Buraxiliş İŞİ “Müxtəlif meteoroloji şəraitlərdə uçuşların təhlükəsizliyinə təsir edən risk amillərinin təhlili”

UBBB SİGMET 1 VALİD 101200/101600 UBBB
UBBB BAKU FİR SEV TURB OBS AT 1210 UBBG FL250 MOV E 40KMH WKN=
Məzmunu: Bakı uçuş informasiya rayonu(Baku FİR) üçün beynəlxalq hava limanının meteoroloji izləmə orqanı tərəfindən ötürülmüş sıra üzrə birinci SİGMET xəbərdarlığı; xəbərdarlıq verilən ayın 10-u 12:00 UTC-dən 16:00 UTC-ə qədər etibarlıdır; 12:10 UTC-də Gəncə hava limanı(UBBG) üzərində 250 FL-də güclü turbulentlik müşadilə edilir; turbulent sahənin saatda 40 kilometr sürətlə şərqə doğru hərəkət edəcəyi və intensivliyinin azalması gözlənilir.

2.2. Tropopauza təbəqəsində uçuşlara təsir edən amillərin risklər

Troposfer və stratosfer arasındakı keçid təbəqəsi tropopauza adlanır. Bu təbəqənin sərhədləri çox vaxt aydın şəkildə fərqlənmir. Buna görə də, tropopauza adətən keçid təbəqəsi deyil, troposferin yuxarı həddi deyilir ki, bu da WMO meyarına görə şaquli temperatur qradiyentinin 0,2°C/100 m və ya daha aşağı düşdüyü səviyyə kimi müəyyən edilir. (Müəyyən edilmiş Ümumdünya Meteorologiya Təşkilatı (WMO) meyarı ilə müəyyən edilən tropopauza termal tropopoz deyilir).
Hündürlüklə temperaturun dəyişmə əyrisinin növündən asılı olaraq tropopauzanın dörd növü var:

1. 
   temperaturun hündürlüklə yüksəldiyi inversiya təbəqəsi;
   
2. 
   izotermik təbəqə, yəni. sabit temperaturlu təbəqə;
   
3. 
   temperaturun Y=0,l-0,2°C / 100m hündürlüyündə bir qədər aşağı düşdüyü hava təbəqəsi;
   
4. 
   mürəkkəb temperatur qradiyentləri olan hava təbəqəsi.
   

Adətən, lələkvari, lələkvari topa və lələkvar topa buludlarının yuxarı sərhəddi tropopauzadan bir qədər aşağıda yerləşir. Əgər buludlar yoxdursa, onda tropopauzanın sərhədi onun altında rütubətin yığılması və dumanın əmələ gəlməsi ilə müəyyən edilə bilər.
Ekvatordan qütblərə doğru tropopauzanın hündürlüyünün azalır. Orta hesabla, tropiklərdə onun hündürlüyü izobar səthinə yaxındır 100 hPa (16-18 km), mülayim enliklərdə - 200 hPa (10-12 km), qütb enliklərində - 300 hPa (8-10 km). Qışda tropopauza yaydan daha aşağı olur. Bundan əlavə, siklonların və antisiklonların keçidi zamanı onun hündürlüyü dəyişir: siklonlarda aşağı enir, antisiklonlarda isə yüksəlir. Qütbün üstündəki tropopauza səviyyəsində orta temperatur qışda -65°C, yayda -45°C, il boyu ekvatordan yuxarı -70°C və daha aşağı olur. İstilik sahələrinin üstündə tropopauza silsilələr şəklində, soyuq ərazilərin üstündə isə boşluq şəklində yerləşir.
Ən uzun məsafəli uçuşlar 9 ilə 12 km yüksəklikdə - mülayim enliklərdə tropopozun ən çox ehtimal olunan mövqeyinin qatında həyata keçirilir. Tropopauzada uçuş zamanı havanın temperaturunun aşağı düşməsinin dayanması, inversiya və ya izotermiya təbəqələrə keçməsi, su buxarının, dumanın və tozun yığılması səbəbindən onun altında görmə qabiliyyətinin pisləşməsi ilə aşkar edilə bilər.
Tropopauzanın hündürlüyü əsasən coğrafi enlikdən, ilin vaxtından və sinoptik proseslərin vəziyyətindən asılıdır. Uçuş hündürlüyündə tropopauzanı keçərkən temperaturun, küləyin və havanın rütubətinin kəskin dəyişməsi müşahidə oluna bilər. Adətən tropopauzadan 1-2 km aşağıda, küləyin maksimum sürəti zonası var. Bunu nəzərə alaraq, tropopauza zonasında uçarkən külək rejiminin nəzərə alınması vacibdir.
Təyyarə tropopauzanı keçərkən təyyarənin aerodinamik xüsusiyyətlərinə təsir göstərir. Mühərriklərin dartı qüvvəsi havanın temperaturundan asılıdır və buna uyğun olaraq yanacaq sərfiyyatı da dəyişir. İzotermiya və xüsusilə inversiya təbəqələrində havanın sıxlığı hündürlüklə daha tez azalır, bu da hündürlüklə dartı qüvvəsinin daha intensiv azalmasına gətirib çıxarır və təyyarənin tavanını aşağı salır.
Tropopauzanın xəritəsi Qrinviç vaxtı ilə 00, 06, 12 və 18 saatlarında atmosferin radiozond məlumatlarına əsasən tərtib edilir. Onlar tropopauzanın fəzadakı vəziyyəti haqda tam təsəvvür yaradır. Tropopauza xəritəsinə aşağıdakı məlumatlar yazılır (şəkil 2.1).