Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi
Yüklə 7,48 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- BÜYÜKADA RUM YETİMHANESİ 354 355 BÜYÜKÇEKMECE
- BÜYÜKADA RUM YETİMHANESİ
- BÜYÜKÇEKMECE GÖLÜ 356 357 BÜYÜKÇEKMECE
- Tablo n Büyükçekmece İlçesinde Çalışanların Faaliyet Kollarına Göre Dağılımı
- Tablo I Büyükçekmece İlçesinin Nüfus Gelişimi
Bibi. Tuğlacı, İstanbul Adaları, I; Erdenen,. Adalar; S. Akpınar, "Adaların Tarihi ve Arkeolojisi", Adaların Türk Turizmindeki ve Edebiyatındaki Yeri ve Önemi Semineri, İst., 1984; G. Schlumberger, İstanbul Adaları, ist., 1937; E. Mamboury, Leş Iles deş Princes, İst., 1943; "Büyükada", ISTA; "Büyükada", İKSA. İSTANBUL
BÜYÜKADA RUM YETİMHANESİ 354 355 BÜYÜKÇEKMECE Ilınmaktadır. Yer döşemesi mozaik olan binada, bazı mekânların tavanlarında ve kemer çevresinde alçı bezemeler yer almaktadır. Dış cephede ise yer yer bantlar içinde ve pencere kemerleri çevresinde çini panolar bulunmaktadır. YILDIZ SALMAN
Büyükada'mn Hristo (Isa) Tepesi'ndedir. 1898-1899 arasında bir Fransız şirketi tarafından otel olarak inşa edilmiştir. Mimarı, dönemin ünlü mimarlarından Ale-xandre Vallaury'dir(->). Yapı günümüzde Fener Patrikhanesi'nin kontrolü altındadır. "Prinkipo Palas" adı altında otel olarak işletilmek üzere tasarlanan ve inşa edilen yapı, devrin yönetiminden gerekli iznin alınamaması üzerine, Eleni Zarifi adlı bir Rum kadın tarafından satın alınır. O tarihe kadar Yedikule'deki Balıklı Rum Hastanesi'nde işlevini sürdürmekte olan yetimhane 1902'de buraya taşınmıştır. I. Dünya Savaşı yıllarında Kuleli Askeri Mektebi'nin yerleştiği yapı, daha sonraları işgal kuvvetleri tarafından adaya yollanan Rus göçmenlerini barındırır. Yetimhane daha sonra Heybeliada'ya nakledilmiş, 1960lı yıllarda da kapatılmış, o tarihten günümüze kadar da yapı boş ve bakımsız kalmıştır. Görkemli ve etkileyici bir mimariye sahip olan Büyükada Rum Yetimhanesi ahşap karkas sistemde inşa edilmiştir. Yapı, yan bölümlerinde 6, diğer bölümlerinde 5 katlıdır. Cephe mimarisi olabildiğince sadedir. Birbiri üzerine tekrarlanan çıkmalar ile cephelere hareketlilik getirilmeye çalışılmıştır. Tiyatro salonundaki iç mekân ahşap süsleme detaylarına karşılık, diğer iç mekânlarda sâde bir mimari hâkimdir. Büyükada Rum Yetimhanesi. Bünyad Dinç Büyükada Rum Yetimhanesi'nin bahçesinde önceleri idare binası olarak inşa edilen, daha sonraları ise "ilkokul olarak kullanılan bir yapı daha mevcuttur. OĞUZ CEYLAN
Şehir Hatları İşletmesi vapuru. Köprü-Adalar arasında çalıştırılmak üzere 1925' te Türkiye Seyr-i Sefain İdaresi tarafından İngiltere'den satın alınan yandan çarklı bir vapurdu. Bir İngiliz zengini, yıllar önce, Kuzey Denizi'nde gezmek için yaptırmış, sonra da Manş Denizi'nde taşımacılık yapan bir firmaya satmıştı. Seyr-i Sefain İdaresi, 220.000 altın liraya satın aldığı bu vapuru, İstanbul'da 60.000 lira sarfıyla son derece şık ve lüks bir hale getirmişti. Ada zenginlerinin binmek için can attığı Büyükada Vapuru çok kömür sarf ettiği ve sık sık arıza yaptığı için ancak birkaç yıl çalıştırıldı. Çürüğe çıkartılarak 4.000-5.000 liraya satıldı. Bir ara, gazetelerde, Heybeliada Güzelleştirme Cemiyeti tarafından Akay İdaresi'nden satın alınarak denize girenlerin içinde soyunup giyinebilmeleri amacıyla Büyükada'da Yörükali mevkiine bağlanacağı haberi çıktı. Hem deniz hamamı, hem de gazino olarak kullanılacağı bildirildiyse de bu söylenti gerçekleşmedi. Daha sonraki yıllarda Şehir Hatları İş-letmesi'nin sefere koyduğu bir "Büyükada" vapuru daha oldu. 1949'da Hollanda'nın Den Haag şehrindeki Industrieele Handels Combinatie tezgâhlarında inşa edilen 561 grostonluk bu vapurun beş eşi daha vardı. 54,4 m boyunda, 11 m genişliğindeydi. İstimli olup çift uskur-luydu. Değişik hatlarda çalıştıktan sonra 1985'te kadro dışı bırakılarak satıldı. "Deniz Gülü" adı verilerek Zonguldak'a gö- 1949'da inşa edilen Büyükada Vapuru. Eser Tutel, 1976 türülen vapur, en son, eğlence gemisi, yüzer lokanta ve düğün salonu gibi değişik hizmetler vermesi için limana bağlanmıştı. Günümüzde de şehir hatlarında çalışan Büyükada adlı 307 grostonluk bir vapur daha vardır. 1988'de İstinye Ter-sanesi'nde inşa edildi. 49,13 m boyunda, 8,97 m genişliğindedir. İki adet Pendik Sulzer dizel motoru olup, çift uskur-ludur. 14,5 mil hızı vardır. Şirket-i Hayriye'nin 16 baca numaralı 1860 İngiltere yapısı vapuru da Büyükada adını taşıyordu. Teknesi ahşap olup yandan çarklıydı. ESER TUTEL
1987'ye kadar, İstanbul'un Anadolu yakasında, Kartal İlçesi'nin Şamandıra Bu-cağı'nın bir köyü konumunda iken, zamanla aynı ilçenin bir mahallesine dönüşmüş tipik bir çevre yerleşmesidir. Aslında metropoliten alanın çeperinde yer alan bu yerleşme, yıllar boyunca İstanbul metropoliten alanının genişlemesinden etkilenmiş, çok yakın tarihlerde de bağımsız köy statüsünü yitirerek bir mahalle konumuna gelmiştir. İstanbul metropoliten alanının çeperinde yer alırken giderek kentle bütünleşip bir mahalle konumuna giren benzeri yerleşmelere iyi bir örnektir; kentin toplumsal dönüşümünün hız ve yönünü belirlemek içinse iyi bir gözlem alanıdır. Büyükbakkalköy Mahallesi Kartal İlçesi sınırları içerisinde Şamandıra Bucağı'nın 3 km güneybatısında 234 rakımlı Müminetepe'nin hemen doğusunda yer alır. Güneydeki Marmara kıyılarına kuş uçuşu uzaklığı 7 km'dir. TEM Otoyolu'nun hizmete girişine değin kuzeyde Samandra üzerinden Ümraniye'ye, güneyde ise Kayışdağı'nın doğu yamaçlarını izleyen bir yolla Başı-büyük üzerinden eski E-5 yoluna bağlanırdı. TEM Otoyolu'nun hizmete girişi ile birlikte Samandıra-Kartal bağlantı yoluna bir kavşakla bağlanmıştır. Büyükbakkalköy nüfusunun 1965'e kadar doğal artışla arttığı, ancak 1965' lerden başlayarak cinsiyet gruplarına göre nüfus oranının iç göç olgusuyla erkekler lehine bozulmaya başladığı görülür. Köyün 1965'te 365 olan nüfusu, 1970' te 374'e, 1975'te de 420'ye yükselmiştir.
1980 nüfusu 500 iken, 1990 nüfusu 1.789 kişidir. 1990 yılı genel nüfus sayımı verilerine göre yerleşme nüfusunun yüzde 41,5' inin doğum yeri İstanbul, kalan yüzde 58,5'inin ise İstanbul dışındadır. İstanbul doğumlular dışında kalan 1.047 göçmenin yüzde 73'ü Karadeniz Bölgesi'nin çeşitli illerinden gelmiştir. Bu oran, Kartal İlçesi'ndeki Karadeniz illerinde doğmuş olanların oranından (yüzde 32,5) yaklaşık 1,3 kat daha yüksektir. Büyük-bakkalköy'deki Karadenizlilerin yüzde 31'ini (237 kişi) Giresunlular oluşturmaktadır. Büyükbakkalköy'de Giresunlular toplam nüfusun yüzde 13,2'sini meydana getiren önemli bir gruptur. Bu yoğunlaşma Büyükşehir genel ortalamasının (yüzde 2,9) yaklaşık 4,5 katıdır.
Yerleşmede eğitim ve kültür düzeyinin göreli olarak düşük olması kendini meslek dağılımında hemen belli etmektedir. Yerleşmede ekonomik açıdan etkin (12 yaş ve üzeri) 1.344 kişinin yarıya yakını (613 kişi) mesleksizdir. Mesleksizlerin büyük çoğunluğu kadındır (yüzde 78,5). Büyükbakkalköy'de meslek sahibi nüfusun çoğunluğunun marangozluk, soğuk demircilik, sıhhi tesisatçılık ve inşaat kalfalığı gibi fazla eğitim gerektirmeyen ve yaparak öğrenilebilecek mesleklerde yoğunlaştığı görülmektedir. Meslek sahibi toplam 731 kişinin 198'i (yüzde 27) inşaatla ilgili bir işte çalışmaktadır. Bu oran ilçe ortalamasının 1,5 kat üzerindedir. İnşaatla ilgili olmayan meslekler arasında şoförler yüzde 8,9 ve tarımda çalışanlar ise yüzde 6,7'lik bir paya sahiptir. 1990 nüfus sayımının "Son Haftadaki İşler" tablosu incelendiğinde, Büyükbakkalköy'de 1990'da işsizlik oranının yüzde 8,7 olduğu, tarımla ilgili işlerde çalışan nüfusun ise toplam istihdam içerisinde yüzde 7,9 düzeyinde bir paya sahip bulunduğu görülür. Tarım dışı üretim faaliyetlerinde çalışanlar, 377 kişiyle toplam istihdam içerisinde en büyük paya (yüzde 64,2) sahiptirler. Büyükbakkalköy'ün güneyinde ve kuzeyinde çok önemli sanayi alanları bulunmasına karşılık imalat sanayiinde çalışanların sayısı şaşılacak düzeyde azdır. Bu kategoride en büyük yığılma 83 kişiyle yapı kalfalığı ve inşaatla ilgili mesleklerde bulunmaktadır. İlgili diğer işler dikkate alındığında inşaatla ilgili işlerde toplam 192 kişinin (yüzde 51) çalıştığı görülür. Bu sayı metropoliten alan geneli için hesaplanan oranın (yüzde 29,2) yaklaşık yüzde 70 üzerindedir. Birlikte değerlendirildiğinde, bu bulgular, Büyükbakkalköy'ün metropoliten emek pazarına formel eğitim gerektirmeyen inşaat işleri kanalıyla eklemlenmiş ve Karadeniz Bölgesi'nden gelen göçle hızla büyümüş bir çevre yerleşmesi olduğunu gösterir. Konutta Sahiplik Durumu: 1990 sayımına göre Büyükbakkalköy'de toplam 396 hane (aile) bulunmaktadır. Bunlardan 121'i (yüzde 30,5) halen oturduğu konutta kiracı, 275'i de sahip konumundadır. Kiracılık büyükşehir ortalamasının (yüzde 44) oldukça altındadır. Diğer taraftan halen oturdukları konutta kiracı olanların 18'inin (yüzde 15) bir başka konuta sahip oldukları anlaşılmaktadır. Konut alanında sahipliğin ve sahip-sakinli-ğin bu denli yaygın oluşu, inşaat işleri gibi kayda değer mevsimlik dalgalanmalar gösteren bir işkolunda eğitim düzeyinin düşüklüğü nedeniyle kısa dönemde alternatif işkollarına yönelemeyecek Büyükbakkalköy halkına, metropoliten alanda barınma konusunda çok önemli bir güvence sağlamaktadır. NURAN GÜVENÇ BÜYÜKÇEKMECE Büyükçekmece İlçesi'ne(->) bağlı yerleşme. Büyükçekmece Gölü'nün doğusunda, gölün ince bir kanalla suyunu denize boşalttığı bölgede kuruludur. Büyükçekmece Koyu'nun yine göle yakın olan batı kesiminde, Küçükçekmece'nin karşısında Mimarsinan yerleşmesi yer alır. Bizans kaynaklarında adı "Atira" ya da "Atirus" olarak geçen yerleşme, daha sonra yanındaki gölün adıyla Büyükçekmece olarak anılmaya başlanmıştır. Büyükçekmece, gerek Bizans gerekse Osmanlı dönemlerinde daha çok orduların veya yolcuların bir geçiş ve konaklama yeri olmuştur. Uzun zaman yoğun bir yerleşme bölgesi olmadığı bilinen, kentlerin dışında kırsal yapıdaki Büyükçekmece'de, kimisi günümüze kadar gelmiş, kimisinin kalıntı ve izleri çoktan yok olmuş kervansaraylar, hanlar ve Mimar Sinan'ın ünlü köprüsü (bak. Büyükçekmece Köprüsü) bu geçit konumunun işaretleridir. Evliya Çelebi, Büyükçekmece'nin 17. yy'da Eyüp Kadılı-ğı'na bağlı bir nahiye olduğunu, deniz kenarında harap bir kalesi, bin kadar mamur hanesi, bağları, bahçeleri bulunduğunu; kasaba topraklarının vakıf arazisi olduğunu yazar. İmaretinden, medresesinden, gelişkin çarşısından, 11 adet handan, hamamından ve kervansarayından bahseder. Büyükçekmece'nin, 1960'ların ortalarına kadar da varlığını sürdürmüş olan ve köprünün hemen yakınında kuzeyinde yer alan dalyanı Osmanlı döneminde de ünlüdür. Ancak Evliya Çelebi dalyandan söz etmez, sadece gölün pisi ve yılan balıklarıyla ünlü olduğunu yazar. Dalyan daha sonraki dönemlerde kurulmuş olmalıdır. Büyükçekmece 1950'lere gelene kadar halkının çiftçilik, bostancılık ve balıkçılıkla geçindiği, bir miktar da hay-
Tablo n Büyükçekmece İlçesi'nde Çalışanların Faaliyet Kollarına Göre Dağılımı van beslediği ve yoğurtçuluk, sütçülük gibi hayvan ürünleri ürettiği bir köyken, Küçükçekmece sahillerinden başlayarak Tekirdağ'a kadar uzunan tüm Kuzeydoğu Marmara sahilinde görüldüğü gibi, yazlıkçılık ve iç turizmin gelişmesine bağlı olarak, son 25 yıl içinde bütünüyle çehre değiştirmiştir. 1960'ta Büyükçekmece Köyü'nün nüfusu 1.700 civarı; karşısında ayrı bir köy olan Mimarsinan'ın nüfusu 1.600'dü. Büyükçekmece Köyü'n-de çoğu tek katlı kerpiç, bir bölümü iki katlı ahşap 300 konut, sahilde kumsalda bir plaj gazinosu vardı. Çevresinde bostanlar uzanırdı ve kavun karpuzu meşhurdu. Günümüzde köy yapısı tümüyle ortadan kalkmıştır. Büyükçekmece yerleşmesi Mimarsinan Köyü'yle ve çevredeki bütün diğer köylerle adeta birleşmiştir. Sahil şeridinden başlayarak, eski tahıl ve ayçiçeği tarlalarının konut alam haline getirilmesiyle içerilere, kuzeye doğru yapılan çokkatlı beton apartmanlardan oluşan siteler, çevreyi tek tek köylerin birbirinden ayırt edilemediği tek bir yerleşmeye dönüştürmüştür. Tarımsal yapı ve uğraşlar yıllar boyunca gerilemiş, yerini çevredeki işletmelerde işçilik, şoförlük vb servis işleri, ama asıl yaz aylarında yüz binlere varan çevre nüfusunun çeşitli ihtiyaçlarına yönelik küçük ticaret, oto tamirciliği, çeşitli atölyeler almıştır. Sahil şeridini kaplayan gölün kuzeyinde, Büyükçekmece Ko-yu'nun doğusunda, hâlâ yer yer tarlalar uzanmakla birlikte Büyükçekmece yerleşmesinin görünümü artık tümüyle şe- hİrSddİr- İSTANBUL
Çatalca'nın güneyinde, Küçükçekmece Gölü'nün 12 km kadar batısında bulunan göl. Büyükçekmece adını taşımasına rağmen 12 km2'lik yüzölçümüyle 16 km2'ye yakın Küçükçekmece Gölü'nden daha küçüktür. Göl çoğu yerde sığ ve bataklıktır ve deniz seviyesindedir. En derin yeri 3,5 m olmakla birlikte, derinliği çoğu yerde 50 cm'yi ancak bulur. Büyükçekmece Gölü, doğuda Kaldırım Burnu, batıda Baba Burnu arasında kalan Bü- yükçekmece Koyu'na incecik ve sığ bir kanalla bağlıdır. Kıyı kordonunun hemen gerisinde, koyda derinlik 8-10 m'yi bulmakta, koyun ağız kesiminde ise 35 m'ye ulaşmaktadır. Büyükçekmece Gölü denizin istilasına uğrayarak önce koy haline gelmiş, sonra lagün özelliği kazanmış eski bir vadi ağzıdır (ria). Gölün kıyı kordonu, koyun ortasına yakındır. Büyükçekmece Koyu'nün batı sahilinin kuzeydoğu yönünde uzanışı ve bu konumuyla kum ve çakılların bu yöne doğru taşınmasına uygun oluşu, öte yandan Baba Burnu ile Kumburgaz arasındaki kıyının doğu tarafa doğru benzer bir kum ve çakıl taşınmasına elverişli bulunmayışı nedeniyle burada koyun ağzını kapayacak bir kıyı kordonu .oluşmamıştır. Yine de Mimarsinan ve Büyükçekmece yerleşmelerinin bulundukları yerdeki darlaşmanın olanak sağladığı bir birikme mevcuttur. Bu noktada, koy ikiye ayrılarak kuzey kısmı lagün özelliği kazanır. Gölün denizle bağlantısı çok dar bir kanalla sağlandığından ve ağzı alüvyonlarla kapandığından suyu tuzludur. Mimar Sinan'ın ünlü köprüsü (bak. Büyükçekmece Köprüsü) gölün koya yakın bölümünde, yeni köprünün hemen yanında yer alır. Eskiden İstanbul'un en önemli ve büyük çit dalyanlarından birinin bulunduğu Büyükçekmece Gölü günümüzde bir baraj gölüne dönüşmüş, doğal yüzölçümü barajın inşası ve su toplamasından sonra (1987) 43 km2'ye çıkmıştır (bak. barajlar ve baraj gölleri). ' MERAL AVCI BÜYÜKÇEKMECE İLÇESİ İlin batı yarısında, Çatalca Yarımadası'n-da yer alır. 1987'de Çatalca İlçesi'nden ayrılarak bağımsız ilçe haline gelmiştir. İlçeyi batısından Silivri, kuzeyinden Çatalca, doğusundan Küçükçekmece ve Avcılar ilçeleri ile güneyinden Marmara Denizi çevreler. Bu alan içinde yüzölçümü 213 knı2'dir. Merkez bucağına bağlı 13 köyü vardır. Büyükçekmece İlçesi'ne bağlı köyler, Ahmediye, Çakmaklı, Esenyurt, Gürpınar, Hoşdere, Karaağaç, Kavaklı, Kıraç, Büyükçekmece Gölü'nden bir görünüm. Bünyad Dinç Tablo I Büyükçekmece İlçesi'nin Nüfus Gelişimi
Kumburgaz, Mimarsinan, Tepecik, Tür-koba, Yakuplu'dur. İdari bölünüş açısından 1987'ye kadar Çatalca İlçesi'nin bir bucağı olan Büyükçekmece bu tarihten sonra bağlı köyleri ile beraber ayrı bir ilçe durumuna gelmiştir. Büyükçekmece sınırları içinde kalan sahanın nüfus gelişimi Tablo I'de-ki gibidir. 1935-1990 arasında Büyükçekmece İlçesi'nin nüfusu 7.000'den 120.000'e çıkmıştır. II. Dünya Savaşı yıllarında askeri birliklerin hareketleri sonucunda nüfus hızla artmış, 1950'de söz konusu askeri birliklerin ayrılmasıyla yarı yarıya azalmıştır. Bu tarihten sonra nüfus, İstanbul'a olan yakınlık, sanayi ve turizm fonksiyonlarının gelişimi nedeniyle artmaya başlamıştır. İlçede 1985'te iki yerleşmenin nüfusu ilk defa 10.000'in üzerine çıkmıştır. 10.000 nüfus, genel kabule göre şehirsel fonksiyonların meydana çıktığı bir nüfus eşiğidir. Böylece Büyükçekmece ve Esenyurt, nüfus büyüklüğü açısından şehir yerleşmeleri arasına girmiştir. 1990'da bu yerleşmelere Tepecik ve Gürpınar da katılmıştır. Büyükçekmece İlçesi'nde nüfusun artması, doğal artıştan çok, dışarıdan gelen göçlerle ilgilidir. Önce Büyükçekmece ve Esenyurt yerleşmelerinin gelişmesi bunun bir göstergesidir. Her iki yerleşme de anayollar üzerinde veya çok yakınında yer almaktadır. Daha sonra bu gruba katılan Tepecik, Büyükçekmece yerleşmesinin hemen kuzeyinde, bu yerleşmeye fonksiyonel ve fiziki açıdan birleşmiş olarak gelişmiştir. Gürpınar ise sayfiye evlerine bağlı olarak gelişimini sürdüren bir yerleşmedir. Bu yerleşmelerden Esenyurt'un bir özelliği de Büyükçekmece ilçe merkezinden daha fazla nüfusa sahip olmasıdır. 1990'da Büyükçekmece İlçesi'nde 120.516 kişi yaşıyordu. Bu nüfusun yüzde 55,4'ünü erkekler, yüzde 44,6'sını ise kadınlar oluşturuyordu. İlçe merkezinde, çoğunlukla 25-29 yaş grubunda yer alan insanlar yaşamaktadır. 65 yaşına ka-
dar erkek nüfusta gözlenen fazlalık, 65 yaş ve üzerindeki nüfusta yerini kadın nüfus fazlalığına bırakır. Büyükçekmece ilçe merkezinde 6 yaşın üzerindeki okuryazarlık oranı yüzde 94,1'dir. Bu değer, il genelinden yüksektir. Ancak ilçe merkezi dışındaki nüfus da dahil edildiğinde bu oranın azalması doğaldır. İlçe merkezinde okuma yazma bilenlerin yüzde 88,8'i bir öğretim kurumundan mezun olmuştur. Bunlardan yüzde 54'ü ilkokulu, yüzde 19'u ortaokul ve dengi okulları, yüzde 20,6'sı ise lise ve dengi okulları, yüzde 6,4'ü ise yükseköğrenim kurumlarını bitirmiştir. Çoğunluğun ilköğrenim mezunu olması, zorunlu eğitimden sonra çocukların genellikle okumaya devam etmediğini göstermektedir. Büyükçekmece ilçe merkezinde çalışan nüfus (9.674), çalışma çağındaki nü- fusun (12 ve yukarı yaştaki faal nüfus) yüzde 52,5'ini oluşturur. Bu oran nüfusun çoğunluğunun iş hayatına atıldığını göstermektedir. Büyükçekmece ilçe merkezinde iktisaden faal olmayan grubun başında ev kadınları ve öğrenciler gelmektedir. İktisaden faal olan grup çoğunlukla tarım dışı faaliyetlerde çalışır. Nüfusun önemli kesiminin (1990'a göre yüzde 95,5'i) kırsal alanlar dışında yaşaması nedeniyle, ilçe merkezinde iktisaden faal olan nüfusun işkollarına göre dağılımı ilçe bütünü hakkında da fikir vermektedir. İlçe merkezindeki faal nüfusun ekonomik faaliyet kollarına göre dağılımı Tablo H'de görülmektedir. Kırsal kesim de dahil edildiğinde tarım ve hayvancılıkla uğraşan nüfusta küçük bir artışın olması beklenmelidir.
SEDAT AVCI Yüklə 7,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|