Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

BEYKOZ İŞİ

Beykoz işi ibrik. F. Bayramoğlu koleksiyonu. Gözlem Yayıncılık Arşivi

19. yy'da Beykoz-Çubuklu semtinde açılan cam fabrikasında üretilmiş kullanıma uygun cam eşya grubu. III. Selim döneminde (1789-1807) Mehmed Dede adlı bir Mevlevînin İtalya'da bu sanatı öğrenerek İstanbul'da uyguladığı bilinir. Boğaziçi'nde İncirköy civarında Müşir Mustafa Nuri Paşa'nın yaptırdığı cam ve billur fabrikası, 1845'te devlet idaresine geçmişti. Bir yıl sonra başarılı ürünleri padişaha sunulan Beykoz fabrikasına İtalyan ve Fransız ustalar getirtilmişti. Tarih boyunca cam eşyanın hem İstanbul' da, hem de Venedik, Murano ve Fransa'da yapıldığı bilinmektedir. Osmanlı sultanlarının Avrupa fabrikalarına kendi zevklerine uygun cam eşya sipariş etmeleri ve 18. yy başlarında Bohemyalı cam ihracatçılarının Beyrut, Kahire ve İstanbul'da imalathanelerinin olması,

199

BEYKOZ KASRI

saydam camdan ya da renksiz kristalden yapılmış olanları daha eskidir.

Bundan sonra "opalin" denilen ve 18. yy'da Reaumur tarafından keşfedilen cam porseleninden yapılmış olan grup gelir ki, Fransa, İtalya, Bohemya, Rusya ve Türkiye'de kullanılan bu teknik, köpüren bir kimyasal karışımın oluşturduğu mikroskobik boyutta hava kabarcıklarının fırınlamada cam yüzeyini kaplama-sıyla meydana gelir. Son grup ise opalin ile çağdaş olan renkli cam veya kristal örneklerdir. Örneklerde yaldızla veya boyamayla yapılmış bitkisel motifler, meyve, gül, maydanoz ve ay, yıldız motifleri, soyut geometrik düzenlemeler, serbest veya dilimli kartuşların içinde yer alırlar. Renkler, beyaz, lacivert, camgöbeği, sarı (opal cam), kırmızı, lacivert, sarı tonlarıdır (kristal cam). Bu grup içinde serpmeliklerde görülen kuş, fıçı ve tabanca formları Türk plastik zevkinin esprili ve serbest örneklerini oluşturur.

Beykoz işi eşyanın bir bölümüne altın, gümüş, pirinç gibi madenlerden süs ve çeşitli kısımlar eklendiği, mine ve mücevherlerle de süslendiği bilinmektedir. Form ve desen olarak Osmanlı zevkinin zarif örnekleri olan Beykoz işi cam ürünleri Ege, Doğu Akdeniz, Ortadoğu ve Hindistan'a kadar geniş bir ihraç alanı bulmuştur. 1899'da Saul Modiano adında bir İtalyan Yahudisinin Paşabah-çe'de kurduğu fabrikada son ürünlerini veren Beykoz camcılığı, Avrupa rekabeti karşısında tutunamamıştır.

İSTANBUL

BEYKOZ KASRI

Beykoz'da, Hünkâr İskelesi'nin hemen güneyinde, bir zamanlar Yalıköy'e uzanan çayır ile sahil arasında kalan tepecikte, 19. yy ortalarında yapılmış kasır.

Mısır Hıdivi Kavalalı Mehmed Ali Paşa tarafından Abdülmecid'e hizmet ve sadakat arz etmek amacıyla inşa edilmiştir. Mimarı Nigoğos ve Sarkis Balyan idi. 1855'te başlayan inşaat 11 yıl sonra, hıdivin oğlu Said Paşa zamanında tamamlandı. O sırada tahta geçmiş olan Abdülaziz'e armağan edildi. Bu kasır Boğaziçi'nin ilk kagir ve yeni üslupta inşa edilmiş yapısıdır. Cephe kaplamasında kullanılan taş İtalya'dan ithal edilmiş, ayrıca yerli beyaz mermer kullanılmıştı.

Kare planlı yapı uzunlamasına üçe bölünmüştür. Ortadaki iki katlı sofa bir kenardan diğerine uzanmaktadır; kat yüksekliği ise 8 m'yi bulur. Sofanın orta bölümündeki camekân fener, kasrın üç kat olarak algılanmasına neden olmaktadır. Kasrın her iki katında da köşelerde birer oda vardır. Bunların arasında bir tarafta beyzi bir plana oturtulmuş çifte merdiven sofası, karşı tarafta yine beyzi bir salon bulunmaktadır. Deniz ve kara cephelerine ise 4 kolon üzerinde taşınan dikdörtgen planlı geniş balkonlar eklenmiştir. Kasra deniz tarafındaki cepheden girilir. Özellikle iç mekânlarda renkli somaki ve mermerler kullanılmış, kasrın duvarlarına büyük endam aynala-