Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi ­­­­­­­­­­­­­­­folklor institutu­­­­­­­­­­­­­­­­­

§ 8. Kosmosla Xaosun sərhədində qarşılaşma və

Çoban Oğuz kosmosun qoruyucusu kimi
Qaraca çoban məkan baxımından Kosmosla Xaosun sər­hə­dinə yaxın yerdə yerləşir. Bura hüduddur: “Kafər aydır: “Qa­zanın qapulu Dərbənddə on bin qoyunı vardır”³⁰⁸.

“Qapulu Dərbənd” – “Dərbənd qapısı” deməkdir. Bu­ra­dan o yana epik xronotop baxımından – özgə/yad/qərib dün­ya, kosmoloji xronotop baxımından – Xaos başlanır. R.Ka­ma­lın yazdığı kimi, “Qara Dərvənd ağzı”, “Gürcüstan ağzı” Oğuz sərhədləridir, kafirlərin metonimik mövcudluq ifa­də­si­dir. Kafirlərlə, casuslarla ilk görüş, ilk təmas Gürcüstan ağ­zın­da, qara Dərvənd ağzında baş verir”³⁰⁹.

Qapı evin, şəhər qalasının və s. içi ilə çölü arasında ke­çid/astana mexanizmidir. Bu halda “Qapulu Dərbənd” Oğuz dün­yası ilə ondan çöldəki Xaos dünyası arasında qa­pı/ke­çid/astana deməkdir. Yenə də bu halda Qazanın Dər­bənd­də on min qoyununu otaran Qaraca çoban da keçid/aralıq ob­raz, başqa sözlə, Xaosla əlaqəsi olan marginal varlıqdır. “Qa­ra” (Qaraca) işarəsi ilə təyinlənən Çobanın eposun sək­ki­zin­ci boyunda “Sarı” təyini ilə işarələnmiş “həmkarı” Qonur qo­ca Sarı çoban da marginal varlıqdır. O, yaylaqda (dağda) Uzun binar deyilən bir bulaq üzərinə qonmuş pəri qızlarından bi­rini tutaraq ona cinsi təcavüz edir³¹⁰.