Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

DARULMESNEVI

bak. MESNEVÎHANE TEKKESİ

DARÜLMUALLİMAT

26 Nisan 1870'te İstanbul'da açılan kız okullarına öğretmen yetiştirme amaçlı ilk kız meslek okuludur. Dersaadet Darül-muallimatı da denmiştir.

1869'da yayımlanan Maarif-i Umumiye Nizamnamesi, kadın öğretmenler yetiştirilmesini de öngördüğünden Maarif Nazırı Saffet Paşa gereği için çalışmalar başlattı. Ayasofya'da Yerebatan'da bir konak kiralandı. Dersaadet Darülmuallimatı adı verilen okul için öğretmenler ve personel görevlendirildi. 8 Şubat 1870'te

düzenlenen giriş sınavına katılan 32 kız, emsile, amâl-i erbaa (dört işlem), coğrafya, imla, sülüs yazı, resim, nakış ve terzilik alanlarında denendiler. 31 Mart 1870'te Maarif Meclisi'nde okulla ilgili program, ödenek, ücret vb konularda kararlar alındı. O sıradaki koşullar uygun görülmediğinden okula gayrimüslim kızların alınması ertelendi.

Açılışında inas (kız) rüştiyesi ve iptidai üstü l yıllık ve rüştiye(->) eşidi bir okul olarak örgütlenen Darülmuallimat'a ulûm-ı diniye ve ahlak, kavaid-i lisan ve inşa, hesap, nakış, ameliyat-ı hayatiye, resim, hatt-ı sülüs ve nesih, tarih-i Os-mani, coğrafya dersleri kondu. 26 Nisan 1870'te bir tören düzenlenerek ders başlatıldı. Saffet Paşa açış konuşmasında kızların okutulmasındaki yararları vurguladı. Okuldaki beceri ve uygulama dersleri için Madam Palker ile Zalker Efendi (resim), Madam Eliza Maynok ve Arnik (nakış) gibi gayrimüslim öğretmenler ve usta öğreticiler de görevlendirildi. 1871' de mezun olan kızların dişlerinden bir sergi açıldı.

1872-1873 öğretim yılında okulun öğretim süresi 3 yıla çıkarıldı. Bu evrede mezun olan 17 "muallime" (kadın öğretmen) İstanbul'daki inas rüştiyelerinde görev aldılar. İstanbullu aileler okula ve buradan mezun olan kadın öğretmenlere ilk günden sıcak baktılar. Kızlar için Darülmuallimat'a girmek bir ideal oldu. 1875'te okul, l yıllık Darülmuallimat-ı Sıbyan (ilköğretmen okulu) ve 3 yıllık Darülmuallimat-ı Rüşdi (orta öğretmen okulu) adları ile iki şubeye ayrıldı. 1877' de ders programına "musiki" de eklendi. Bu dersi okutmakla Refika Hanım adında bir Müslüman kadın görevlendirildi. Ancak, okuldaki erkek öğretmenlerle kadın öğretmenler birbirlerini görmemekte, kendi odalarından mubassır (gözcü) eşliğinde derslere gidip dönmekteydiler. 1878' de Darülmuallimat-ı Rüşdi'den mezun olan 8 muallime hanım ile sıbyan şubesinden diploma alan 5 öğretmen de yine İstanbul okullarına atandılar. 1879'da o-kul programına usul-i tedrisi (öğretim yöntemi) dersi de kondu. Bu dersin öğretmenliğim Ayşe Sıdıka Hanım üstlendi. İlk kez bir kadın müdür de (Fatma Zehra Hanım) o yıl atandı.

1881-1882'de bir yıl kapalı kalan Da-rülmuallimat, ertesi yıl açıldı. Rüşdi ve iptidai şubeleri ayrı yönetimlerle örgütlendi. Okulun her iki şubesi 1895'te Kos-ka'da bir konağa taşındı. Bu sırada yeni bir ders programı ile talimatname (yönetmelik) hazırlandı. Darülmuallimat'a, 6 yıllık rüştiye eşiti "ihtiyat" sınıfları ile bunun üstünde 3 yıllık bir öğretim süresi belirlendi. Öğretim kadrosunda ise kadınlar çoğunluk elde ettiler. 1903'te ders programı bir kez daha yenilendi. Programa Arapça, Farsça, kitabet ve tatbikat, hıfzussıhha, idare-i beytiye, el hünerleri dersleri eklendi.

1911'e değin 737 mezun veren Darül-muallimat'ın yanında bir de "leyli" (parasız yatılı) Darülmuallimat açılması düşü-

nüldü. Bu amaçla Fatih Çarşamba'da Sa-ib Paşa Konağı'ndaki Leyli İnas Sanayi Mektebi içinde bir şube açıldı. 1912'de bu şube ve Koska'daki okul, Çapa'da Derviş Paşa Konağı'na taşındı. Yeni bir öğretim kadrosu oluşturuldu. Kız öğrencilerin bir bölümü yatılı, bir bölümü gündüzlüydü. Yanan okul binasının yerine 1914'te Darülmuallimat-ı Âliye (yüksek kız öğretmen okulu) levhasını taşıyan yeni bir bina yapıldı.

İnas Darülfünunu öğrencileri de burada barınmaktaydılar. 1914'te Darülmuallimat, "iptidai kısmı" (uygulama ilkokulu), "İptidai Darülmuallimat" (kız öğretmen okulu), "Ana Muallim Mektebi" ve "Ana Mektebi" olarak dört kısma ayrıldı. 1915'te Darülmuallimin(->) ve Darülmuallimat için yeni bir nizamname (tüzük) çıkarıldı. 1916-1917 öğretim yılında okul mevcudu artarak 803 yatılı, 276 gündüzlü mevcuda ulaştı. 1918'de 217 mezun verildi. Bunların büyük bölümü taşra o-kullarma atandılar.

1922-1923 öğretim yılında Darülmu-allimat'ın yönetimi, Ankara'daki milli hükümete bağlandı. 1923'te okul pencerelerindeki kafesler kaldırıldı. Hızlı bir çağdaşlaşma hareketi yaşandı. Konferans ve sinema salonu, spor salonu hizmete girdi. Okula piyanolar alındı. 1924' te Darülmuallimat kapatılarak yerine laik öğretim programıyla İstanbul Kız Muallim Mektebi açıldı.

Bibi. Ergin, Maarif Tarihi, II, 557-572; Y. Akyüz, Türk Eğitim Tarihi, ist., 1993, s. 153; Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye, Dördüncü Sene, ist., 1319, s. 128; N. Sakaoğlu, Osmanlı Eğitim Tarihi, ist., 1991, s. 80.

NECDET SAKAOĞLU