Азярбайжан республикасы тящсил назирлийи азярбайжан дювлят игтисад университети

Əlverişsiz şəraitdə olan icmalarda keyfiyyətin artırılması. İKT hökumətə diqqətdən kənarda qalmış qrup və birliklərə yol açmağa imkan verir. Bu isə praktik olaraq onlara siyasi proseslərdə iştirak etmək səlahiyyəti vermək, ən çox ehtiyacları olan mal və xidmətlərin onlara çatdırılması deməkdir. Nəticə etibarı ilə, e-hökumətin məqsədi cəmiyyətin üç-hökumət, vətəndaşlar və biznes sahəsi arasında qarşılıqlı əlaqələrini artırmaqla ölkədəki siyasi, sosial və iqtisadi inkişafı sürətləndirməkdir.

Bir sözlə, e-hökumətin bütün məqsəd və vəzifələri müasir dövlətin başlıca missiyası çərçivəsindədir: “Müasir dövlətin başlıca missiyası, birincisi, əhaliyə ictimai rifah bəxş etmək, sosial və iqtisadi inkişafa kömək etmək, iqtisadi səmərəliliyə diqqəti artırmaq, ikincisi isə, sosial ədalət prinsipinə riayət etməklə əhali arasında gəlirlərin bölünməsində yüksək bərabərliyə şərait yaratmaqdır”.

E-hökumətin vətəndaşlar, hökumət və biznes üçün əsas üstünlükləri şəkil 4-də verilmişdir.

E -hökumət infrastrukturunun əsas üstünlükləri

Hökumət üçün

Vətəndaşlar üçün

Biznes üçün

Müasirtexnologiyalarıngeniş tətbiqiilə dövlət orqanlarının fəaliyyətinin səmərəliliyinin artırılması Büdcə vəsaitlərinə qənaətedilməsi, dövlət xidmətlərinin göstərilməsi müddəti və xərclərinin azaldılması Dövlət orqanlarının vahid informasiya fəzasının formalaşdırılması və təhlükəsizliyinin təmin olunması Effektiv, şəffaf, nəzarət olunabilən dövlət idarəetməsinin və yerli özünüidarəetmənin bərqərar olunması

Vətəndaşların dövlət idarəçiliyində fəal iştirak etməsi Vətəndaşların dövlət orqanları ilə təmaslarının sadələşdirilməsi, daha münasib və çevik formada həyata keçirilməsi. Informasiya təlabatının dolğun ödənilməsində rahatlığın təminedilməsi Məhdud imkanlı insanların dövlət xidmətlərinə cıxış imkanları əldə etməsi

Dövlət orqanları ilə səmərəli və operativ şəkildə əlaqə qurulması, xərclərin azaldılması Iqtisadi aktivliyin, rəqabətqabiliyyətinin və xarici bazarlara çıxış imkanlarının artırılması

Şəkil 4. E-hökumətin vətəndaşlar, hökumət və biznes üçün əsas üstünlükləri
E-hökumətin inkişaf mərhələlərinə görə çoxsaylı təsnifatları içərisində özünə ən çox tərəfdar toplayan aşağıdakı təsnifatdır. Bu təsnifata görə e-hökumət təkamül prosesində 4 mərhələdən keçir:

• 
  “İnformasiyanın yerləşdirilməsi” adlanan birinci mərhələdə dövlət strukturları İnternetdə baza səviyyəsində iştirak edirlər və dövlət orqanları öz işləri barədə məlumatları veb-sayt vasitəsilə verirlər. Hər bir nazirlik və təşkilat İnternetdə öz “vizit kartlarını” – onların missiyaları və fəaliyyətlərinin istiqamətləri barədə məlumat səhifələrini yaradırlar. Müvafiq texnoloji və siyasi biliklərə yiyələnən əksər dövlət məmurları e-hökumətə dövlət orqanlarının İnternetdə yaradılan sadəcə portalları kimi baxırlar. Həmçinin, bu mərhələdə siyasi və hüquqi sahədə dəyişiklik baş vermir, bir qayda olaraq dövlət orqanlarının portalları mərkəzləşmiş qaydada yaradılmadığından vahid bir portalda birləşdirilmir. Beləliklə, bu mərhələ dövlət orqanlarından vətəndaşlara – cəmiyyətə birtərəfli informasiya axını ilə xarakterizə olunur.
  
• 
  “Əks əlaqə - interaktiv qarşılıqlı əlaqə” adlanan ikinci mərhələdə birinci mərhələdən fərqli olaraq dövlət hakimiyyəti nümayəndələri ilə vətəndaşlar arasında ikitərəfli qarşılıqlı əlaqələr aparılır. Elektron poçtun, forumların, digər elektron vasitələrin (front office) və həmçinin, elektron poçt serverlərinin məlumat bazalarının (back office) köməyi ilə dövlət nümayəndələri ilə vətəndaşlar arasında qarşılıqlı münasibətlər daha yüksək bir mərhələyə keçir. Vətəndaşlar vergi deklarasiyasını və digər sənədləri elektron formada doldurur, elektron poçtla arayışlar və informasiyalar əldə edə bilirlər. Bu mərhələdə dövlət İT-yə vətəndaşları əməkdaşlığa cəlb edərək onların fikrini və tələbatlarını öyrənmək üçün kommunikasiya vasitəsi kimi baxır. Bu mərhələdə qarşıda əsasən modernizasiya məsələləri durur.
  
• 
  “Tranzaksiya” adlanan üçüncü mərhələdə real interaktivlik – dövlət orqanları nümayəndələri ilə vətəndaşlar arasında qarşılıqlı əlaqələr real vaxtda olur. Buna texnoloji baza və yüksək ixtisaslı kadr hazırlığı imkan verir. Tranzaksiyanı həyata keçirmək üçün hökumətə portal lazımdır. Bu portalın köməyilə vətəndaş işə başlayaraq autoitentifikasiya keçə bilir və elektron xidmətlərdən istifadə edir. Əksər hallarda tranzaksiya xidmətlərinin göstərilməsində bir neçə dövlət təşkilatı iştirak edir. Tranzaksiya qarşılıqlı əlaqəsinə keçmək dövlət üçün e-hökumətin yaradılmasında irəliyə doğru bir sıçrayış sayılır. İrəliyə doğru olan bu keyfiyyət sıçrayışından sonra dövlət öz funksiyalarına yenidən baxır: bu funksiyalara əsasən öz aparatını formalaşdırır və bir neçə dövlət təşkilatları birgə əlaqəli fəaliyyət göstərməyə başlayır. Bu mərhələdə e-hökumətin işi bir qədər konkretləşir: bu iş informasiya verməkdən daha çox xidmət göstərməyə üstünlük verir. Bu məqsədlə servislərin dəstəklənməsi üçün xüsusi saytların yaradılması nəzərdə tutulur. Belə saytlar təkcə hakimiyyətin mərkəzi orqanları üçün yox, həm də rayon orqanları üçün də yaradılır.
  
• 
  “Dövlət strukturunun transformasiyası” mərhələsi. Bu mərhələdə vahid standartlara söykənən dövlət idarəçiliyinin elektron infrastrukturunun yaradılması ilə e-hökumət keyfiyyətcə daha yüksək mərhələyə keçir. Bu mərhələdə vətəndaşlar dövlət təşkilatlarının inkişaf strategiyasının işlənilib hazırlanmasında iştirak edə bilirlər. Dördüncü mərhələdə dövlət portalı həm biznes, həm də vətəndaşlar üçün bütün xidmətlərə vahid çıxış nöqtəsi olur və rəqəmsal bərabərsizliyin aradan qaldırılması üçün əməli tədbirlər görülür. Rəqəmsal bərabərsizlik sonrakı mərhələlərdə sosial bərabərsizliyə keçir. Qeyd etmək lazımdır ki, bu mərhələdə e-hökumət ən yüksək səmərəli bir səviyyəyə çatır.
  

Bütün bu deyilənlərə yekun olaraq e-hökumətin quruluşunu və inkişaf mərhələlərini aşağıdakı cədvəldəki kimi vermək olar.

Cədvəl 3. Elektron hökumətin quruluşu və təkamül mərhələləri