III halda hesablama metodu ilə uçot apardıqda görürük ki, şirkətin aylıq xərcləri 30,000 manat təşkil edir (10,000 manat məbləğində nağd xərclər + dama çəkilən 1,800,000 / 10 il + rəngləmə xərcləri 180,000 / 3 il). İlk baxışdan, gəlirin 30%-I həcmində xərc əhəmiyyətli görünə bilər və biz həmin binanı investisiya əmlakı kimi təsnif etməmiş olarıq. Amma cari və əsaslı təmir işləri köməkçi xidmət hesab olunurmu? Standartda “köməkçi xidmətlərin” anlayışı verilmir, amma çox güman ki, buraya cari təmir işləri yox, bina sahibi tərəfindən təmin edilən ümumi qəbul otağının yaradılması kimi ümumi işlər, ofis sahəsinə xidmət göstərilməsi və s. aiddir və bu, aylıq icarə haqqına daxil edilir. Buna görə də, bu halda da biz həmin əmlakı investisiya əmlakı kimi təsnif edə bilərik. Şübhəsiz ki, əmlakın investisiya əmlakı olub-olmamasının müəyyənləşdirilməsi qiymətləndirmə ilə bağlıdır. Təcrübə baxımından, əgər biz köməkçi xərclərin 25%-dən artıq olduğunu və bunun aktivin investisiya əmlakı qismində son təsnifatından qabaq ən yüksək səviyyə olduğunu ehtimal ediriksə, o zaman məsələnin ən sadə həlli yolu bu amilləri ayrıca hesabda və ayrıca mənfəət və zərər haqqında hesabatda göstərməkdən ibarətdir.
3-DAŞINMAZ ƏMLAKA İNVESTİSİYALARIN UÇOTU
Daşınmaz əmlaka investisiyalar (investisiya məqsədli daşınmaz əmlak) – malların istehsalı və ya təchizatı, yaxud xidmətlərin göstərilməsi üçün istifadə edilən, inzibati məqsədlər üçün və ya adi fəaliyyət halında satış məqsədi ilə saxlanılan əmlakı istismar olmaqla, icarə ödənişlərinin əldə edilməsi və ya kapitalın artırılması məqsədi ilə (və ya hər iki məqsəd üçün) saxlanılan əmlakdır (torpaq, tikili, tikilinin bir hissəsi və ya hər ikisi).
İnvestisiya əmlakı icarə ödənişlərini əldə etmək və ya kapital artımına nail olmaq məqsədi ilə saxlanılır – səciyyəvi olaraq, bu məqsədlərin hər ikisi güdülə bilər, amma kapitalın əldə edilməsi səviyyəsinin maksimallaşdırılması üçün bina əldə edərək onu qəsdən tam boş saxlamaq da kifayət qədər mümkündür. Bu xüsusən da investisiya əmlakı torpaq sahəsini və binaları, eləcə də həmin torpaq sahəsinin və binaların icarəsini nəzərdə tutur. Buraya məsələn, zavod və avadanlıqlar kimi uzunmüddətli aktivlər, yaxud satış məqsədi ilə saxlanılan maddi istehsal ehtiyatları daxil deyil.
Daha bir tələb ondan ibarətdir ki, aktiv, investisiya əmlakı hesab olunmaq üçün biznesin saxlanılan digər aktivlərdən asılı olmadan pul vəsaitlərinin axınını yarada bilsin. Bu, məsələn, pul vəsaitlərini yaradan vahidin bir hissəsi deyil, yəni nağd pul yaratmaq üçün birgə çalışan vahid aktivlər qrupu hesab olunmur.
İnvestisiya mülkiyyəti obyektlərinə nümunələr:
adi əməliyyat fəaliyyəti çərçivəsində qisamüddətli satış üçün deyil, kapitalın dəyərinin artırılması (yəni onun bazar qiyməti) məqsədilə uzunmüddətli saxlanılan torpaq sahəsi;
gələcək təyinatı cari dövrdə qeyri-müəyyən olan torpaq sahəsi;
hesabat verən müəssisənin mülkiyyətində olan (və ya hesabat verən müəssisənin mülkiyyətində maliyyə icarəsi müqaviləsinə əsasən olan) və əməliyyat icarəsi müqaviləsinə əsasən icarəyə verilmiş tikililər, qurğular;
hal-hazırda boş olan, lakin əməliyyat icarəsi müqaviləsinə əsasən icarəyə verilməsi nəzərdə tutulan tikililər;
gələcəkdə investisiya mülkiyyəti kimi istifadə edilməsi nəzərdə tutulan başa çatdırılmamış tikinti və ya rekonstruksiya mərhələsində olan obyektlər.
İnvestisiya mülkiyyətini aktiv kimi onunla bağlı gələcək iqtisadi səmərələrin müəssisəyə axını ehtimal olunduqda və onun ilkin və ya ədalətli dəyərini etibarlı şəkildə qiymətləndirilmək mümkün olduqda tanımaq lazımdır.
İnvestisiya mülkiyyəti ilkin olaraq öz ilkin dəyəri (maya dəyəri) ilə, yəni əməliyyat xərcləri də daxil olmaqla onun əvəzində verilmiş kompensasiyanın ədalətli dəyəri ilə qiymətləndirilir. Alınmış investisiya mülkiyyətinin dəyərinə alış qiyməti və birbaşa ona aidiyyəti olan məsrəflər aiddir. Birbaşa məsrəflərə daxildir, məsələn, hüquqi xidmətlərinin göstərilməsi ilə bağlı peşəkar mütəxəssisin haqqı və ya mülkiyyət hüququnun verilməsi ilə bağlı vergilər. Təsərrüfat qaydasında (yəni, müəssisənin daxili imkanları ilə) tikilən investisiya mülkiyyətinin dəyəri bu daşınmaz əmlakın tikilməsi və ya yenidən inşa edilməsi başa çatan anda çəkilən məsrəflərdən ibarətdir.
İnvestisiya mülkiyyətinin gündəlik istismar məsrəfləri çəkildiyi dövrün xərclərinə aid edilməlidir. Əgər investisiya mülkiyyətinin hissələri faydalı istifadə müddəti ərzində dəyişdirilməlidirsə, müvafiq məsrəflər kapitallaşmalıdır, çünki aktivin tanınma meyarları yerinə yetirilmişdir. İnvestisiya mülkiyyətinin əvəz edilmiş hissəsinin yeni hissə qoyulduğu andan aktiv kimi tanınması dayandırılır.
Müəssisə ilkin tanınmadan investisiya mülkiyyətinin sonrakı qiymətləndirməsi üçün iki metoddan birini seçməlidir:
ədalətli dəyərlə uçot metodu;
alışın ilkin dəyərlə uçot metodu.
İlkin tanınmadan sonra ədalətli dəyər metodunu seçən müəssisə ona məxsus bütün investisiya mülkiyyətini xüsusi hallar istisna olmaqla ədalətli dəyərlə qiymətləndirməlidir. İnvestisiya mülkiyyətinin ədalətli dəyərində dəyişikliklərdən yaranan mənfəət və ya zərər yarandığı dövrün xalis mənfəət və ya zərərinə aid edilməlidir. Ədalətli dəyər hesabat tarixi (lakin nə keçmiş, nə də gələcək tarix) vəziyyətinə qüvvədə olan bazar şəraitini və faktiki şərtləri əks etdirməlidir.
İlkin dəyər metodunu seçən müəssisə ilkin tanınmadan sonra ona məxsus bütün investisiya mülkiyyətini əsas vəsaitlərə analoji olaraq (yəni, yığılmış amortizasiya və aktivin qiymətdən düşməsi üzrə yığılmış zərərlər çıxılmaqla ilkin dəyərlə) əks etdirməlidir. İlkin dəyər metodunu seçən müəssisə öz investisiya mülkiyyətinin ədalətli dəyəri haqqında məlumatı açıqlamalıdır.
Bir uçot metodundan digərinə yalnız o zaman keçmək olar ki, bu keçid məlumatın daha dolğun olmasını təmin edir. Hesab olunur ki, ədalətli dəyər metodundan alışın ilkin dəyər metoduna keçidi zamanı bu vəziyyətin baş verməsi praktik olaraq qeyri-mümkündür.
İnvestisiya mülkiyyəti xaric olunduqda və ya daimi olaraq istifadədən çıxarıldıqda və bu daşınmaz əmlakın xaric olunmasından heç bir gələcək iqtisadi səmərənin əldə edilməsi ehtimal olunmadıqda onun tanınması dayandırılmalıdır (yəni maliyyə vəziyyəti haqqında hesabatdan silindikdə).
Dostları ilə paylaş: |