Burcu Aydoğdu

9.2SEKTÖRÜN TÜRKİYE EKONOMİSİNDEKİ YERİ

Ülkemiz bugün güçlü ekonomiye geçiş sürecindedir. Türkiye dünyanın 16. ve Avrupa’nın 6. en büyük ekonomisidir. En hızlı gelişmekte olan 10 pazardan birisi olarak G-20’nin de üyesidir. OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development - Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü) verilerine göre, 2017 yılında Türkiye, Çin ve Hindistan’dan sonra en yüksek büyüme oranına sahip üçüncü ülke

olacaktır.

• 
  Sabit fiyatlarla gayri safi yurtiçi hasıla ve inşaat sektörü gelişme hızları-İktisadi faaliyet kollarına ve 1998 temel fiyatlarına göre veriler şöyledir:
  

YILLAR		GSYİH GELİŞME HIZI (%)	İNŞAAT SEKTÖRÜNÜN GELİŞME HIZI (%)
2005		8.4	9.3
2006		6,9	18.5
2007		4,7	5,7
2008		0,7	-8,1
2009		-4,8	-16,3
2010		9,2	18,3
2011	I. Çeyrek	12,4	15,7
2011	II. Çeyrek	9,3	13,5
2011	III. Çeyrek	8,7	10,7
2011	IV. Çeyrek	5,3	7,1
2011	Yıllık	8,8	11,5
2011	I. Çeyrek	3,3	2,4
2012	2. Çeyrek	2,9	-0,7
2012	3. Çeyrek	1,6	-0,7
2012	4. Çeyrek	1,4	1,5
2012	Yıllık	2,2	0,6
2013	1. Dönem	2,9	5,9
2013	2. Dönem	4,7	7,6
2013	6 aylık	3,7	6,8

Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu
Güçlü ekonomiye geçen bu süreçte ekonomimizde iç ve dış dinamiklerden kaynaklanan önemli dalgalanmalar olmuştur. Şöyle ki İnşaat sektörü 2001 krizinin ardından hızla küçülmüştür. Ancak 2002 yılından itibaren uygulanan istikrar programı ile toparlanma sürecine girmiştir. 2004 yılından itibaren sektör rekor oranda büyüme göstermiştir. 2006 yılında yüzde 18,5 büyüyen sektör, 2007 yılından itibaren durgunluk sürecine girmiştir. 2007 yılında konut talebindeki azalma, seçim dönemi ve ekonomik ve siyasi belirsizlikler durgunluk döneminde etkili olmuştur. 2006’daki yüksek performanslı büyümenin ardından sektör 2007 yılında yüzde 6,5 oranında ancak büyüyebilmiştir. 2007 yılı Ağustos ayında ABD’deki mortgage krizi ile başlayan finansal kriz, 2008 yılı Eylül ayından itibaren daha da derinleşerek global ölçekte bir ekonomik krize dönüşmüştür. Ülkemizde de 2007 yılında başlayan durgunluk 2008 yılında ekonomide çarkların tersine dönmesine yol açmıştır. 2009 yılında genel ekonomi küçülmeye devam etmiştir. Son çeyrekte özel kesim tüketim harcamalarındaki 4,7’lik artış ve kamu kesimi tüketim harcamalarındaki 17,9’luk artış küçülmenin şiddetini azaltmıştır.

Küresel krizinden ve ekonomik daralmadan en çok etkilenen sektörlerin başında inşaat sektörü gelmiştir. 2008 yılını, inşaat sektörü yüzde 8,1 küçülme ile tamamlamıştır. 2009 yılına kriz beklentisi ile başlanılması inşaat sektörünü negatif yönde etkilemiştir. Özel sektör yatırımlarının durma noktasına gelmesi ile sektör ilk çeyrekte 18,6, ikinci çeyrekte 21,1, üçüncü çeyrekte 18,3, dördüncü çeyrekte ise 6,6 oranında küçülmüştür. Böylece yıllık bazda 16,3 oranında küçülme görülmüştür. Bir önceki yılda görülen küçülmeye rağmen 2010 yılında da sektör yüksek oranlı büyüme performansı sergilemiştir. 2010 birinci çeyreğinde yüzde 8,3 büyüyen sektör, ikinci çeyrekte 20,4 oranında büyümüştür. Sektör son dönemde de büyüme ivmesini devam ettirerek yüzde 22,1 oranında büyüme performansı sergilemiştir. Dördüncü dönemde 17,5 büyüyen inşaat sektörü 2010 yılını 17,1 oranında büyüme performansı ile kapamıştır. İnşaat sektörü 2011 yılının ilk altı ayında da yüksek oranlı büyümesini sürdürmüştür. Birinci çeyrekte 15,3, ikinci çeyrekte 13,0 oranında büyüme performansı göstermiştir. Üçüncü çeyrekten sonra büyüme oranlarında azalma olmuştur. İnşaat sektörü 2011 üçüncü çeyreğinde 11,0 oranında büyürken, 2011 dördüncü çeyreğinde 7,0 oranında büyüme performansı sergileyebilmiştir. Kamu sektörü inşaat harcamalarındaki daralma ve özel sektör tüketim harcamalarınız azalması inşaat sektörünün küçülmesinde etkili olmuştur. 2011 yılı sonunda tüketim ve kamu harcamalarındaki azalma ekonominin daralmasına dolayısıyla inşaat sektöründe küçülmeye neden olmuştur. Bir taraftan bütçe disiplini nedeniyle kamu harcamalarındaki daralma, diğer taraftan tüketim harcamalarındaki düşüş süreci nedeni ile özel sektör yatırımlarındaki azalma, 2012 yılının ilk dokuz ayında sınırlı bir büyümeye neden olmuştur. 2011 üçüncü çeyreğinde 10,4 oranında büyümeye karşılık 2012 yılı üçüncü çeyreğinde ancak 0,4 oranında büyüme gerçekleşebilmiştir.

Bütün dünyada ekonomik krizin en yoğun hissedildiği ve siyasi istikrarsızlığın yaşandığı 2012 yılında, Türkiye büyüme trendini sürdüren ender ülkeler arasında yer aldı. Son yıllarda istikrarlı şekilde büyüyen ülkemiz, küresel düzeyde yaşanan ekonomik krizin de etkisiyle yıl içinde büyüme hedefini revize etmek zorunda kaldı. Türkiye 2012 yılının dokuz aylık döneminde yüzde 2,6 oranında büyüdü. Büyüme 2012 yılının üçüncü çeyreğinde yüzde 1.6 ile son 12 çeyreğin en düşük düzeyinde gerçekleşmiştir. İnşaat sektörü de Türk ekonomisinde yaşanan bu daralmadan doğal olarak etkilendi. Türk ekonomisinin lokomotif sektörü olan ve 2011 yılında yüzde 11,3 büyüyen inşaat sektörü, 2012 yılının 9 ayında yüzde 1 büyümüştür. Dokuz aylık dönemde konut satışlarında yüzde 2,35 düşüş yaşandı. Bu dönemde 103 bin 543 konut el değiştirdi. Yapılan araştırmalar inşaat sektöründe maliyetlerin son 3 yılda yüzde 35 oranında arttığını ortaya koymaktadır. Sektördeki daralma ve artan maliyetler sektörün aktörlerini de olumsuz etkiliyor. 2011 yılında çok ciddi bir yükselişe imza atan inşaat sektörü, maalesef 2012 yılı hedeflerini, beklentilerini yakalamadı. Bu sonuçta ekonomiyi soğutmak için alınan tedbirlerin de etkisi olduğu yadsınamaz. Bu kapsamda 2012 yılında gerçekleşen büyüme oranı %0,6 olabildi.

2012 yılındaki durgunluğun ardından inşaat sektörü 2013 yılının ilk çeyreğinde yeniden atağa kalktı. Yüzde 5.9 büyümeye şantiyelerin daha az çalıştığı bir dönemde ulaşabildi. İkinci çeyrekte de inşaat sektöründeki istikrarlı büyüme devam etti. Yılın ilk çeyreğinde 5,9 büyüyen sektör ikinci çeyrekte de yüzde 7,6 büyümeyi yakaladı. Yılın ilk 6 ayında Türkiye ekonomisi, tahminlerin üzerinde yüzde 4,4 büyürken, inşaat sektörünün yüzde 6,8 büyümüştür. İç talepteki toparlanmaya da bağlı olarak yılın ilk çeyreğinde yüzde 3,7 büyüyen Türkiye ekonomisi ikinci çeyrekte yüzde 4.4 büyümeyi yakalamıştır. 2012 yılını yüzde 1’in altında 0,6 büyüme ile kapatan inşaat sektörü, bu yılın ilk çeyreğinde ise yüzde 5,9 ikinci çeyreğinde ise yüzde 7,6 büyümüştür. Siyasi ve ekonomik istikrarın sürmesi halinde sektörde yılsonunda çift haneli büyüme rakamlarına ulaşılması beklenebilir.

Büyümede bu ivmenin yakalanmasında son dönemde hız kazanan ve 6 milyon konutu içeren kentsel dönüşüm çalışmaları da önemli rol oynamıştır. Öte yandan yılbaşında tam anlamıyla uygulamaya giren KDV oranlarındaki değişiklik ve sert geçmeyen kış mevsimi de inşaat sektöründeki bu büyümede etkili olmuştur. Kentsel dönüşüm bütün belirsizliklerine rağmen inşaat sektörünün tüm alt sektörlerine canlılık getirmiştir. İnşaat sektörünün geneline ivme katmıştır. Özellikle çimento, hazır beton ve tuğla gibi alt sektörlerde bu canlanmanın daha yoğun yaşanmıştır.

9.2.1Gayri Safi Yurt İçi Hasıla Gelişme Hızları / cari fiyatlarla /1.000 TL

YILLAR		İNŞAAT	TOPLAM GSMH	İNŞAATIN GSYİH İÇİNDEKİ PAYI
2005		28.694.734	İÇİNDEKİ PAYI	4,4
2006		35.849.263		4,7
2007		41.013.627	843.178.421	4,9
2008		44.657.644	950.534.251	4,7
2009		36.602.040	953.973.862	3,8
2010		45.669.500	1.098.799.348	4,2
2011		57 751 314	1 297 713 210	4,5
2011	I.Çeyrek	12 761 570	289 904 998	4,4
2011	II. Çeyrek	15 283 843	317 392 144	4,8
2011	III. Çeyrek	14 806 179	351 173 122	4,2
2011	IV. Çeyrek	14 899 721	339 242 947	4,4
2012	Yıllık	61 806 870	1 416 816 801	4,4
2012	1. Çeyrek	15 046 298	325 164 904	4,6
2012	2. Çeyrek	16 696 997	349 599 630	4,7
2012	3. Çeyrek	15 056 935	376 419 314	4,0
2012	4. Çeyrek	61 806 870	364 177 484	4,2
2013	1. Çeyrek	16 616 472	355 021 553	4,7
2013	2. Çeyrek	18 561 033	385 112 808	4,8
2013	6 Aylık	35 177 505	740 134 361	4,8

Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu
İnşaat sektörünün Gayri Safi Yurt İçi Hasıla içerisindeki payının önemli olduğu bilinmektedir. Ancak sektör yeterince milli gelirden pay alamamaktadır. Cari fiyatlarla 2007’de inşaat sektörün GSYİH (Gayri Safi Yurt İçi Hasıla ) içerisindeki payı 4,9 olmuştur. 2009 yılında ise sektörün milli gelir içerisindeki payı 3,8’e düşmüştür. 2010 yılında ekonominin gelişme trendi içerisinde olması ve büyük inşaat projeleri nedeniyle sektörün payı yeniden artarak yüzde 4,1 olurken, 2011 yılında 4,5, 2012 yılında 4,4 olmuştur. 2013 yılının ilk yarışımda ise sektör milli gelirden 4,8 oranında pay alabilmiştir.

9.2.2Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumları /1.000 TL

(Harcamalar Yöntemiyle GSYİH (Gayri Safi Yurt İçi Hasıla) Gelişme Hızı, (Cari Fiyatlarla)

Yıllar	G.Safi Sabit Serm. Olş.	Kamu Sektörü	İnşaat	Özel Sektör	İnşaat
2006	121.093.003	24.766.514	20225987	96.326.489	42.857.389
2007	184.181.185	28.674.618	23.705.042	155.443.568	58.956.909
2008	189.094.334	36.725.067	30.071.436	152.369.267	60.221.606
2009	160.613.451	34.781.625	28.812.002	125.831.826	45.214.727
2010	207.815.565	43.406.876	36.750.576	164.408.689	55.731.467
2011	283 163 196	49 075 197	41 727 595	234 087 999	76 239 630
2011 I.Çeyrek	65 957 341	8 199 336	7 750 330	57 758 005	18 128 416
2011 II. Çeyrek	73 820 731	12 103 770	10 895 594	61 716 961	20 183 596
2011 IV. Çeyrek	72 283 529	15 066 569	10 915 363	57 216 960	19 767 353
2012	287 681 698	54 684 506	44 366 264	232 997 192	82 586 138
2012 I. Çeyrek	74 472 791	8 901 500	8 279 282	65 571 291	22 262 321
2012 2. Çeyrek	76 556 007	13 281 196	11 875 420	63 274 811	22 145 173
2012 3. Çeyrek	67 314 523	14 526 327	12 296 931	52 788 196	18 800 283
2012 4. Çeyrek	69 338 377	17 975 483	11 914 630	51 362 895	19 378 361
2013 1. Çeyrek	77.160.465	16.445.897	15.107.995	60.714.568	18.552.685
2013 2. Çeyrek	81.971.769	18.959.630	16.847.440	63.012.139	20.996.270

Kaynak: TÜİK, Ulusal Hesaplar Bülteni
2013 yılının ikinci döneminde Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu % 3,7 oranında artmıştır. 2012 yılının ikinci döneminde %1,5 oranında küçülen Gayri Safi Sabit Sermaye oluşumu birinci çeyrekte 2,7 oranında küçülmüştü. 2013 yılı birinci döneminde ise Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumunda 3,3 oranında büyüme gerçekleşirken, ikinci dönemde 2,3 oranında büyüme olmuştur. Veriler büyümenin özel tüketim harcamaları kanalı ile gerçekleştiğini göstermektedir. Yılın ilk yarısı için yerleşik olmayan hane halkının tüketimi % 24 oranında artış göstermiştir. Bu dönemde özel sektör yatırımlarında fazla bir canlılık yaşanmamıştır. Yatırımlarda kamu sektörü ağırlıklı olmuştur. Gayri Safi Sabit Sermaye oluşumu içerisinde kamu sektörü harcamaları yılın ilk yarısında % 55,4 oranında artmıştır. Kamu harcamaları içerisinde Makine ve Teçhizat % 59,0 oranında artarken, inşaat harcamaları % 54,9 oranında artmıştır. Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu içerisinde özel sektör harcamaları ise 2013 yılı ilk yarısında % 4,6 oranında azalmıştır. Aynı dönemde Özel sektör makine teçhizat harcamaları % 2,8 oranında azalırken inşaat harcamaları % 8,8 oranında azalış göstermiştir.