BiRİNCİ BÖLÜm dünya ekonomiSİnde geliŞmeler

2.2.2.10. Bilim, Teknoloji ve Yenilik

a) Mevcut Durum

Ar-Ge harcamalarının GSYH’ye oranı 2011 yılı itibarıyla yüzde 0,86’ya yükselmiş olmakla birlikte, aynı yılın AB ortalaması olan yüzde 1,94 seviyesinin altında kalmıştır. Tam zaman eşdeğer (TZE) araştırmacı sayısı 2011 yılı itibarıyla 72 bine ulaşmıştır. 10 bin çalışan başına düşen TZE araştırmacı sayısı 2011 yılı itibarıyla 30 olup 74 olan AB ortalamasının altındadır. 2010 yılında 81.792 olan TZE Ar-Ge personeli sayısı ise 2011 yılında 92.801’e yükselmiştir. 2011 yılında Ar-Ge personelinin yüzde 48,9’u özel sektörde, yüzde 38,4’ü yükseköğretim kurumlarında ve yüzde 12,7’si kamuda istihdam edilmiştir.

Özel sektör Ar-Ge harcamalarının payı 2011 yılında yüzde 43,2’ye yükselmiştir. Özel sektör Ar-Ge faaliyetlerinin ve Ar-Ge personel istihdamının artmasında özel sektörün küresel rekabet gücünü geliştirme isteğinin yanı sıra kamu tarafından verilen Ar-Ge destekleri, teknoloji geliştirme bölgelerinin (TGB) sayısının artması ve Ar-Ge merkezi kurulmasına yönelik teşvikler de etkili olmuştur.

28/2/2008 tarihli ve 5746 sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun kapsamında 2013 yılı Eylül ayı itibarıyla 142 işletmenin Ar-Ge Merkezi Belgesi bulunmaktadır. Bu işletmelerin 2008-2012 yılları arasında yaptıkları toplam Ar-Ge harcaması miktarı 7,3 milyar TL’dir. Toplam 15.686 Ar-Ge personelinin çalıştığı bu merkezlerin otomotiv, otomotiv yan sanayi, bilgi ve iletişim teknolojileri, dayanıklı tüketim malları, savunma sanayi  ve elektrik-elektronik sektörlerinde yoğunlaştığı görülmektedir.

Türkiye 2010 yılı itibarıyla toplam bilimsel yayın sayısı bakımından dünyada 18’inci sırada olmasına rağmen, bu yayınların nüfusa oranı bakımından 45’inci ve yayınlara yapılan ortalama atıf bakımından ise AB ülkeleri arasında son sıralarda yer almaktadır.

Merkezi yönetim bütçesinden Ar-Ge faaliyetleri için yapılan harcama miktarı 2012 yılında 4,52 milyar TL gerçekleşmiş olup 2013 yılında ise 4,77 milyar TL ödenek tahsis edilmiştir. 2013 yılında kamu kurumları tarafından uygulanan yatırım nitelikli Ar-Ge destek programlarına yaklaşık 950 milyon TL kaynak ayrılmıştır. Ar-Ge destek programlarının etkilerinin değerlendirilmesine olan ihtiyaç devam etmektedir.

Kamu kurumları ve üniversitelerde kurulu olan araştırma altyapılarına 2003-2013 yılları arasında yaklaşık 2,91 milyar TL kaynak tahsis edilmiştir. Araştırma altyapısının geliştirilmesi ve iyileştirilmesi yanında mevcut altyapının daha etkin ve etkili kullanılmasına yönelik düzenlemelere olan ihtiyaç devam etmektedir.

Araştırmacı insan gücü kaynağının geliştirilmesi amacıyla tematik alanlarda insan gücü yetiştirme programları uygulanmaktadır.

TABLO II: - Türkiye’nin Bilim ve Teknoloji Alanındaki Temel Göstergeleri

	2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011
Ar-Ge Harcamalarının GSYH İçindeki Payı (Yüzde)	0,59	0,58	0,72	0,73	0,85	0,84	0,86
Gayri Safi Yurtiçi Ar-Ge Harcaması (Milyon TL - Cari Fiyatlarla)	3 835	4 399	6 091	6 893	8 087	9 267	11 154
Sektörlere Göre Ar-Ge Harcamalarını Gerçekleştirenler (Yüzde)
Yükseköğretim	54,6	51,3	48,2	43,8	47,4	46,0	45,5
Özel Sektör	33,8	37	41,3	44,2	40,0	42,5	43,2
Kamu	11,6	11,7	10,6	12,0	12,6	11,4	11,3
TZE (1) Cinsinden Toplam Ar-Ge Personeli Sayısı	49 252	54 444	63 377	67 244	73 521	81 792	92 801
TZE Cinsinden 10 Bin Kişiye Düşen Ar-Ge Personeli Sayısı	24,5	26,7	30,6	31,7	34,6	36,2	38,5
Türkiye Kaynaklı Bilimsel Yayın Sayısı	17 481	20 105	24 127	24 928	28 098	28 747	28 989

Kaynak: TÜİK, TÜBİTAK

(1) Tam Zaman Eşdeğeri

b) Amaç ve Hedefler

Ar-Ge ve yenilik politikasının temel amacı; teknoloji ve yenilik faaliyetlerinin özel sektör odaklı artırılarak faydaya dönüştürülmesine, yeniliğe dayalı bir ekosistem oluşturularak araştırma sonuçlarının ticarileştirilmesine ve markalaşmış teknoloji yoğun ürünlerle ülkemizin küresel ölçekte yüksek rekabet gücüne erişmesine katkıda bulunmaktır.

c) Politika ve Tedbirler

Politika/Tedbir	Sorumlu / İşbirliği Yapılacak Kuruluşlar	Süre	Yapılacak İşlem ve Açıklama
Üniversite ve kamu kurumları bünyesindeki araştırma merkezleri, özel sektörle yakın işbirliği içinde çalışan, nitelikli insan gücüne sahip, tüm araştırmacılara kesintisiz hizmet veren ve etkin bir şekilde yönetilen sürdürülebilir yapılara dönüştürülecektir. (Kalkınma Planı p.627)
Araştırma altyapılarının geliştirilmesine ilişkin yol haritası çalışması yapılacaktır.	Kalkınma Bakanlığı (S), Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Avrupa Birliği Bakanlığı, YÖK, TÜBİTAK, Üniversiteler	Aralık Sonu	Kamu kurumları ile üniversitelerde kurulan ve kurulacak araştırma merkezlerinin, AB araştırma altyapısı çalışmalarıyla da uyumlu olacak şekilde, öncelikli alanlarda ve belli yerlerde oluşturulmasını sağlayacak Türkiye Ar-Ge Altyapı Yol Haritası çalışması yapılacaktır.
Araştırma altyapılarının etkinliğini artırma amacına yönelik mevzuat düzenlemesi tamamlanacak, performans izleme ve değerlendirme sistemi kurulacaktır.	Kalkınma Bakanlığı (S), Başbakanlık, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, YÖK, TÜBİTAK, Üniversiteler	Aralık Sonu	Araştırma altyapılarının daha etkin kullanımını ve sürdürülebilirliğini sağlamak üzere, merkezlerin özel sektör ve ilgili kamu kurum ve kuruluşlarıyla işbirliği kurmaları, yönetimi, sürdürülebilir finansmanı, personel istihdamı, tüm araştırmacılara kesintisiz hizmet verebilecek şekilde açık olması, performanslarının izlenmesi ve değerlendirilmesi gibi konularda idari ve yasal düzenlemeler yapılacaktır. Araştırma altyapılarının performansının ölçülmesi amacıyla nicel ve nitel kriterlere dayanan bir izleme ve değerlendirme sistemi geliştirilecektir.
Yükseköğretim kurumları araştırma merkezlerinin izlenmesine ve performanslarının değerlendirmesine yönelik saha çalışmalarının sayısı artırılacaktır.	TÜBİTAK (S), Kalkınma Bakanlığı, YÖK, Üniversiteler	Aralık Sonu	Yükseköğretim kurumları araştırma merkezlerinin performansının ölçülmesi amacıyla nicel ve nitel kriterlere dayanarak 5 merkezde yürütülen izleme ve değerlendirme pilot saha çalışması seçilen diğer merkezlere yaygınlaştırılacaktır.
Ar-Ge desteklerinde koordinasyon sağlanacak ve mevcut destek programları etki analizi çalışmaları yapılarak gözden geçirilecektir. Ar-Ge faaliyetleri, öncelikli alanlarda oluşturulacak ortak hedefler çerçevesinde, ticarileştirmeyi de içerecek şekilde piyasa şartları gözetilerek bütünsellik içinde desteklenecektir. (Kalkınma Planı p.630)
Teknolojik ürün ve markaların ortaya çıkarılması amacıyla öncelikli sektörlerdeki ticarileştirme faaliyetleri desteklenecektir.	Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (S), Kalkınma Bakanlığı, Ekonomi Bakanlığı, TÜBİTAK, TPE	Aralık Sonu	Öncelikli sektörlerde prototip geliştirme ve teknolojik ürün yatırımlarına yönelik destekler verilecektir. Araştırma sonuçlarının fikri mülkiyet haklarına ilişkin mevzuat düzenlemeleri gerçekleştirilecektir. Teknoloji transfer yapılarının destek, finansman ve işleyiş modelleri geliştirilecektir. Kuluçka merkezleri desteklenecektir.
Ulusal Bilim Teknoloji ve Yenilik Stratejisi (UBTYS) 2011-2016 kapsamındaki öncelikli alanlara ilişkin Teknoloji Yol Haritaları hazırlanacaktır.	TÜBİTAK (S), Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Kalkınma Bakanlığı, İlgili Kurum ve Kuruluşlar	Haziran Sonu	UBTYS 2011-2016 kapsamında belirlenen öncelikli alanlara ilişkin Teknoloji Yol Haritaları özel sektör, kamu ve üniversite temsilcilerinin de katılımıyla hazırlanacaktır.
Kamu kurumları tarafından verilen Ar-Ge, yenilik ve girişimcilik desteklerinin etkinliğinin artırılmasına yönelik etki analizleri yapılacak ve veri paylaşım sistemi kurulması çalışmalarına başlanacaktır.	Kalkınma Bakanlığı (S), Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, TÜBİTAK, KOSGEB, Hazine Müsteşarlığı, SGK	Aralık Sonu	Kamu kurumları tarafından yürütülen Ar-Ge destek programlarının hedeflerine ulaşma ve fayda yaratma açısından etki analizleri gerçekleştirilecektir. Ayrıca, proje veya fikirlerin desteklerden mükerrer şekilde faydalanmasını önlemek amacıyla Ar-Ge'ye yönelik devlet destekleri veri paylaşım sistemi kurulacaktır.
Başta enerji ve imalat sanayi olmak üzere tüm sektörlerde, doğal kaynakların etkin kullanımını ve çevresel bozulmaların önlenmesini sağlayacak temiz teknolojiler ile katma değeri yüksek yeşil ürünler geliştirilmesine yönelik Ar-Ge ve yenilik faaliyetleri desteklenecektir. (Kalkınma Planı p.631)
Temiz teknolojiler ile katma değeri yüksek yeşil ürünler geliştirilmesine yönelik Ar-Ge ve yenilik faaliyetleri desteklenecektir.	TÜBİTAK (S), Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, TKİ	Aralık Sonu	Başta enerji ve imalat sanayii sektörleri olmak üzere yürütülen Ar-Ge programlarında çevresel sürdürülebilirliğin sağlanmasına yönelik olarak temiz teknolojiler ile katma değeri yüksek yeşil ürünlerin geliştirilmesine öncelik verilecektir.
Araştırmacı insan gücünün sayısı ve niteliği daha da artırılacak, özel sektörde araştırmacı istihdamı teşvikine devam edilecektir. (Kalkınma Planı p.635)
Araştırmacı insan gücünün nitelik ve nicelik yönünden geliştirilmesi amacıyla yeni programlar geliştirilecek ve bursiyerlerin sayısı ve niteliği artırılacaktır.	TÜBİTAK (S), Maliye Bakanlığı, MEB, Kalkınma Bakanlığı, YÖK, Devlet Personel Başkanlığı	Aralık Sonu	Özel sektör üniversite işbirliğini geliştirmeye yönelik araştırmacı insan gücü programları desteklenecek, mevcut araştırmacı insan gücü kapasitesinin nitelik ve nicelik yönünden artırılabilmesi amacıyla yeni programlar geliştirilecek ve bursiyerlerin sayısı ve niteliği artırılacaktır.
Yurt dışındaki nitelikli araştırmacıların ülkemizde çalışmasını özendirilmesi için gerekli mali, hukuki ve idari altyapı hazırlanacaktır.	TÜBİTAK (S), Maliye Bakanlığı, MEB, İçişleri Bakanlığı, Kalkınma Bakanlığı, Devlet Personel Başkanlığı, YÖK, Üniversiteler, Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı	Aralık Sonu	Yurt dışındaki yerli ve yabancı, nitelikli araştırmacılar için ülkemizi daha cazip kılmak üzere gerekli mali, hukuki ve idari düzenlemeler sürdürülecektir. Düzenli faaliyetlerle yurt dışındaki araştırmacılarımız bir araya getirilecektir.
Temel ve sosyal bilimlerde yetkin araştırmacıların yetiştirilmesi desteklenecek, üniversiteler ve kamu kurumları bünyesinde bu alanlardaki araştırmaların sayısı, niteliği ve etkinliği artırılacaktır. (Kalkınma Planı p.636)
Temel ve sosyal bilimlere yönelik araştırmacı insan gücü yetiştirme programları tasarlanacaktır.	Kalkınma Bakanlığı (S), YÖK, Üniversiteler	Aralık Sonu	Temel ve sosyal bilimlerde araştırmacı insan gücünün nitelik ve nicelik yönünden geliştirilmesi için bu alanlarda yüksek lisans, doktora ve sonrasını da dikkate alan bir destek mekanizması tasarlanacaktır.
Kamu tedarik sistemi yeniliği, yerlileşmeyi, çevreye duyarlılığı, teknoloji transferini ve yenilikçi girişimciliği teşvik edecek şekilde iyileştirilecektir. (Kalkınma Planı p.637)
Kamu alımları veri tabanı ve portalı oluşturulacaktır.	Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (S), Ekonomi Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Kalkınma Bakanlığı, Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, Avrupa Birliği Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı Kamu İhale Kurumu, TÜBİTAK	Aralık Sonu	Kamu alımlarında yerliliği artırmak ve yeniliği teşvik etmek amacıyla kamu alımları karar alma sürecine destek verecek veri tabanı ve portal oluşturulacaktır.
Ar-Ge faaliyetleri, araştırma altyapıları ve araştırmacı insan gücü bakımından bölgesel ve küresel düzeyde işbirliği geliştirilecektir. Bu kapsamda kritik teknolojilerin transferinin kolaylaştırılmasına, içselleştirilmesine ve dünyadaki emsal teknolojilerle rekabet edebilecek şekilde geliştirilmesine önem verilecektir. (Kalkınma Planı p.639)
Dışa bağımlılığın yüksek olduğu sektörlerde yerli ürün ve teknolojiler geliştirilmesine yönelik araştırma programları ve projeleri desteklenecek ve etkinleştirilecektir.	Kalkınma Bakanlığı (S), Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Milli Savunma Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Savunma Sanayi Müsteşarlığı, TÜBİTAK, Üniversiteler	Aralık Sonu	Dışa bağımlılığın yüksek olduğu savunma, sağlık ve enerji gibi sektörlerden sorumlu kamu kuruluşlarında Ar-Ge destek programları geliştirilecektir. TÜBİTAK tarafından yürütülen TARAL Programı kapsamındaki projelerde ve araştırma altyapısı desteklerinde öncelik bu alanlara verilecektir.