Araç gereç geliŞTİrme sinif yönetiMİnde temel kavramlar

EĞİTİCİ OYUNCAĞIN PLANLANMASI

Bir eğlence aracı gibi görülen oyuncak, çocuğun hayal dünyası ve gerçek dünya arasında bir köprü işlevi görür. Oyun ve oyuncak özellikle okul öncesi dönemde çocuğun çevresini tanıması, duygu ve düşüncelerini, hayallerini ve bu doğrultuda kendisini ifade edebilmesi için en etkili ve uygun dildir.

Eğitici oyuncakları planlamanın asıl amacı, çocuk gelişiminde etkisi olan eğitici oyuncakların her yerde ve her zaman bulunabilecek malzemelerle her ortamda oyuncak yapabilmedir.

Erken çocukluk eğitiminde eğitici oyuncak planlarken dikkat edilecek en önemli hususlardan biri, oyuncağın belli bir aşama hâlinde, basitten karmaşığa doğru hazırlanmasıdır.

Çocukların eğitici oyuncakların özelliklerinden en üst düzeyde yararlanabilmeleri için, çocuğun gelişim özellikleri, gelişim düzeyi, ilgi ve ihtiyaçları göz önünde bulundurulmalıdır. Eğitici oyuncaklar planlanırken çocukların ilgisini çekecek şekilde olmasına özen gösterilmelidir. Oyuncaklar sağlam, güvenli ve kullanışlı olmalı, bireysel ya da grupça oynanabilecek şekilde düzenlenmelidir.

Eğitici oyuncaklar; “Eşleştirme, benzer ve farklı olanı bulma, bağıntı-ilişki kurma, gruplama, sıralama” şeklinde planlanmalıdır.

Eşleştirme, birbirinin aynı olan iki nesneyi bir araya getirme becerisidir. Çocuklara resimler karışık olarak verilir, resimli kartlar ya da objeler arasından birbirinin aynı olan şekli ya da objeyi bulup yan yana veya üst üste koyması istenir. Bellek kartları, dominolar, resimli tombalalar eşleştirme oyunlarıdır. Çocuk evde yalnız ya da annesiyle birlikte çoraplarını, eldivenlerini, patiklerini vb. nesneleri bir araya getirerek eşleştirir.

Benzer olanını bulma, çocuğun bir grup nesne ya da resimli kart içinden bir ya da birkaç özelliği bakımından benzer olanları ayırt etmesidir. Resimli kartlarla benzerini bulma oyunu bu etkinliğe bir örnek olarak gösterilebilir.

Farklı olanı bulma, bir ya da birkaç özelliği aynı olan bir grup nesneden farklı özelliklere sahip olanı ayırt etme şeklinde tanımlanabilir. Çocukların bir ya da birkaç özelliği aynı olan bir grup nesneden veya resimli karttan farklı özelliklere sahip olan bir nesneyi ayırt etmesi esasına dayanır. Örneğin, resimli kartlar üzerinden farklı olanı kapatma oyunu.

İlişki kurma, çocuğun dünyayı tanımasında, anlamasında önemli bir bilişsel beceridir. Çocuklar nesneleri, olayları, durumları, kavramları, kavramlar arasındaki bağlantıyı, ilişki kurma becerisini etkili bir şekilde kullanarak çevresinde olup bitenleri algılar ve öğrenir. İlişki kurma oyuncaklarında çocuktan, belli bir özellik açısından verilen ilişkiyi algılaması ve ayırt etmesi istenir. İlişki kurma; fonksiyonuna göre ilişki kurma, kavramsal ilişki kurma, parça-bütün ilişkisi kurma gibi alt basamaklardan oluşmaktadır.

Gruplama, çocuğun bir dizi nesneyi şekil, renk, büyüklük vb. özelliklerine göre ayırt ederek verilen bir özelliğe göre bir araya getirebilmesidir. Örneğin, suda yaşayan hayvanlar, uçan hayvanlar, mutfak malzemeleri gibi seçilecek nesneleri bir araya getirme. Çocuklar 4-5 yaş civarlarında nesnelerin benzer ya da farklı yönlerini görsel olarak algılayıp basit gruplamalar yapabilir. 5-6 yaşından sonra çocuk oyuncaklarını, eşyalarını da gruplar. Örneğin, çocuğun okulda pastel boyaları, makasları, kâğıtları vb. nesneleri gruplaması.

Sıralama, nesneleri herhangi bir özellik açısından sıralamadır. Örneğin, büyükten küçüğe ya da küçükten büyüğe doğru, azdan çoğa, çoktan aza, renkleri tonlarına göre, olayları oluş sırasına göre sıralama gibi.

EĞİTİCİ OYUNCAK YAPIMINDA KULLANILACAK ARAÇ GERECİ HAZIRLAMA

Oyun ve oyuncak çocuğun dünyayı, yaşamı, insanları ve kendisinin dünya içerisindeki konumunu güvenli bir ortamda keşfetmesini sağlar. Çocuğun fiziksel, zihinsel, sosyal ve duygusal gelişiminin en önemli kaynağı oyun ve oyuncaklardır.

0-2 aylık bebekler ilginç şeyleri görmek ve duymaktan hoşlanır. Bu yaşa yönelik hazırlanacak oyuncakların, esas olarak bakma, dinleme, ağza alma ve dokunmaya yönelik olmasına dikkat edilmelidir.

2-6 aylık bebekler nesnelere dokunmaktan, tutmaktan, eliyle vurarak döndürmekten, sallamaktan, tekmelemekten, ağza almaktan ve tadına bakmaktan hoşlanırlar. Bebekler parlak renkleri, zıt renkleri, basit çizimler ve net çizgileri, insan yüzlerini ve özellikle de gözleri görmekten hoşlanır. Bebekler asılı, hareket eden ve hafif, yumuşak sesler çıkaran nesneleri veya dönenceleri izlemekten hoşlanır. Bebeğin izlemesi için asılan oyuncaklar bebeğin gözlerinden 15-20 cm. uzağa yerleştirilmelidir. İlk haftalarda bebekler çoğunlukla sağ yanlarına bakarlar. Bu nedenle ilk haftalarda oyuncaklar bebeğin sağ tarafına asılmalı ve bebek uzanmaya başladığında ise dokunamayacağı mesafeye çekilmelidir. Bebekler çeşitlilik ister ve kendi yaptığı bir hareket ile etkileyebileceği oyuncakları severler. Elinde tutacağı oyuncaklar hafif ve bebeğin eliyle tutmasına uygun oyuncaklar olmalıdır. Ağzına götürebileceği oyuncaklar keskin köşe veya kenarları olmamalı, boğazına, burnuna, kulağına kaçabilecek küçük parçalar, toksik malzemeler, cam parçalar, parmaklarının sıkışabileceği delikler ve uzun ipler içermemelidir. Bu nedenle 0-6 aylık bebeklere, çıngıraklar, müzikli oyuncaklar, yumuşak, sıkınca ses çıkaran oyuncaklar, çapı en 44 mm. olabilecek türde toplar, kırılmaz aynalar, dişlikler, parlak resimler, kolayca tutulabilecek küçük oyuncaklar, kumaş kitaplar ve birbirine geçen plastik halkalardan oluşan hazırlanmış oyuncakların hazırlanması faydalı ve eğitici olacaktır.
Çocuk gelişiminde oyun ne kadar önemliyse, oyun oynamasına yardımcı olan materyaller de o kadar önemlidir.

7-9 aylık bebekler, oyuncaklarla daha uzun süre ilgilenirler. Bu yaştaki bebekler oyuncakları birbirine vurmaktan, birbirinin içine sokmaktan, düşürmekten, bükmekten, sıkmaktan, sallamaktan, sürüklemekten, ısırmaktan, fırlatmaktan, açıp kapamaktan, doldurup boşaltmaktan hoşlanırlar.

10-12 aylık bebekler nesneleri her yönüyle tanımaya çalışırlar ve her şeyi keşfetmek isterler. Bu yaştaki bebekler nesneleri istiflemekten, bir şeyin içine koyup, dışına çıkarmaktan, dökmekten, iç içe geçirmekten, açma ve kapamaktan, tuşlara basmaktan, döndürmekten ve araba ve topları itmekten hoşlanırlar.

7-12 ay grubundaki bebekler genel olarak basit mekanizmaları çalıştırmaktan, dolap, çekmece, kutu gibi eşya dolu şeylerden ve nesneler içeren şey ile içerdiği şey arasındaki ilişkiden ve gözüküp kaybolan nesnelerden hoşlanırlar. Bu yaş grubundaki bebeklerin oyuncakları ağza götürme açısından güvenli, kırılmaz, ağız, kulak ve buruna kaçabilecek küçük parçalar, toksik malzeme ve sert kenar ve köşeler içermeyen, parmak ve ellerinin sıkışmayacağı, uzun bağları olmayan oyuncaklar olmalıdır.

7-12 aylık yaş grubunu içine alan çocuklar için hazırlanacak oyuncakların, çocukların bu isteklerini karşılayacak türde olmasına dikkat edilmelidir. Örneğin çıngıraklar ve müzikli oyuncaklar, yumuşak, sıkınca ses çıkaran oyuncak ve toplar, kırılmaz aynalar, sert kumaş oyuncaklar, kapağı açılınca içinden çeşitli nesneler fırlayan kutular, doldurup boşaltabileceği nesnelerle dolu kutular, üst üste istiflenebilen büyük ebatlı oyuncaklar, büyük tüylü oyuncaklar, itme-çekme oyuncakları bu dönemdeki çocuklar için hazırlanabilecek oyuncak türlerindendir.

1-2 yaşındaki çocuklar, başkaları ile işbirliği içinde oynama başlar, taklit oyunlarına ilgi artar ve fiziksel aktivite büyük zevk verir. Bu nedenle çocuklar kendi çabaları sonucunda hareket eden veya ses veren oyuncaklardan hoşlanırlar. Gerçekçilik isteği artar. Nesnelerin niteliklerine ilgi göstermeye başlarlar. Oyuncaklar çocuğun kaldırabileceği ve taşıyabileceği ağırlıkta olmalıdır. Parlak renkler tercih edilmelidir. Oyuncaklar kırılmaz olmalı, çocuk üstüne çıktığında ya da içine girdiğinde ağırlığını taşıyabilmeli ve küçük parçalara ayrılmamalıdır. Oyuncaklarda toksik olmayan malzeme kullanılmış olmalıdır. Keskin kenar ve köşeleri, parmak ve ellerini sıkıştırabilecek bölümleri olmamalı, yetişkin gözetiminde olmadığı müddetçe elektrikli parça içermemelidir. İpinden çekebileceği oyuncaklar, itme-çekme oyuncakları, tüm park oyuncakları, tahta bloklar, legolar, yap-bozlar, çok parçalı evcilik oyunları, rakam/sayma oyuncakları, çeşitli şekilleri yerleştireceği şekil oyuncakları, renkli/şekilli tombalalar, kum ve su oyuncakları, saçlı ve gözleri hareket eden daha gerçekçi oyuncak bebekler, bebek aksesuarları, küçük el kuklaları, çeşitli rolleri canlandırabileceği kostümler, çocuk boyuna uygun ebatlarda fırın, ocak, buzdolabı gibi değişik gereçler, tüm ev temizlik ve yemek gereçleri, tam boy aynası, çiftlik, garaj, havaalanı gibi tanıdık, gerçeğine uygun oyun sahneleri, küçük arabalar, boya kalemleri ve resim kâğıtları, oyun hamuru, çocuk makası, tebeşir, yazı tahtası, müzik kutusu, renklere, şekillere, seslere, rakamlara, kavramlara göre eşleştirme, sınıflandırma

Okul öncesi yaş grubunu içine alan çocuklar için hazırlanacak oyuncakların, onların ilgilendikleri ve isteklerini karşılayacak oyuncaklar olmasına dikkat edilmelidir.

oyuncakları, bu yaşlardaki çocuklar için hazırlanabilecek eğitici oyuncaklardan bazılarıdır.

Okul öncesi çocuklar gerçekçi ayrıntıları ve işleyen parçaları olan oyuncakları tercih ederler. Taklit ve canlandırma oyunlarına ilgi artar ve beş yaşında canlandırma oyunlarına yönelik ilgi tepe noktasına ulaşır. Kukla oyunlarına ilgi de çok yüksektir. Küçük figürler ve arabalarla çeşitli canlandırma oyunlarına ilgi de tepe noktasına ulaşır. Bu yaş çocuklarının çoğu küçük parçalar içeren oyuncaklarla oynayabilir. Ancak çocuk hâlâ nesneleri ağzına götürme eğilimi gösteriyorsa küçük parçalar içermeyen oyuncaklar tercih edilmelidir. Oyuncaklar sert yapılı olmalı, keskin kenar veya köşeleri olmamalı, kolayca kırılmamalı ve parçalarına ayrıldığında keskin köşeler çıkmamalı, elektrikli parça içermemelidir.

Bu dönem çocukları, küçük trenler, el arabaları, bebek pusetleri, alışveriş arabaları gibi itme, çekme oyuncakları, üç tekerli bisiklet, direksiyon mekanizması olan, ayrıntılar içeren, gerçekçi vasıtalar, akülü arabalar, beş yaştan itibaren destek tekerleri olan iki tekerli bisiklet, park oyuncakları, her ebatta top, kızak, hafif malzemeden frizbi, sivri uçlu olmayan manyetik dart, yüzme malzemeleri, irili ufaklı tahta bloklar, birbirine geçmeli bloklar, legolar, boncuk dizme, basit dokumalar, renk, şekil ve resme göre eşleştirme oyuncakları, basit sayma oyuncakları, mekanik gereçleri veya doğal nesneleri kurabileceği basit model oyuncakları, iri plastik iğneli basit dikiş setleri, ayrıntılı ve gerçekçi oyuncak bebekler, düğmeler, giysiler gibi aksesuarları olan tüylü oyuncaklar, ünlü karakterlerin gerçekçi görünümlü figürleri, koleksiyon setleri, gerçekçi, ayrıntılı kuklalar, kostümler, oyuncak telefon, fotoğraf makinesi, doktor setleri, garaj, çiftlik, havaalanı, uzay gibi çeşitli ve gerçeğine uygun oyun sahneleri, birkaç odası, aksesuarları, mobilyaları olan bebek evleri, her boy ve şekilde arabalar, küçük gerçeğine uygun trenler, her türlü ritim enstrümanı, üflemeli enstrümanlar, piyano, çeşitli boya kalemleri, resim kağıtları, yuvarlak uçlu makas, yapıştırıcı, radyo, kaset veya CD çalar, basit video oyunları, resimli bingolar, ince motor koordinasyonu gerektiren oyunlar, bilim malzemeleri, resimli kitaplar, alfabe kitapları, tanıdık yerleri ve kişileri anlatan kitaplar, gerçekçi öyküler, şiirler, insanlar gibi davranan hayvanlara ilişkin öykülerle çok ilgilidirler.

Eğitici oyuncak yapımında kullanılacak araç-gereci hazırlarken, çocuğun yaşı, kişiliği düşünülmeli, cinsiyet ayırımı yapılmamalı, çocuğun oyuncağa ihtiyacı olduğu bilinerek özellikle bebeklik döneminde hazırlanacak oyuncakların kırılmayan, yumuşak, emniyetli, yıkanabilir cinsten olmasına özen gösterilmeli, küçük yaşta parçaları büyük, yaş ilerledikçe parçaları küçük oyuncaklar hazırlanmalıdır. Çünkü parmak kasları geliştikçe avuçla kavrama yerini üç parmakla, daha sonra iki parmakla kavramaya bırakmaktadır. İpe dizilmiş bos makaralar gibi evdeki artık malzemelerden de oyuncak yapılabileceği unutulmamalıdır. Evde oyuncakların yerleştirilebileceği bir dolap-köşe-kutu vs. olmasına da dikkat edilmelidir.
Eğitici oyuncak yapımında kullanılacak araç-gereci hazırlarken, çevre koşulları ve imkânlar dikkate alınmalı, hazırlanacak oyuncaklar çocuğun ilgisini ve dikkatini çekebilmeli, çocuk için güvenli olmalı, sağlam, dayanıklı, kullanışlı ve ekonomik olmalıdır. Hazırlanacak oyuncakların renklerinin açık, belirgin ve net olmasının çocuklar açısından çok önemli bir detay olduğu da unutulmamalıdır.

Eğitici oyuncak yapımında kullanılacak araç-gereci hazırlarken, yapılacak araçla ilgili hangi becerinin kazandırılacağı, yani hedef belirlenmeli, yapılacak araçla ilgili kazandırılması beklenen davranışlar belirlenmeli, belirlenen hedef ve hedef davranışları geliştirebilecek araç modeli planlanmalı, araç yapımında işlem ve işlem basamakları belirlenmeli, aracın yapımı için gerekli malzemeler belirlenmeli, hesaplanmalı ve alınmalıdır. Araç-gereçler, işlem basamaklarına göre hazırlanmalı, aracın kullanım yönergesi belirlenmeli ve yazılmalıdır. Son olarak da hazırlanacak aracın özelliğine uygun saklama kabı hazırlanmalıdır.

DEĞERLENDİRME SORULARI

1. Okul öncesi dönemde çocuğa en sağlıklı oyun ortamını, aşağıdakilerden hangisi sağlar?

A) Sınıf öğretmenleri

B) Çocuğun anne-babası

C) Çocuğun arkadaşları

D) Okul öncesi eğitim kurumları

E) Sosyal Yardımlaşma Kurumları
2. I. Çocuğun yaşı

II. Gelişim düzeyi

III. Çocuğun yeteneği

IV. Çocuğun ilgi ve ihtiyaçları

Oyuncak seçerken, yukarıda verilenlerden hangisi ya da hangileri göz önünde bulundurulmalıdır?

A) I – III

B) II – IV

C) I – II – III – IV

D) Yalnız I

E) Yalnız IV

3. Aşağıdakilerden hangisi, oyuncak sınıflandırmaları arasında yer almamaktadır?
A) Boy uzatıcı oyuncaklar

B) Evcilik oyuncakları

C) Dans ve müzik oyuncakları

D) Sanat ve el işlerini geliştiren oyuncaklar

E) Yaratıcık ve hayal gücünü geliştiren oyuncaklar
4. Çocuğun fiziksel, zihinsel, sosyal ve duygusal gelişiminin en önemli kaynağı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Anne ve babalar

B) Okul öncesi öğretmenler

C) Çevresel koşullar

D) Oyun ve oyuncaklar

E) Anaokulları

5. Eğitici oyuncak yapımında kullanılacak araç-gereci hazırlarken, dikkat edilmesi gereken hususlar aşağıda verilmiştir. Bunlardan hangisi yanlıştır?

A) Çocuğun yaşı ve kişiliği düşünülmelidir.

B) Kız çocuklarına ayrı, erkek çocuklarına ayrı oyuncaklar hazırlanmalıdır.

C) Çevre koşulları ve imkânlar dikkate alınmalıdır.

D) Çocuğun ilgisini ve dikkatini çekebilmeli, hazırlanacak oyuncaklar çocuk için güvenli olmalı, sağlam, dayanıklı, kullanışlı ve ekonomik olmalıdır.

E) Yapılacak araçla ilgili hangi becerinin kazandırılacağı, yani hedef belirlenmelidir.

6. Okul öncesi eğitim kurumunda görev yapan bir öğretmen, eğitici oyuncak yapımına başlamadan önce, öncelikle aşağıda verilenlerden hangisini yapmalıdır?
A) Öncelikle bu oyuncağın nasıl yapılacağını anlatmalıdır.

B) Kendisi yapmamalı, çocuklara yaptırmalıdır.

C) Kullanacağı araç-gereci çocuklara tanıtmalıdır.

D) Oyuncağı yapıp yapmama konusunda öğrencilere danışmalıdır.

E) Çocuğa kazandırılacak hedef ve hedef davranışları belirlemelidir.
7. I. Çocuğun gelişim özellikleri dikkate alınmalıdır.

II. Bireysel değil grupça oynanabilecek şekilde düzenlenmelidir.

III. Çocuğun gelişim düzeyi dikkate alınmalıdır.

IV. Çocukların ilgisini çekecek şekilde olmasına özen gösterilmelidir.

V. Sağlam, güvenli ve kullanışlı olmalıdır.
Yukarıda verilenlerden hangisi ya da hangileri eğitici oyuncak hazırlarken dikkat edilmesi gereken özelliklerden değildir?

A) Yalnız IV

B) Yalnız II

C) I – III – V

D) II – IV

E) I – III

8. _____, başkaları ile işbirliği içinde oynama başlar, taklit oyunlarına ilgi artar ve fiziksel aktivite büyük zevk verir. Bu nedenle çocuklar kendi çabaları sonucunda hareket eden veya ses veren oyuncaklardan hoşlanırlar.
A) 0-2 aylık bebeklerde

B) 2-6 aylık bebeklerde

C) 7-9 aylık bebeklerde

D) 10-12 aylık bebeklerde

E) 1-2 yaşındaki çocuklarda
9. Çocuklara niçin küçük yaşta parçaları büyük, yaş ilerledikçe parçaları küçük oyuncaklar hazırlanmalıdır?
A) Çünkü çocuklar küçük yaşta büyükleri büyüdükçe de küçükleri taklit ederler.

B) Çünkü çocuklar küçükken pahalı oyuncaklara, büyüdükçe de ucuz oyuncaklara daha çok ilgi duyarlar.

C) Çünkü çocuğun parmak kasları geliştikçe avuçla kavrama yerini üç parmakla daha sonra da iki parmakla kavramaya bırakmaktadır.

D) Çünkü çocuğun el-göz koordinasyonu becerisinin gelişimini destekler.

E) Çünkü çocuğun problemlere çözümler bulmasını sağlar.
10. _____ kadar olan dönemde görme, işitme ve dokunma duyularını uyaran mobiller, oyun battaniyeleri, beşik korumaları vb. gibi oyuncaklar hazırlanmalıdır.
A) Bebeklikten üç yaşına

B) Üç yaşından beş yaşına

C) Beş yaşından yedi yaşına

D) Yedi yaşından dokuz yaşına

E) Okul öncesi çağdan ilkokul çağına
Cevap Anahtarı

1.D, 2.C, 3.A, 4.D, 5.B, 6.E, 7.B, 8.E, 9.C, 10.A

ÜNİTE 6

Oyun ve oyuncağın tarihi insanlık kadar eskidir. İlk çağda mağara duvarlarına resimler çizerken kullanılan taşlar bugünkü boya kalemlerinin ataları olarak oyuncak sayılmaktadır.

EĞİTİCİ OYUNCAK YAPMA

Oyuncak, oyun oynarken kullanılan, genellikle gerçek bir varlığın taklidi şeklinde olan nesne olarak tanımlanmaktadır.

Tarihte bilinen ilk oyuncaklar Mısırlılara aittir. Yapılan arkeolojik kazılarda, M.Ö. 5. ve sonraki yüzyıllarda Mısırlı çocukların tahta atlarla, topaç ve misketle oynadıklarına dair bilgiler edinilmiştir. Yine aynı dönemlere ait Firavun mezarlarında oyuncak bebekler bulunmuştur. Eski Yunan, Roma ve Çin'de de kilden yapılıp fırınlanmış, hareketli kol bacaklara sahip bebekler yapıldığı bilinmektedir. İlk tahta bebekler, seri bir şekilde 1700’lü yıllarda Almanya’da üretilmeye başlanmıştır. Türk tarihinde satılmak üzere yapılan oyuncaklar ise Osmanlı döneminde ortaya çıkmıştır. Özellikle İstanbul-Eyüp'te hayvan bağırsağından yapılmış balonlar, tahta topaçlar, çemberler, tefler, toprak düdükler satıldığı da bilinmektedir.

Resim 6.1. Eskimiş bir futbol topuyla oynayan Endonezyalı bir çocuk.

Oyuncak, hem oyun hem de oyunu sağlayan nesnedir. Çocuk, bebekliğinden başlayarak oyuncaklarla oynayarak dünyayı anlamlandırır ve eğlenir. Çocuk esas olarak kendi hayal dünyasını geliştirmek için kendi oyuncaklarını bulur veya imal eder. Çocuk, büyüklerini taklit ederek büyüdüğü için, büyüklerin kullandığı araç gereçlerin benzerini yaparak onunla büyükleri taklit etmeye çalışmaktadır.

En basit oyuncak taş ve sopadır. Üçtaş beştaş veya dokuztaş yahut kaydırak oyunu için her yerde taş bulunmaktadır. Sopa denilen basit bir ağaç dalı çocuğun hayal gücünde at, araba vb. işlere yaramaktadır. Örneğin, bir ağaç dalından yapılan sapan tabii bir oyuncaktır. Yine bir başka tabii oyuncak ise uçurtmadır. Çocuk, gazete kâğıdını, bir iple uçurarak bir oyuncak hâline dönüştürebilir. Çocuk, bir ipi, ip atlama ve çekişme oyunu için de kullanılır. Ancak 20-21. yüzyıllarda teknolojik dijital oyuncaklar, bütün bu doğal oyun ve oyuncakları ikinci plana atmıştır.

Okul öncesi eğitim kurumunda görev yapan bir öğretmen, eğitici oyuncak yapımına başlamadan önce, ilk olarak çocuğa kazandırılacak hedef ve hedef davranışları belirlemeli daha sonra da bunun için uygun araç-gereci hazırlamalıdır.

•Ağaç türlerinin tanıtımı için; elma, armut, meşe, çam ağaçları çizilir. Her ağacın köşesine simge olarak o ağacın ürünleri ya da yaprakları kullanılır. Elma ağacının köşesine elma, armut ağacına armut, meşe ağacına palamut, çam ağacına kozalak gibi.
Örneğin öğretmen, parça-bütün kavramı ile ilgili bir eğitici oyuncak hazırlamak istediğinde, öncelikle oyuncağın yapımı için gerekli olan “mukavva, parşömen kâğıdı, kurşun kalem, silgi, cetvel, maket bıçağı, yapıştırıcı ve boyalar” gibi araç-gereçleri çocuğa tek tek tanıtarak hazırlamalı ve oyuncağın yapımına başlamalıdır.

Oyuncağın yapımına başlayan öğretmen, sırasıyla şu aşamaları izlemelidir:

• Kartların boyutlarını belirler.

• Ulaşmak istediği hedefe göre hazırladığı resimleri parşömen kâğıdına yerleştirir.

• Çizilen resmin tüm düzenlemelerini yaptıktan sonra resim kâğıdına geçirir.

• Hazır olan resimleri boyutlarına göre belirlediği mukavvaya yapıştırır.

• Yapıştırma işleminden sonra, mukavvayı figür sayısına göre 5 ya da 6’ya böler. Sonra her bir resmi kendi arasında parçalara böler.

• Kartları parçalara ayırdıktan sonra yıpranmaması için kenarlarını şeffaf bantla bantlar.

• Her bir kartı 6 parçalı olarak hazırlar. Bu parçaların her birinin köşesine o resmi simgeleyen sembolleri çizer.

• Oyun zar atarak oynanacağı için, kartın parçalarının her birinin arkasına zarın yüzeyindeki puanları çizer.

• Grupça oynanabilmesi için zar yapar.

• Oyunun yönergesini hazırlar ve hazırlanan kartları saklamak için boş bir kutu kullanır.

Eğer öğretmen, eşleştirme tombalası ile ilgili bir eğitici oyuncak hazırlamak istiyorsa yine öncelikle oyuncağın yapımı için gerekli olan “mukavva, beyaz resim kâğıdı, şeffaf bant, parşömen kâğıdı, kurşun kalem, silgi, cetvel, maket bıçağı, yapıştırıcı ve boyalar” gibi araç-gereçleri çocuğa tek tek tanıtarak hazırlamalı ve oyuncağın yapımına başlamalıdır.

Öğretmen, oyuncağın yapımına başlarken, sırasıyla şu aşamaları izlemelidir:

• Kartların boyutlarını belirler.

• Hedefe göre belirlediği resimleri parşömen kâğıdına yerleştirir.

• Tombala kartlarını önceden belirlediği ölçüde keser.

• Kartların üzerine 6 ya da 8 adet kare çizer.

Çocukların yeteneklerini ortaya çıkartacak oyuncaklar bir eğitim aracı olarak görülmeli ve oyuncak planlarken özellikle buna dikkat edilmelidir.
• Parşömene çizdiği resimleri aralıklarla bu kartlara çizer. Ayrıca kartların üzerindeki resimleri, tombalayı kapatmak için kullanılan ayrı kartlara çizer.

• Uygun boya kalemleri ile boyar.

• Kartları parçalara ayırdıktan sonra, yıpranmaması için kenarlarını şeffaf bantla bantlar.
EĞİTİCİ OYUNCAKLARI OKUL ÖNCESİ EĞİTİM KURUMLARINDA UYGULAMA

Çocukların gelişim süreçleri içinde zihinsel, bedensel ve psikososyal gelişimlerini etkileyen, biçimlendiren ve düzenleyen; yaratıcı yönlerini ve hayal güçlerini geliştiren, yeteneklerinin ortaya çıkmasını destekleyen her tür oyun malzemesi oyuncak olarak isimlendirilir. Bir şeyin oyuncak olarak değerlendirilmesi için sadece hazır yapılmış bir ürün olması gerekmez. Oyuncaklar, çocuğun doğal yeteneklerini ortaya çıkarabilen ve bu yolla onun eğitimini de sağlayan oyun malzemeleridir. O nedenle oyuncaklardaki en önemli özellik bu olmalıdır. Yani, çocuğun oynarken öğrenmesini kolaylaştıracak ve yaratıcı yönlerine hitap edecek türde oyuncaklar olmasına dikkat edilmelidir.

Oyuncakları oluşturan malzemeler de çok önem taşır. Küçük parçalardan meydana gelen oyuncaklar tehlikelidir. Çocuk yutabilir ya da boğulma riski taşıyabilir. Aynı şekilde sivri köşeleri ya da keskin uçları bulunan oyuncaklar da yaralanmasına yol açabilir. Bunun yanı sıra oyuncağın yapıldığı malzemeler önemlidir. Sağlığa zarar vermeyen boya ve maddelerden yapılmış olup olmadığına dikkat edilmeli, özellikle kurşun ve zehirli maddeler içerebilecek oyuncaklardan kaçınılmalıdır.

Çocuk için oyun ve oyuncağın önemi kadar oyuncak seçimi de önemlidir. Çocuklar hayatı tanıma yolunda bütün deneyimlerini, oyun ve oyuncaklarla edinirler. Oyuncakların, çocuğun toplum ve çevreyle olan ilişkilerini düzenleyen araçlar olduğu ve oynarken onları eğittiği unutulmamalıdır. Çocuk doğru oyuncaklarla renk, boyut, şekil kavramlarını öğrenecek ve bazı sayısal ya da sözel değerleri oluşturacaktır. Gelişim evreleri boyunca her çocuk oyun oynamaya ve oyuncağa büyük ihtiyaç duyar. Her yaş ve cinsiyetteki çocuk açısından doğru oyuncaklarla oyun oynamanın ciddi yararlar sağladığı bilinmektedir.

Doğru oyuncak seçimi ancak çocuğun kişilik özelliklerini, zeka ve fiziksel özelliklerini, ilgi alanlarını doğru saptamak yoluyla mümkündür.

Oyun ve oyuncaklar konusunda çeşitli sınıflandırmalar yapılmıştır. Genel olarak oyuncaklar, yani oyun malzemeleri beş ayrı grupta ele alınmaktadır:

Çocuğun kendi dışındaki çevreyi tanımasını ve kendi deneyimlerini oluşturmasını sağlayan birinci grup malzemeler; kum, toprak, kil, çamur, su ve boyalardan oluşmaktadır. Çocuk malzemeye kendisi şekil verdiği için hayal gücünü ortaya çıkartmakta ve tutma, kavrama ve şekil verme yönünü geliştirmektedir.

Çocuğun yaratıcı yeteneğini ortaya çıkartmasını sağlayan boya, tebeşir ve çamur türü malzemeler ikinci grup malzemelerdir. Bu malzemelerle çocuk, kendi kendine birçok şekil oluşturabilmektedir.

Çocuğun hayal dünyasına hitap eden bebekler ve hayvan figürleri üçüncü grup malzemeleri oluşturmaktadır. Bu oyuncaklarla oynayan çocuk kendi oyun dünyasını kurabilmekte ve içinde yer almaktadır. Örneğin, bebeklerini giydirir, hayvanlara ses verir. Onlar gerçekmiş gibi bir hayal dünyası kurar.

Çocuğun bir yetişkin gibi davranabilmesini sağlayan ve becerilerini geliştiren küçük ev eşyaları ise dördüncü grup malzemelerdir. Çocuk özellikle, küçük mutfak aletleri ya da tamir malzemeleriyle, yetişkinlerin dünyasında gördüğü her şeyi taklit yoluyla kendi dünyasında uygulamaktadır.

Çocuğun hem bedensel hem de zihinsel yeteneklerinin gelişimini destekleyen jimnastik aletleri ve inşaat malzemeleri, beşinci grup malzemeler sınıflandırmasına girmektedir. Özellikle legolar, bu grupta değerlendirilebilir.

Yapılan bazı araştırmalarda, çocuğun oynadığı oyuncak ve oyunların gelecekte seçeceği meslek hakkında ipuçları verdiğine dair bazı görüşler ileri sürülmektedir. Bu görüşlere göre çocuk ilgi alanlarına yönelik oyuncaklarla oynamakta ve yetişkinliğe eriştiğinde başarılı olacağı mesleği bu yolla ifade etmektedir. Örneğin, herhangi bir müzik aletiyle oynayan bir çocuğun duygusal özellikler taşıdığı, bedensel zekâ, mantık ve matematiksel zekâ ile müzik zekâsının daha fazla geliştiği, bu nedenle meslek olarak müzisyenlik, yazarlık ya da matematik bilimleri alanlarında çalışacağı yönünde düşünceler vardır.

Aynı şekilde küp bloklar ve oyun hamuruyla oynamaktan hoşlanan bir çocuğun görsel zekâ, mantık matematiksel zekâ ve bedensel zekâ açısından yaşıtlarından ileride olacağı ve meslek olarak da ressam veya heykeltıraşlık türü bir sanatsal alanı seçeceği öngörülmektedir.

Topla oynayan bir çocuk için de bedensel zekâ, sosyal iletişim zekâsı, görsel zekâ gibi zekâ türlerinde üstün olduğu, hareketle ilgili mesleklerde başarılı olabileceği ve sporun değişik dalları, organizasyon ya da mimarlık gibi mesleklere yöneleceğinden söz edilmektedir.

Bütün bu araştırmalar, oyuncak türü ne olursa olsun çocuğun, oyun ve oyuncakla kendini ifade etmeye çalıştığını göstermektedir. Bu nedenle mutlaka Çocuğa kendisini ortaya koyabileceği, aktif olarak şekillendireceği, yeteneklerine ve hayal gücüne hitap eden oyuncaklar planlamak, var olan değerlerinin daha da gelişmesine katkı sağlar.

çocuğun hem kişilik yapısı, hem zekâ ve fiziksel düzeyi, hem de ilgi alanları doğru saptanmalıdır.

Oyuncakların çocuğun gelişimini olumlu yönde etkilediği ve mutlaka oynaması gerektiği düşüncesi doğru bir düşüncedir. Yaşı ve cinsiyeti ne olursa olsun her çocuk oyunla ve oyuncakla büyümelidir. Ancak doğru oyuncak seçimi ciddi bir önem taşır. Bu açıdan çocuğunun gelişimini destekleyecek oyuncaklar seçtiğini zannederek yanlış seçimlerde bulunan ailelerin de olduğu bir gerçektir. Özellikle elektronik oyuncaklar, genellikle çocuğun tek başına oynamasına imkân verdiği, sosyalleşmesi açısından sıkıntılara yol açtığı, çocuğu kısıtlı bir mekâna hapis ettiği için kesinlikle faydalı oyuncaklar değillerdir. Çünkü bu tür oyuncaklarda çocuğun yaratıcılığını geliştireceği hiçbir özellik yoktur.

Oyuncak bir çocuk için yaşamsal ihtiyaçları kadar önemlidir. Çocuk oyun ve oyuncaklar aracılığıyla gerçek hayata hazırlanmaktadır. Çocuklar için aslında her şey bir oyuncaktır. Bu nedenle her oyuncağın para verilerek satın alınması gerekmez. Ebeveynlerin ve öğretmenlerin biraz yaratıcılıklarını kullanarak üretebilecekleri her şey mükemmel bir oyuncak olabilir. Hatta çocuk için tuvalet kâğıdı ruloları, boş kutular, makaralar, plastik mutfak eşyaları, küçük kaşıklar da harika oyuncaklardır. Pek çok çocuğun pahalı oyuncaklarla değil, bu tarz eşyalarla oynamaya bayıldıkları da bilinmektedir. Bir araştırmaya göre çocukların hazır bir oyuncağa gösterdikleri ilgi tam 90 saniyedir. Çünkü her şeyiyle hazır bir oyuncakta keşfedeceği, araştıracağı ya da kurcalayacağı fazla bir şey yoktur. O nedenle oyuncak alırken basit oyuncaklar ya da yapıp bozabileceği ve yeniden inşa edebileceği oyuncakları seçmek daha yararlı olacaktır. En basit görünen ama çocuğa kazandırdıkları açısından ciddi faydaları olan oyuncak ise kum ve sudur. Çocuk bir kap suyla saatlerce oyalanabilir ve çok mutlu olur. Aynı şekilde yaşı kaç olursa olsun yırtılmayan kitaplar, çocuğa okumayı sevdirmesi bakımından çok etkilidir.

Oyuncak alırken içerdiği malzemelere, üretiminde kullanılmış maddelere, boyasının çıkıp çıkmadığına da mutlaka dikkat etmek gerekir. Çocuk özellikle evde oyuncakla oynarken her zaman büyüklerin gözetiminde olmayacağı düşünülerek zarar verici, kesici ve küçük parçalar içeren oyuncaklardan uzak durmak önemlidir. Ayrıca oyuncağın üretiminde kullanılan maddelerin yanıcı, parlayıcı özellikler taşımaması gerektiği unutulmamalıdır.

Okul öncesi bir eğitim kurumunda uygulanacak oyuncağın seçiminde en önemli şey oyuncağın ailelerin kendi isteklerine göre değil, çocuğa yönelik bir oyuncak olması gerektiğidir. Bir çocuk için oyuncağa kaç para verildiği ya da nereden alındığı ve markası hiçbir şey ifade etmez. Çocuk oyuncakla severek oynamalıdır. Eğer istenirse her şey oyuncak olabilir, hatta çocuk tarafından hazırlanabilecek bir oyuncak, satın alınan oyuncaklara göre çok daha yararlıdır. Bütün gereken biraz yaratıcılık ve dikkattir. Özellikle el ve parmak kaslarını güçlendiren hamurlar çocuğu oyunun içine aktif olarak katacağı için büyük yarar sağlamaktadır.
Eğitim kurumlarında görev yapan bir öğretmen, eğitici oyuncakları, okul öncesi eğitim kurumlarında uygularken, eğitici oyuncağı çocuklara ders anlatır gibi vermemeli, doğal ortamında oyun şeklinde vermeli, çocukların oyun yoluyla daha iyi ve çabuk öğrendiklerini unutmamalıdır.

Öğretmen, çocuklar arasındaki bireysel farklılıkları dikkate almalı, çocukların arasında rekabet ortamı oluşturmamalı, uygulama yaparken, çocuğun sadece öğrenmesini değil eğlenerek öğrenmesini sağlamalıdır. Bu nedenle öğretmen, etkinlikler sırasında esnek olmalı, oyun ve yönergeyi, çocukların anlayabileceği şekilde açık ve net olarak açıklamalıdır. Şayet yönerge sayısı birden fazla ise öğretmen, çocuğun aklında tutabilmesi için aşama aşama yani basitten zora doğru uygulayarak göstermelidir.

Çocukların dikkatli olması, dinleme becerilerinin gelişmesi için yönerge, öğretmen tarafından bir kez açık bir şekilde söylenmeli, ancak gerekirse oyun sırasında tekrarlanmalıdır.

Uygulama süresi, çocuğun gelişim seviyesi ve ilgisi dikkate alınarak öğretmen tarafından belirlenmeli, uygulama sırasında grupla yapılacak bir oyunda çocukların iş birliği, sırasını bekleme, saygı gösterme gibi toplumsal kurallara uymaları gerektiği açıklanmalıdır.

Öğretmen, eğitici oyuncakların hepsini çocuklara vermemeli, önceden plan yapmalı, planına uygun oyuncağı seçerek çocuklara vermeli, etkinlik esnasında gereksiz müdahalelerden kaçınmalıdır. Çocuk yanlış yaptığında kesinlikle kırıcı sözler söylenmemeli, bunun yerine doğru bir rehberlikle yanlışları çocuğun kendisinin görmesi sağlanmalıdır.

Eğitici oyuncaklar sadece masa başında yapılabilecek etkinlikler değildir. Bu nedenle öğretmen etkinlikleri zaman zaman bahçede bir bankın üzerinde ya da yere oturarak da yaptırmalıdır.

Öğretmen, yönergelerdekileri tamamlayan çocuğa, “Aferin ne güzel yaptın, ne çabuk eşleştirdin.” gibi motive edici sözler söylemeli, yaptığı çalışma ile ilgili çocukla konuşmalıdır. Çocuk tamamladığı etkinliği (yapboz, eşleştirme, sıralama vb.) bir kez daha yapmak isterse ona izin verilmelidir.

Oyuncaklarla oynama tamamlandığında öğretmen kendi başına değil, çocuklarla birlikte oyuncakları toplayıp kaldırmalıdır. Bu durum, çocuğa düzenli ve tertipli olma alışkanlığı kazandırmaktadır.