kuklada bulunması gereken temel özellikler

Okul öncesi dönem çocuğunu Piaget işlem öncesi dönemde ele alır ve bu dönemde sembolik oyunların varlığından bahseder. Sembolik kavramı var olmayan bir durumun kolaylıkla varmış gibi yapılmasıdır. Bu yüzden okul öncesi dönemde çocuklarımız kuklaları canlıymış gibi düşünüp, kolayca role girebilirler. Bunun için özenle hazırlanmış bir kukla da canlandırılabilir, parmağa çizilen bir insan figürü de Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3

Kukla Hazırlama-II

konuşabilir. Çocuklar hayal kapılarını çabucak açarlar sadece onlara kapıyı doğru şekilde gösterin.

Hangi teknikle çalışılırsa çalışılsın yüz cildinin gergin, çene, burun ve göz bölgelerinin belirgin, alın çıkıntısının orantılı bir biçimde olmasına özen gösterilmelidir.

Kuklanın baş kısmı, kıyafetlerinden daha dikkat çekici şekilde hazırlanmalıdır. Kukla başı boyamak önemlidir. Sevimli ve canlandırılmak istenen karaktere uygun bir ifade verilmelidir.

Özellikle gözler, kuklaya yaşam unsuru veren özelliklerdendir. İri parlak gözler, büyük burun ve kulaklar, kırmızı yanak ve dudaklar kuklayı sevimli ve ilgi çekici hale getirmektedir.

Kuklanın ağız kısmının hareketli olması kuklayı daha ilgi çekici hâle getirmektedir. Karakterin yüz ifadelerini daha etkili bir şekilde verebilmek için ağız kısmının elastik olması özellikle ağzı hareket edebilen kuklalar için önemli bir özelliktir.

Şekil 9.3. Yüz ifadeleri ile farklı kuklalar oluşturulabilir.

Kukla Yapımında İzlenecek Aşamalar

Kukla yapılmadan önce hangi yaş grubunda kullanılacağı, kuklanın oynatılacağı alan, kuklayı kullanacak kişi ya da kişiler dikkate alınmalıdır. Alan büyüklüğüne, görüş mesafesine göre kuklanın boyutları biraz büyük veya küçük tasarlanmalıdır.

Okul öncesi dönemde yapılacak bir kukla için öncelikle kukla planlanmalı ve araç-gereçler hazırlanmalıdır. Kuklanın planlanmasından şu adımlara dikkat etmek gerekir: Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4

Kukla Hazırlama-II

Kukla planlanmasından önemli adımlardan biri kukla karakterini belirlemedir.

Kukla yapımında kullanılacak malzeme çocukların sağlığına uygun olmalıdır.

• Kukla çeşidini belirleme

• Karakterini belirleme

• Malzeme seçimi

• Kukla kalıbını hazırlama

Kukla çeşidini belirleme, kukla planlamanın ilk adımıdır. Seçtiğiniz kuklanın karakteri tam olarak yansıtması gerekir. Karakterinizi el kuklası, ipli kukla, gölge kukla veya parmak kukla vb. ile verebilirsiniz. Kukla çeşidi seçmede ölçütlerden biri de ortamın yeterlikleridir. Kuklanın sunulacağı sahne hangi kukla çeşidini destekliyorsa ona göre seçim yapılmalıdır. Örneğin gölge kukla için özel bir sahneye ihtiyaç vardır.

Kukla planlamasında önemli adımlardan biri de karakterini belirlemedir. Karakter kuklanızın şeklini kıyafetlerini aksesuarlarını doğrudan etkilemektedir. Kuklanıza anne, baba, kardeş, doktor, hemşire, kadın, erkek vb. karakterler verebilirsiniz. Karakterlerin başat özelliklerini iyi bilmeli ve kuklanıza yansıtmalısınız. Kadın karakteri için uzun saç, uzun kirpikler kullanılırken erkek karaktere, bıyık, sakal, papyon kullanılabilir. Yine genç, yaşlı, bebek karakterler de kukla aksesuarları ile vurgulanabilir.

Karakter belirlemeden sonra üçüncü adım kuklanın malzemelerinin seçimidir. Kukla yapımında karakterlere uygun artık materyaller kullanılarak ekonomiklik sağlanabilir. Tahtadan, kumaştan, mukavvadan, deriden vb. malzemelerden kukla malzemesi seçilebilir. Seçilen karakter ve kukla çeşidinin en iyi gerçekleşebileceği malzemelerin belirlenmesi çok önemlidir. Örneğin eldiven kukla ya da ağzı hareket edebilen kukla için esnek bir kumaşın, el kuklası için ise daha tok bir kumaşın tercih edilmesi gerekir. Karakterin özelliğine göre renk seçimi de önemlidir. Çocukların gözlerini tırmalayacak aşırı parlak renkler kullanmamaya dikkat edilmelidir. İyi bir kukla ancak doğru malzemelerle yapılabilir.

En son aşama kuklanın kalıbını hazırlamaktır. Kalıp figürü için şeffaf kâğıtlar kullanılabileceği gibi dergilerdeki ya da internet ortamlarından alınabilecek hazır kalıplar da kullanılabilir. Uygun bir kalıbınız yoksa hayalî bir kukla oluşturuyorsanız dolgu oyuncaklardan ya da hazır kuklalardan yararlanabilirsiniz.

Şekil 9.4. Kukla karakterine uygun malzeme seçimi önemlidir.

Kuklalar kukla öğrenme merkezlerinde sergilenirler..

Kukla yapımında kullanılacak araç gereçleri ve malzemeyi hazırlama

Eğitim aracı olarak kullanılacak kuklalar hazırlanırken kullanılacak malzeme gözbebeklerimiz olan çocuklarımızın sağlığına zarar vermeyecek ham maddelerden seçilmelidir. Çocukların güvenliğini tehlikeye sokmaması için kuklanın, batıcı, kesici veya çocuğun yutabileceği parçalardan oluşmaması gerekir.

Okul öncesi dönem çocuğunun yaşayarak öğrenmesi için kuklalar ideal bir araçtır, ancak sürekli çocukların kullanımına açık olması gereken kuklaların dayanıklı olması gerekir. Kuklalar tekrar tekrar kullanılabilmelidir. Kukla yapımında kolay yırtılabilen, kolay kullanılabilen maddeler kullanılmamalıdır.

Eğitim öğretim araç gereçleri hazırlanırken bunların ekonomik olması da önemlidir. Öğretmenlerimizin, çocuklarımızın yaratıcılığına bağlı olarak değişik artık materyaller de kukla yapımında kullanılabilir. Örneğin pinpon toplarını göz olarak tasarlamak ya da artık kumaşlardan elbise oluşturmak gibi…

Kukla yapımında kullanılacak malzeme sık kullanımından dolayı çabucak kirlenebilir. Kuklanızın temizlik olanaklarını da düşünmelisiniz. Kumaşlardan hazırlanmış bir el kuklası yıkmaya uygun olmalı ve açık renklerden kiri kolayca gösteren kumaşlardan hazırlanmalıdır. Yıkama imkânı olmayan kuklalarınızın silinebilmesine dikkat ediniz.

Kuklalar okul öncesi eğitim kurumlarında kukla öğrenme merkezlerinde sergilenmektedirler. Bazen özellikle parmak ve yüzük kuklalarını saklamak için özel kutular saklama kapları hazırlanması gerekebilir. İpli kuklaların da korunmaya ihtiyacı vardır.

Kukla yapımında kullanılan temel malzemeler aşağıda belirtilmektedir. Kukla yapımında kukla çeşidine ve karaktere göre pek çok farklı malzeme kullanılabilir.

• Kâğıt hamuru, seramik hamuru ve kil,

• Kâğıt çeşitleri: El işi kâğıdı, resim kâğıdı, karton, mukavva, şeffaf kâğıtlar, alüminyum folyo vb.

• Kumaş: Peluş, kadife, pazen, keçe v.b. her çeşit kumaş kullanılabilir,

• İp: Her kalınlıkta doğal veya sentetik ip çeşidi,

• Tahta, plastik kutular, deri, süet, vinleks (yapay deri),

• Boyalar (Sulu boya, guaj boya, pastel boya, simli boyalar vb.),

• Boya fırçaları,

• Makas, iğne, iplik, tığ, şiş,

• Çeşitli kalınlıkta bantlar,

• Plastik pullar, düğmeler, boncuklar,

• Renkli tüyler, hayvan tüyleri,

• Artık kumaşlar, doğadan toplanan artık malzemeler (kozalaklar, yapraklar, ağaç kabukları, kurumuş çiçekler)

• Elyaf, pamuk, Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 6

Kukla Hazırlama-II

Kukla sahnesi kuklanın çeşidine göre hazırlanır.

• Kukla yapacak kişi kendi yaratıcılığına ve malzeme olanaklarına göre uygun seçimi yapabilmelidir.

Şekil 9.5. Kukla sahneleri kuklayı ön plana çıkarmayı amaçlar.

Kukla Sahnesi

Kuklanın kökeni ve inançlar düşünüldüğünde başlangıçta bir sahne olmadan meydan da oynatıldığı sonucuna varılmaktadır. Açık alanda oynatılan kuklalar daha sonra sahneye taşınmışlardır. Sanatsal bir gösteri haline dönüşen kukla tiyatrosunda kukla sanatçısı kendini seyircilerden uzaklaştırarak sahnenin arkasına geçmiştir. Sahne gerçek dünyayı uzak tutmak için bir siper, sahnede görülen küçük yaratıkların gizemini korumak için bir kale görevi görmüştür.

Günümüzde çok değişik şekillerde kukla sahneleri yapılmaktadır. Oynatılacak kuklanın türüne (ipli, gölge, el kuklası vb…) ve özelliklerine göre sahne tasarlanmalıdır. Kuklalar el kuklası mı, ipli kukla mı, çomak kukla mı, parmak kukla mı olacak? Büyüklükleri ne kadar olacak? Perdede aynı anda en çok kaç kukla bulunacak? Perdede dekor olacak mı? Bütün bu sorulara cevap aranıp sahne oluşturulmalıdır. Sahnenin çevresi çocukların hoşlanacağı şekilde süslenmelidir.

Kukla sahnesi bulunmayan bir okul öncesi eğitim kurumunda öğretmenin tercihine göre sahnesiz de kukla kullanılabilir. Bir masa, sandalye de kukla sahnesine dönüştürülebilir. Okul öncesi dönem çocuklarının sembolik düşünceleri kukla ile birleştiğinde mekân zaman kavramları yok olacaktır.

Özet

•Kukla hazırlarken çocuğun ilgi ihtiyaç ve gelişim seviyesini temele almalıyız.Tüm gelişim alanlarına olumlu yönde katkı sağlayan bu oyun eğitim aracı yapılırken çocuğun güvenliğini tehlikeye sokmayacak malzemelerden hazırlanmalıdır. Özellikle artık materyaller kullanılarak ekonomik, özgün ürünler elde edilmelidir. Kolayca temizlenebilmeli ve yenilenebilir olmalıdır.Bir kukla küçük akseuar değişiklikleri ile farklı karaktere bürünebilmelidir.

•Kukla hazırlarken izlenecek dört adım vardır.Bunlar; kukla çeşidini belirleme, kukla karakterini belirleme, kullanılacak malzemeyi belirleme ve kukla kalıbını hazırlamadır. Bu aşamalar kuklanın planlı bir şekilde yapılmasına yardım eder.

•Kukla sahnesi okul öncesi kukla öğrenme merkezlerinin vazgeçilmezidir. Çocuklar bu sahneler eşliğinde kuklalarına bir mekân kazandırmış olurlar. Ayrıca bazı kukla çeşitleri sahne olmaksızın anlamsızdır: gölge kukla.Kuklaların çeşitlerine göre kukla sahneleri değişik biçimlere bürünür.

DEĞERLENDİRME SORULARI

1. Aşağıdakilerden hangisi kukla hazırlanırken dikkat edilmesi gereken noktalardan değildir?

a) Çocuğun yaşı

b) Çocuğun ilgisi

c) Çocuğun ihtiyaçları

d) Eğitimin hedefleri

e) Eğitimcinin istekleri

2. Aşağıdakilerden hangisi kukla yapımında dikkat edilecek noktalardan değildir?

a) Karakteri en iyi yansıtacak kukla çeşidine karar verilmelidir.

b) Oynatılacak alan dikkate alınmalıdır

c) Karakterine uygun malzeme seçilmelidir

d) Çocukların güvenliğini tehlikeye sokacak unsur taşımalıdır

e) Estetik olmasına dikkat edilmelidir

3. Aşağıdakilerde hangisi kuklanın çocuğun sağlığına zarar vermemesi için özen gösterilecek kısımlardandır?

a) Kullanılan boyanın güvenli olması

b) Sivri batıcı delici aksesuar kullanılmaması

c) Çabuk kir göstermeyen kumaşlar seçilmeli

d) Parçaların iyi tutturulmuş olması

e) Yıkanabilir olması

4. Aşağıdakilerden hangisi kuklanın yapımının aşamalarının sonuncusudur?

a) Kukla çeşidini belirleme

b) Kukla kalıbını hazırlama

c) Kukla karakterini belirleme

d) Kullanılacak malzemeyi hazırlama

e) Kullanılacak dikiş tekniğini belirleme

5. Aşağıdakilerden hangisi kuklanın ekonomik olduğunu anlatır?

a) Çocuğun yaşının dikkate alınarak hazırlanması

b) Artık materyallerin değerlendirilerek hazırlanması

c) Çocuğun ihtiyaçlarına göre planlanması

d) Karakterin özellikleri incelenmeli bilgi toplanmalı

e) Çocuğun gelişim seviyesi dikkate alınmalıdır

6. Kukla planlamanın ilk adımı aşağıdakilerden hangisidir?

a) Çocukların yaşını bilme

b) Kukla adını verme Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 11

Kukla Hazırlama-II

c) Kukla çeşidini belirleme

d) Kukla yapım malzemesi belirleme

e) Kukla karakteri belirleme

7. Kuklanın kadın, erkek, bebek, doktor, hemşire, öğretmen vb… gibi rollerinin belirlendiği kukla yapım aşaması aşağıdakilerden hangisidir?

a) Kukla çeşidini belirleme

b) Kukla karakterini belirleme

c) Kukla giydirme

d) Kukla oynatma

e) Kukla kalıbını çıkarma

8. Bir ışık ve özel bir sahnenin kullanıldığı kukla çeşidi hangisidir?

a) İpli kukla

b) Çomak kukla

c) Gölge kukla

d) El kuklası

e) Parmak kukla

9. Kukla sahnesi okul öncesi eğitimde hangi öğrenme merkezinde bulunur?

a) Blok merkezi

b) Manipülatif oyuncak merkezi

c) Kukla merkezi

d) Evcilik merkezi

e) Fen ve matematik merkezi

10. Kukla oynatımı için kullanılacak kukla sahnesinin amacı aşağıdakilerden hangisidir?

a) Kukla oynatıcısını geri plana atarak kuklayı öne çıkarmak

b) Kuklaya ev yapmak

c) Kuklanın yolunu yapmak

d) Kukla oynatıcısının oturmasını sağlamak

e) Kuklayı tamamlamak

Cevap Anahtarı

1.E, 2.D, 3.C, 4.B, 5.B, 6.C, 7.B, 8.C, 9.C, 10.A

ÜNİTE 10
OKUL ÖNCESİNDE MÜZİK ETKİNLİK ORTAMLARI VE ARAÇLARININ ÖNEMİ

İnsanın en erken ve en kolay ilişki kurduğu sanat dalı müziktir. Anne karnında başlayan bu ilişki, daha sonraki yıllarda çocuk tarafından müziksel beğeniye dönüştürülebilir. Müzik derslerinin amacına ulaşması; çocukların kendilerini müziğin içinde hissetmeleri, sınıf içinde ya da uygun koşullar varsa ayrı bir “müzik odası”nda yapacakları etkinliklerle mümkündür.

Çocuklar için böylesine önemli olan ve onların bilişsel, duyuşsal ve devinişsel gelişimlerine katkı sağlayacak müzik derslerinin gerekli araç gereçler olmadan yapılması, çalışmaların eksik kalmasına neden olacaktır. Çünkü çocuklar, şarkı söylerken oyun oynayacak, devinimlerde bulunup dans edecek, çeşitli vurmalı ya da ezgili çalgılar ile şarkıya eşlik edecek, ritim çalışmaları yapacak ve müzik dinleyeceklerdir. Bu nedenle okul öncesi eğitim kurumlarında müzik eğitiminin niteliğini etkileyen önemli etmenlerden biri de müzik derslerinin gerçekleştirileceği ortamın düzenlenmesidir. Müzik etkinliklerinin yapılacağı ve özel olarak donatılmış bir müzik dersliği yoksa kendi sınıflarında bir köşenin, çocukların müziğe olan ilgisini artıracak biçimde düzenlenmesi büyük önem taşır. Müzik ve müzikle ilgili diğer sanat eğitimi etkinliklerinin yapıldığı ortamın, çocukların şarkı söyleyebilecekleri, ritim çalışmaları yapabilecekleri, dans edebilecekleri, müzik dinleyebilecekleri büyüklükte ve aydınlık yerler olması gerekir. Bu düzenlemede öncelikli olarak bulundurulması gereken çalgıların başında ise ritim (ritim) çalgıları gelir. Düzenlenen yerin duvarları müzik açısından eğitici, çocukların ilgisini çekecek, resim ve fotoğraflarla süslenmelidir. Müzik derslerinin yapıldığı yerde, müzik araç gereçlerinin konulacağı ve çocukların rahatça ulaşabilecekleri, görebilecekleri boyutlarda raflı dolaplar bulunmalıdır.

Çocuklara ilk kez duyacakları müzikler dinletilecekse, müzikler öğretmen tarafından özenle seçilmelidir. Dinletilecek müziklerin ezgi, ritim ve söz yapıları çocukların düzeyine uygun ve onlarda ilgi, istek uyandıracak yapıda olmalıdır.

Ancak elektronik araçlar (kasetçalar, TV, CD ,VCD, DVD vb.) camlı bir dolapta bulundurulmalıdır. Hazır araç gereçlerin yanı sıra, özellikle artık ve atık nesnelerin yeni düzenlemelerle geri kazanılması sağlanabilir. Bununla, bir yandan her nesnenin ilk fırsatta çöpe atılmaması, diğer yandan da maliyeti çok düşük çalgılar elde edilmesi sağlanmış olur. Bunların yanı sıra öğretmenin, çocukları da işe katması, onların yeni çalgı ya da sessel etki (efekt) araçları üretmelerini desteklemesi olasıdır. Nesneler arasında yeni bir ilişki kurma biçimi, yaratıcı düşünce, birlikte iş yapma alışkanlığının kazandırılması, yapılacak müziksel etkinliklerle birleştiğinde çocuklar bütüncül bir öğrenme süreci içinde olacaklardır.

MÜZİK DİNLEMENİN VE MÜZİK ARAÇLARININ ÇOCUKLARIN GELİŞİMLERİNE ETKİSİ

Okul öncesi müzik etkinliğinde yer alması gereken önemli bir etkinlik de müzik dinleme etkinliğidir. Müzik dinleme etkinliğinin eğlendirici, dinlendirici etkisinin yanı sıra, çocuklarda sanatsal beğeni düzeyini geliştirecek, duygularını öne çıkaracak ve dinleme, anlama yetilerini geliştirecek eğitimsel boyutu da çok büyük önem taşımaktadır. Bilinen ezgilerden bilinmeyenlere doğru, çevrelerindeki çalınıp söylenen müzikten bilmediklerine doğru bir halka izlenmelidir. Çocuklara ilk kez duyacakları müzikler dinletilecekse, müzikler öğretmen tarafından özenle seçilmelidir. Dinletilecek müziklerin ezgi, ritim ve söz yapıları çocukların düzeyine uygun ve onlarda ilgi, istek uyandıracak yapıda olmalıdır. Seçilen müziklerin eğitim ünitelerine ve konulara uygunluğu, çocuklarda bir davranışı kazandırmaya yönelik, eğitimsel değeri olan eserlerden oluşmasına dikkat edilmelidir. Özel müzik dinleme zamanlarında dinletilen müziklerle ilgili olarak çocukların konuşmalarına olanak tanınmalı, uygun örneklerde canlandırma, dramatizasyon çalışmaları yapılmalı, isteyen çocukların dinledikleri müziklere ses ve hareketlerle eşlik etmeleri desteklenmelidir. Müzik dinleme etkinliklerinden sonra çocuklarda genellikle bir çalgıyı kullanarak ya da sesiyle müzik yapma, dinlediği müziği taklit etme isteği gelişebilir. Bu gibi durumlarda da çocuklar engellenmemelidir. Müzik dinleme etkinliği uzun süreli olmamalıdır.

Bireysel Etkinlik

•Gözlem amaçlı gideceğiniz okulöncesi kurumlarında, müzik derslerinin yapıldığı ortamlarda ne tür araç gereçler görmek istersiniz? Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3

Müzik Ortamları ve Müzik Araçları Planlama

MÜZİK ETKİNLİKLERİ ORTAMINDA BULUNMASI GEREKENLER

Elektronik Araçlar

Müzik etkinliklerinde çocuklara zaman zaman öğretmen tarafından uygun görülen eğiticisi, eğlendirici, onların müziksel beğenilerini geliştirici dinleti ve gösterilerin yapılması yararlı olacaktır. Böylece iyi örnekler dinleyen ve izleyen çocuklarda sanatsal beğeni düzeyi, etkinliklere katılma ve daha iyiyi yapma isteği gelişecektir. Ancak dinletmek ve izletmek için seçilecek örneklerin seçiminde özen gösterilmesi gerekir. Bu nedenle eserlerin okulöncesi eğitimci tarafından titizlikle seçilmesi gerekmektedir. Bu amaçla okul öncesi eğitim kurumlarında, aşağıda sıralanan elektronik araçların bulundurulması gerekir. Ancak, dinletilecek ve izletilecek eserlerin kalitesi kadar bu elektronik araçların kalitesi de önem taşımaktadır. Bu nedenle, bu araçların iyi görüntü ve ses kalitesi veren araçlar arasından seçilmesine dikkat edilmelidir. Okul öncesi eğitim kurumunda bulunabilecek bazı elektronik araçlar şunlardır:

• Televizyon

• Video, VCD veya DVD

• Kasetçalar, CD çalar

• Radyo

Dolaplar

Müzik etkinlikleri köşesinde ya da müzik odalarında, elektronik araçların ve müzik araç-gereçlerin belli bir düzen içerisinde korunacağı dolap ve raflara gereksinim vardır. Bu dolap ve raflarda araç-gereçler tasarlanan düzen içerisinde durmalı, böylece çocuklarda düzenli olma alışkanlığı da geliştirilmelidir. Dolap ve raflar çocukların boylarına göre yapılmalıdır. Böylece çocuklar dolap ve raflardaki araç-gereçleri hem kolayca görebilecek, hem de kolayca ulaşıp alabileceklerdir. Ancak elektronik araçlar için ayrıca cam kapaklı ve kilitli bir dolap bulundurulmalıdır.

MÜZİK ARAÇLARI (ÇALGI ÇEŞİTLERİ)

Yaylı ve Nefesli Çalgılar

Yaylı ve nefesli çalgılar, okul öncesi çağı çocuklarının ortak kullanımlarına, fiziksel gelişimlerine uygun olmayan çalgılardır. Çalgı grubu olarak müzik eğitiminde, okul öncesinden sonraki yaşlarda kullanılabilirler. Burada önemli olan özellikle nefesli çalgılarla yapılacak müzik eğitiminde dikkatli olunmasıdır. Fiziksel güç yetersizliği ve diyafram tekniğinin bilinmemesi nedeniyle blok flüt ailesinden en küçük olandan (Picolo) ileri gidilmemesinin, okul öncesinde yararlı olacağı düşünülmektedir. Bunun yanı sıra yaylı çalgılardan keman (çeyrek keman), özel yeteneğe sahip çocukların müzik eğitiminde kullanılabilir. Bu durum da zaten bireysel eğitim gerektiren özel bir durumdur. Başka bir deyişle, yaylı ya da nefesli Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4

Müzik Ortamları ve Müzik Araçları Planlama

profesyönel çalgıların, okulöncesi eğitimde yaygın kullanılması olanaklı değildir. Ancak sözü edilen çalgılara hazırlık amaçlı olarak kullanılabilecek basit nesneleri çalgı gibi kullanmak mümkündür. Bu konuyla ilgili olarak, bir sonraki “Müzik Araçları Yapmak” ünitesinde bilgiler bulabileceksiniz.

Ezgili Vurmalı Çalgılar

Glockenspiel (Gloşkenşipil)

Dikdörtgen prizma biçiminde ve piyano klavyesini andıran tarzda dizilmiş değişik uzunlukta yatay çelik plakalardan oluşur. Ahşaptan ya da alaşımdan yapılmış, sağ ve sol ellerle tutulan iki çekiç ile çalınır. İnce (tiz) ve parlak bir tınıya sahiptir. Diğer adı kariyon’dur. (Fotoğraf: 1)

Fotoğraf 1. Glockenspiel

Ksilofon (Silefon)

Değişik uzunluklarda ve piyano gibi belli bir biçimde sıralanmış akortlu, tahta plakalardan oluşur. Ayakta duran çalıcısı iki elindeki çekiçleri kullanarak çalar. Ksilofonun; soprano, alto ve bas türleri olup yine bunların da diatonik (bir sıra) ve kromatik (iki sıra) biçimleri vardır. Ksilofonun inanılmaz bir uyum özelliği vardır, hassas sesi ile çok yönlü bir çalgıdır. Çocukların ses yapısına en uygun ses kapasitesi alto ksilofonda vardır. Alto ksilofon çalışma tekniği açısından tamamen sorunsuz ve her yaş grubu için uygundur. Soprano ksilofon bir oktav incedir. Bas ksilofonun sesi bir oktav daha kalındır. (Fotoğraf: 2)

Fotoğraf 2. Ksilofon Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5

Müzik Ortamları ve Müzik Araçları Planlama

Metalofon

Bir dize değişik notalı, bir (diatonik) ya da iki sıra (kromatik) halinde dizilmiş metal plakalardan ibaret olan vurmalı bir çalgıdır. Dış görünüşü ile ksilofona çok benzer. Özelliği, çalındıktan sonra son derece uzun, çana benzer bir tınlama sesi vermesidir. (Fotoğraf: 3) Genel olarak metalofonlar şöyle kümelendirilebilir:

• •Bas Metalofon: Tuşları alüminyum, bakır, nikel gibi madenlerin alaşımından yapılır. Keçe başlı bagetlerle çalınır. Kromatik ve diatonik olanları vardır.

• •Tenor Metalofon: Tuşları bas metalofonunki gibidir. Plastik uçlu bagetlerle çalınır.

• •Soprano Metalofon: Tuşları çelik alaşımlıdır.

• •Piccolo Metalofon: İki türü vardır: Birincisi tuşları çelik alaşımlı olan ve plastik bagetlerle çalınan; ikincisi ise alüminyum, bakır ve nikel alaşımlı, plastik bagetlerle çalınandır. Her ikisinin de sesi çok parlaktır.

Fotoğraf. 3 Metalofon

Müzik Kapları (Müzikal Kaplar)

Günlük yaşamımızda kullandığımız tencere, sürahi, şişe ve bardak gibi eşyaları da müzik yapmak için kullanabiliriz. Ses veren bu malzemeler çeşitli tekniklerle çalınabilirler. Bu çalma tekniklerinden bazıları şunlardır: Çalıcı oturup kabı kucağına alabilir, yanına diz çökebilir, boynuna asabilir ve elleriyle ya da çubuklarla çalabilir; kaplar masa üzerine konularak, dizilerek de çalınabilir.

Basit Ses Çıkaran Kaplar: Günlük yaşamımızda kullandığımız su kabağı, tencere, konserve kutusu, sürahi ve bardaklar hem ritim hem de melodi üretmek için kullanılmaktadır. Bardaklar ve şişeler basit melodiler çalmak için kullanılır. Belli oranlarda su doldurulmuş bu şişeler ve bardaklar küçük ağaç çubuklarla çalınır.

Ayrıca atık metal kola kutularından, ilaç şişelerinden de müzikal kaplar oluşturulabilir. İçlerine ayrı ayrı dörtte bir oranında kum, mercimek, nohut konularak farklı tınılarda ritim çalgıları oluşturulabilir. Balıkçı oltası olarak da kullanılan kamışlardan da farklı çalgılar yapılabilir. İçlerinin boş olması, değişik uzunluklarda kesilebilmesi değişik çalgıların oluşturulmasını sağlayabilir.

Ezgisiz Vurmalı Çalgılar

Bongo

Küçük bir Küba davuludur. Tahtadan yapılmış ve pirinç tellerle çevrili kova şeklindeki iki parçadan oluşan bu vurmalı çalgı, birbirine metal tellerle bağlanmıştır. Ya dizlerin arasına sıkıştırılarak, ya da ayaklar üzerine oturtularak çalınır. Bongo, gergin parmaklarla çalınır. Deri ve trampetin kenarına aynı zamanda vurulur. Tek parmakla vurma, parmak ucuyla vurma ya da vuruştan sonra parmakların derinin üzerinde durmasıyla değişik sesler elde edilir. (Fotoğraf 4.)

Fotoğraf 4. Bongo