Neoklassik modellərin əsasında, bütövlükdə kapital və istehsal amillərinin nisbəti durur. Deməli bu modelin təməlində bir deyil, iki amil dayanır. Həmin modelə əsasən ÜDM-un istehsalının artması, istehsalın müxtəlif amilləri ayrı-ayrı variantları (kombinasiyası) hesabına əldə olunur, yəni əmək və kapital hesabına həyata keçirilir. Amillər modeli adını almış Kobba-Duqlas modeli (bəzən buna istehsal funksiyası modeli də deyilir) belə ifadə olunur:
V=A(Lα Kβ)
Burada V - istehsalın həcmi (dəyər, pul, qiymət formasında);
L - əmək məsrəfləri;
K - əsas fondlar (dəyər, pul formasında);
A - K, L və V-nın həcmindən asılı olaraq nisbət əmsalıdır.
α,β - elastiklik əmsalıdır.
Bu iqtisadi artım modelinin inkişafı R.Soluonun, B.Uollanun, E.Denisonun sonrakı tədqiqatlarında öz əksini tapmışdır. Onların model və hesablamalarında digər amillər də, (məsələn əsas kapitalın, binaların, avadanlığın, dəzgahların istifadə müddəti, istehsalın həcmi, işçilərin peşə ustalığı, iş gününün uzunluğu) nəzərə alınır.
Ümumiyyətlə iqtisadi nəzəriyyə və ədəbiyyatda Kobba-Duqlas modeli - amillər modeli: Keyns modeli - qısa müddətli iqtisadi tarazlıq modeli; Harrod-Domar modeli - dinamik tarazlıq modeli adlandırılır.
Tarixi-sosioloji model tərəfdarları (U.Luis, C.Şpenkler, M.Rostau, C.Helbereyt və başqaları) sübut edirlər ki, iqtisadi artım sürəti təkcə iqtisadi amillərin təsiri ilə deyil, eyni zamanda ictimai təsisatların, yəni dövlətin, mülkiyyət formalarının, rəqabətin, vergilərin, ictimai psixologiyanın, əhalinin artım surəti, ailənin tərkibi kimi amillərdən də asılıdır.
Deməli ölkənin təsərrüfat həyatına hüquq, sosial, psixoloji, siyasi, mədəni-əxlaqi şərtlər kompleksi təsir göstərir. Bu cür mövqedən çıxış edənlərə institusionalizm nəzəriyyəsi tərəfdarları da deyilir. Onların fikrincə, neoklassiklər real iqtisadi həyat gerçəklərini olduqca bəsit, hətta müəyyən mənada təhrif olunmuş şəkildə təsəvvür etmişlər.
Belə bir cəhəti də qeyd etmək vacibdir ki, institusionalistlər iqtisadiyyatın predmetini xeyli genişləndirmişlər. Onlar cəmiyyətdə sosial proqramların genişləndirilməsi zərurətini irəli sürmüşlər. Eyni zamanda onlar, cəmiyyətin inkişafı və onun müxtəlif çoxşaxəli problemlərin həllində başlıca üstünlüyü texnikaya, onun dəyişdirici roluna ayırırlar.
Daha sonra bu nəzəriyyə tərəfdarları ümumiyyətlə cəmiyyətin, xüsusilə də onun indiki mərhələsinin mənfi meyllərinə qarşı mübarizəni ayrı-ayrı adamların aparması mövqeyini tənqid edərək göstərirlər ki, bu işi cəmiyyətin bütün təşkilat, habelə təsisatları aparmalıdır.
Nəhayət onların fikrincə, dövlətin cəmiyyət həyatındakı əsas rolu ekologiya, təhsil, səhiyyə sahələrinə himayədarlığı öz üzərinə götürməklə məhdudlaşmalıdır.
Dostları ilə paylaş: |