Ç meba ında ayaktakımından bir İsrtaııbul Delikanlısı
Yüklə 5,85 Mb.
|
tarihî yapıların, âbidevî binaların en önem lileri şunlardır :
Bir yapılar mecmuası olan bu sarayda: Üçüncü Ahmed Kütübhânesi, Ağalar Camii, Hırkai Saadet Dâiresi, Bağdat Köşkü, Sünnet Odası, Karaağalar Nöbet Yeri, Kızlarağası Dâiresi, Şehzadeler Mektebi, • Vâlidesultan Taşlığı, Ocaklı Sofa, Şehzadeler Dâiresi, Üçüncü Muradın Yatak Odası, Birinci Ahrned Kütübhânesi, Vâlîde Sultan Hamamı, Hünkâr Hamamı, Üçüncü Osman Köşkü (Zamanının en güzel Avrupa çinileri). 3 — Süleymaniye Camii ve Sultan Sü- leyman Türbesi,
Bu cedvele daha pek çok cami ismi ilâve etmek mümkündür. Bütün bu binalar, yerler bu ansiklopedide kendi isimlerinde anlatılacakdır. îstanbulda iki kasır, üç hamam ve bir cami de doğrudan «çinili» diye anılmışlardır (B.: Çinili Cami; Çinili Köşk, Çinili Ha-, — Zamanımızda kıymetli antika eşya arasına girmiş olan Türkiyenin en nefis çini mâmulâtı, îstan-buîda Çinici Attar denilen esnaf tarafından satılırdı; Evliya Çelebi onyedinci asır ortasında bunları 100 dükkân ve 300 nefer esnaf olarak gösteriyor' ve ((pirleri Abdül-gaffar Medenîdir» diyor, büyük esnaf - ordu alaylarında da kâse ve desti gibi «zî kıymet mutallâ mallarını): teşhir ederek geç-diklerini söylüyor. Bibi.: Evliya Çelebi, Seyyahatnâme, I. ÇiNi — Topkapusu Sarayı Müzesinde bulunan 8000 parçaya yakın cin ve bir mikdar da Japon porselenlerinden mürekkeb dünyanın en mühim ve en büyük koileksiyonuna verilmiş isimdir. Bu eşsiz kolleksiyonun bâzı parçalarını anlatan aşağıdaki notları Müzenin 1933 de basılmış rehberinden alıyoruz: İHı ÂNSÎKLOPEDİSÎ İSTANBUL peyker Sultanın Çinili Camii diye anılan Camii ile diğer hayratını burada yaptırmasından almışdır (B.: Çinili Cami; Çinili Hamam; Çinili Suyu). ÇİNlLÎ CAMİ — Üsküdarda Toptaşm-da, bir mekteb, bir çeşme, bir sebil ve bir çifte hamam ile beraber Birinci Sultan Ahmedin zevcesi; Dördüncü Sultan Murad ile Sultan îbrahimin anası Kösem Mah-peyker Sultanın hayır eseridir (B.: Köseni Mahpeyker Sultan). Aşağıdaki satırları tarihî tedkikleri ile
«Mabedin iki avlu kapusu vardır; şimal kapusunun üstünde Fevzi'nin şu tarih kitabesi vardır:
Bu hazîneyi gidip yerinde görmek gerekir; hurda tafsilât, bu ansiklopedinin konusu dışında kalır. ÇÎNÎ, «İSTANBUL ÇİNİLERİNDE LÂLE» — Güzel Sanatlar Akademisi Türk Tezyini Sanatlar Şubesi Çini Nakış öğretmeni Feyzullah Dayıgil'in Vakıflar Dergisinde intişar etmiş öylesine güzel bir yazıdır ki, bu şehir kütüğünde istanbul şânın-daki eserler arasında adım tesbit etmeği bir vecîbe bildik. Değerli öğretmen, Türk çiniciliğinin en güzel örneklerini taşıyan âbi-delerdeki çini motiflerini titiz bir dikkatle toplamış ve bu makaalesinde 312 parça lâle motifi resmini neşretmişdir. Feyzullah Dayıgil'in dolaşub çinilerini etüd ettiği binalar ile çinilerden çıkarıp çizdiği lâle motiflerinin sayısını aşağıdaki cetvelde topladık: Paşa Camiinden ............... 41 Resim Piyâle Paşa Camiinden ............... 15 » Mesih. Paşa Camiinden ..................... 2 » Ramazan Efendi Camiinden ............ & » Mehmed Ağ.a Camiinden ............... 5 » He'nmoğlu Ali Paşa Camiinden ...... 6 » İbrahim Paşa Camiinden ............... 2 » Kanunî Sultan Süleyman Türbesinden l » Hurrem Sultan Türbesinden, ............ 9 » Eyyub Türbesinden ...... . ................. 40 » üç-'idcü Mehmed Türbesinden ......... 4 » Üçüncü Murad Türbesinden ...... ...... 3 » îkinci Selim Türbesinden ............... 2 » Sultan Ahmed Camiinden ............... 57 » Takkeci Camiinden ........................ 29 » Yenicami Türbesinden ..................... 18 » Şehzade Mehmed Türbesinden ......... 2 » Topkavsu Sarayının muhtelif daire ve kasırlarından .............................. 77 » öyle tahmin ediyoruz ki, bu sanat ve ilim adamı sâdece lâle motifleri ile yetin-memisdir. Çinilerimizin üstünde uslûblaş-tmlmış karanfiller, güller, şekaayikler, sün-büller ve serviler üzerine de geniş etüdleri olacakdır. Üstadın istanbul çinileri üzerinde muhalled eserini beklemek lâzımdır. Ancak sağlam bilgili insanların başarabileceği büyük himmet, büyük hizmettir. ÇİNİLİ — Üsküdarda Toptaşı (Vâlidei atik) civarında bir semtin adıdır; semt bu ismi on yedinci asır ortasında Kösem Mah- ÇİNİ — 4008 — «Hazîne defterlerindeki kayde kolleksiyonun en eski parçaları Osmanlı Hazînesine 1504 de, ikinci Sultan Bayazıd zamanında girmişdir. Yavuz Sultan Selimin Mısır seferi dönüşünde tstanbula pek çok kıymetli porselen getirdiği muhakkaktır. Kanunî Sultan Süleyman ise Çin porselenlerine karşı büyük bir rağbet göstermiş ve Cinden külliyetli miktarda porselen takım ları getirtmişdir. Bu alâka büyük hükümdarın halefleri zamanında da devam etmiş-dir. «Saray mutfaklarının Kileri Âmire, Helvahane denilen kısımlarında ve ayrıca anbarlarında pek çok fağfûrî, yani porselen bulunuyordu. Üçüncü Sultan Murad zamanında 1574 de saray mutfakları içinden çıkan bir yangında yandı ve o zaman pek kıymetli porselenler mahvoldu. «Bu kayıp kısa zamanda telâfi edildi; 1680 tarihli hazîne defterinde hazînede porselen kolleksiyonunun yine çok zengin olduğunu görüyoruz. «Bu muazzam kolleksiyon üç yoldan, zafer ganimetleri, satın alma ve hediye ile toplanmışdır. «Bu porselenlerin bir kısmı sarayın günlük hayatında kullanılmış, bir kısmı, vazolar, çiçeklikler, gülabdanlar, buhurdanlar vesaire de salonları, divanhaneleri tezyin etmişdir. «Bu emsalsiz zengin kolleksiyon müzede şöyle bir tertib ile teşhir edilmişdir: 1 — En eski porselenler, bizde Merte- bânî denilen salondalar. Bu takım 1300 parçadan mürekkebtir. «Bu mertebânîlerin hepsi koyu yeşil renkde kızıl ateş sırlarıyla boyalıdır; üç muhtelif devre aiddir: Sung Sülâlesi 960-1279 Yuan Sülâlesi 1280-1368 Ming Sülâlesi 1368-1643 «Kabartma olarak yine kendi renginden çiçek ve ejder resimleriyle büyük tabaklar, kâseler, mertebânilerin en güzel, en mühim parçalarıdır, parlak yeşil renkleriyle temayüz etmişlerdir. «Ekseriyet mertebânîlerin cidarları kaim ve vezinleri ağırdır. Fevkalâde cesâmet-de tabaklar vardır. 2 — Cinde hükümran olan Ming Sü lâlesi devri porselenleri; bu takım da 2600 parçadır. 4009 —
Mâderl Sultan İbrahim Han Hazreti Sultan Ekrem Valide Bu binâi hakkı yapdı hayriçün Tâ ola beyti ibâdet âbide Davet ola beş vakitde rahmete Menzil ola âbide ve zahide Yapdı mekteb, çeşme, hamamü sebil Kim ona Hak lütuf hem ihsan ide Ehli hayri bunda taat ideni Dâhil et yâ Rab cihanı hâlide Fevziyâ lâfzen ve manen tarihi Oldu «Bin ellide hayrül Valide». Hicrî 1050 (Milâdî 1640) «Avluya girerken sol taraf da sekiz sü-tunlu bir kubbenin «altında mermer şebekeli şadırvan görülür. «Camiin son cemaat yerine bir kaç ayak merdivenle çıkılır. Mabedin üç tarafını 20 sütun üzerine oturtulmuş bir saçak çevir-mişdir. Sağ tarafda tek şerefeli bir minâ- İstanbul çinilerinde lâle motifleri (F. Dayıgil'in eserinden seçmeler) İSTANBUL 4011 — ÇİNİLİ CAMİ resi vardır, ki şerefesinin alt kısmı büyük akantus yaprakları ile süslenmiştir. «Son cemaat yeri çinilerle kaplıdır; fakat çoğu çalınmış, ve yerlerine başka yama çiniler konmuşdur. «Kapusunun üstünde üç beyitlik tarih kitabesi şair Himmet'indir ve metni şudur: Hemîşe lıazreti vâlâ cenabı Valide Sultan Hulûs üzre liveclıilîâh hayrat etmedir sânı Yapub bu camii ana nice emlâk vakfetti Muvaffak etti hayrata anı tevkifi rabbani — 4010 — Tamam olunca dedi Himmetâ târihini hatif Bu camide olan taat ola makbulûli sübhânî. (H. 1050) «Cami tek ve sağır kubbelidir. İçi kub-bes kasnağına kadar serapa çini ile kaplıdır; türk yapı tarihinde çinileri dolayısı ile bilhassa yeri olan bir mâbeddir. En parlak devrini onaltıncı asırda yaşamış olan türk çiniciliği son güzel eserlerini on yedinci asır ortasında bu camide vermiş ve sonra çöküntü devrine girmişdir. Bu mâbeddeki çinilerde beyaz, siyah, lâcivert, açık mavi, mor, yeşil ve kırmızı renklerle karanfil, lâle, gül, erik çiçeği, papatyaların ahenkli imtizacı pek güzeldir. «Mermer minber taşçılık sanatının bütün inceliklerini toplamışdır. Minberin külahı, Sokol-lu Camiindeki minberde görüldüğü gibi, tamamen çiniden yapılmışdır. «Mabedin iç tarafındaki ikişerden altı pencerenin üstündeki çini panolarda mor zemin üzerine beyaz ile besmele ve Kürsi Âyeti yazılıdır. «Camiin içi de ikinci sıra pencerelerin altına kadar çini ile kaplıdır, bu pencerelerin altında mor zemin üzerine beyazla yazılmış Fetih Sûresi dolaşmışdır. . Üsküdard,a Çinili Cami (Resim: Nezih; plân: Hüsnü) ANSİKLOPEDİSİ «1938 yılında bu Çinili Cami harab, bakımı ihmal edilmiş durumda idi, l nisan 1938 tarihli Tan gazetesinde bir yazı ile durumu göstermiş ve alâkadarların dikkatini çekmişdim. İstanbul Evkaf Başmüdürlüğü bütçesine derhal 4 liralık tahsisat koymuş, mabedin çöken son cemaat yerini ve sol köşedeki medresesini tamir ettirmişdir. Fakat bu tamir esnasında hâin bir keser bahâsı biçilemez çinilere vurmuş, pencere altlarını dolaşan muhteşem çini panoyu tuzla buz etmişdir. «Mihrabın içi de tamamen çini kaplıdır. Mihrabın sağındaki çini panolardan Besmele yazılı olanı tamamen; mihrabın solundaki üst sıradan da iki parça vaktiyle aşırılmışdır. «Pencere kapakları üzerinde Kasidei Bürde yazılıdır. «Bu mâbed de, pek çok emsali gibi, geçen asır içinde, sözde tamir adı altında düşman bir unsurun pis kalem işleri ile telvis edilmişdir. Son tamir esnasında altda kalmış asıl ve asîl nakışlar ve renkler kısmen meydana çıkarılmışdır>:, (İbrahim Hakkı Konyalı). Değerli muharririn yukarıdaki satırlarda bahsettiği pis kalem işleri, aşağılık zevk sahibi rum nakkaşların eseridir; Çinili Cami pek harab bir halde iken rûmî 1306-1308 (M. 1890-1893) arasındaki tamirde yapılmışlardır. 1964 de yıldırım düşerek minarenin üst kısmı (külah ve petek) yı-kılmışdır. ÇİNÎLl CAMİ SOKAĞI — Üsküdar-da Toptaşı semti yollarından; Bağlarbaşı Caddesi ile Çavuşdere Caddesi arasında uzanır; Küçük Osman Paşa Sokağı, Köprülü Fadıl Paşa Sokağı, Kahvecibaşı Sokağı ile kavuşakları vardır. Bağlarbaşı Caddesi tarafından gelindiğine göre bir araba geçecek genişlikde ve paket taşı döşeli olarak baslar, sonra kabataş döşeli yol olur ve genişler; sol başda büyük Atikvalide Camii, sağ kolda da aynı hayratın metruk kütüphane binası vardır; camii geçince yol yine daralır, az meyille iner, birer ikişer katlı evlerin önünden geçer; kapu numaraları 7-29 ve 2-28 dir (Kasım, 1963). Hakkı GÖKTÜRK ÇÎNİLÎ ÇEŞME SOKAĞI — Eyyub-da Nişancı Mustafa Mahallesi sokaklarından; yerine gidilip şu satırların yazıldığı sıradaki durumu tesbit edilemedi (1965). ÇİNİLİ HAMAM ÇÎNÎLÎ HAMAM — Üsküdarda Nuhku-yusunda kendi adını taşıyan Çinili Hamam Sokağı üzerinde ve Çinili Camiin hemen yanındadır; on yedinci asır ortasında, cami, bir mekteb ve bir çeşme ile beraber Kösem Mahpeyker Sultan tarafından yaptırılmış bir çifte hamamdır (B.: Kösem Mahpeyker Sultan); bu yapüarın bulunduğu yer halk ağzında tahsisen «Çinili» diye de anılır.-Erkekler hamamının kapusu Çinilihamam Sokağı bitiminde meydanımsı bir saha üzerindedir; camekâna uzunca bir koridordan geçilerek girilir; camekânın, Çinilihamam Sokağı üzerinde bulunan küçük bir avluya açılan, ikinci bir kapusu vardır, avluya göre hamam azıcık çukurda kalır, bu ikinci kapudan camekâna 8 basamak merdivenle inilir; camekân büyük bir kubbe ile ' örtülmüştür. Camekânın ortasında fıskiyesi mermer bir havuzcuk bulunmaktadır; 1964 de ciddî bir tamir görmüş olup, bu tamirde mermer soyunma peykelerinin üstüne camlı soyunma hücreleri yapılmışdır; meydancığa açılan kapunun sağ tarafındaki bir oda keza soyunma yeri olarak ayrılmış, kapının solunda diğer bir odaya kafes yerleştiril-mişdir. Soğukluk bir beşik kubbe ile kaplıdır; hamamın 1964 de yapılan tamirinde soğukluğa iki temizlik hücresi (eski tabiri ile ot luk) yapılmışdır, onun gerisinde dar bir kapu ile geçilir ayak yolları bulunmaktadır. Büyük bir kubbe ile örtülmüş olan lıa-râre, asıl yıkanma yeri, göbek taşının etrafında dört köşede dört halvet, ikisi yan larda biri karşıda üç sofadan mürekkebtir. sofalarda ikişer kurna, köşeden köşeye karşılıklı olarak halvetlerden ikisi üçer, diğer ikisi de ikişer kurnadır ki hamamın tümü 16 kurnadır. Kadınlar hamamına Çinilihamam Sokağındaki bağçe kapusundan girilir, plânı erkekler kısmının aynıdır. İstanbul Kadılığınca tanzim edilmiş hicrî 1147 (milâdî 1734-1735) tarihli bir hamam /defterinde Üsküdarda Çinili Hamamda onbeş nefer hamam uşağının ça-lışdığı gösterilmiş ve bunlar isimleri ile teker teker yazılmışdır ki, şunlardır: «Sernöbet dellâk bıyıklı Üsküdarlı Süleyman Bin Hasan, dellâk kır sakallı Üsküdarlı Mehmed bin Ali, dellâk sipâhî kır
Çinili Hamamda bir siyah çerde Deilâki pâkize gördüm geçende Bıçkın işmarıyla ol fidan boylum Buyur ağanı dedi hizmet içerde Onsekiz ondokuz yaşında âhû Düşdüm ayağına, ittim tekâpû Didim seni nerden bulub soydular Sen Kişmir Şahının oğlusun yahu. N-e reva destinde şu kîsei kir Reşk ider hüsnüne cümle cevahir Zümrüd gözlerine yakut tenine Bil kadrü kıymetin Dadaylı Tâhir. Şehrî Üsküdarı tuttu şöhreti Şübhesiz ki piri Ubeyd himmeti Germâbenin lâyık yazsam takına Çinili Hamamdır dünya cenneti. 1923 den sonra, tarihini tesbit edemedik, o civarı tahrib eden bir yangında, kendisi ateş âfetinden kurtulduğu halde Çinili Hamam uzunca bir müddet kapalı, metruk kalmış, ancka 1947 - 1948 arasında yalnız erkekler hamamı açılmışdır. 1963 yüı nisan ayında hamam Tokad Reşâ-diyesinden Ruşen Küçük adında bir zât tarafından satın alınmış, önce tez elden ka- — 4012 ÇİNİLİ HAMAM Üsküdarda Çinili Hamam (Resim: Sabiha Bozcalı) sakallı Üsküdarlı Mustafa bin Mehmed, dellâk kır sakallı Üsküdarlı Ali bin Hasan, dellâk taze oğlan Üsküdarlı Mehmed bin Ali, dellâk taze oğlan Üsküdarlı İsmail bin Mehmed, dellâk çârebrû Üsküdarlı Hasan bin Bekir, dellâk topçu kır sakallı Üsküdarlı Mustafa ibin Hasan, dellâk taze oğlan Üsküdarlı Esseyid Ali, dellâk köle acem oğlan Bekir, dellâk köle çerkes oğlan Mustafa, natır kumral bıyıklı Malatyalı Ali bin Ahmed, natır 19. yeniçeri bölüğünden emekli Üsküdarlı ismail bin ibrahim, natır taze sabî Üsküdarlı ismail bin Hasan, külhancı zimmî Avadik. Ayni defterde ayrıca bu hamamın müstahdemi olarak 6 nefer hammal kay-dedilmişdir; defterde «hammal» diye kaydedilen bu adamlar hamam külhanında barınan İstanbulun eski meşhur külhan-beyleridir (B.: Külhanbeyleri; Külhan O-daları). Yukardaki kayıddan Üsküdar Çinili Hamamının onsekizinci asır ortalarında 11 nefer dellâk ile 3 nefer natırı geçindirebi-lecek bir faaliyeti olduğu anlaşılıyor. Üsküdardaki bu Çinili Hamam 1908 -1909 arasında Dadaylı Tâhir adında bir dellâk dolayısiyle Merdivenköylü Tevfik ANSİKLOPEDİSİ
dınlar hamamı tamir edilerek açılmış, ve sonra erkekler hamamı tamir edilerek kadimde olduğu gibi bir çifte hamam işletilmeye başlanmışdır. Türk hamam yapısı sanatının güzel eserlerinden biri olan bu hamamı, klâsik hamam yapısı bünyesini aslaa zedelemeden, gaayet titiz bir dikkat ve asil bir sanat duygusu ile tamir ettiren Bay Ruşen Küçük, bu himmeti ve hizmeti şükran ile kar-şılgtnması gereken bir vatandaşdır. Para, gelir hırsına kapılarak Istanbulumuzun şah eser türk hamamlarını barbar kazmalara yıkdırıp yerlerine, şeddadî iş hanları ve apartmanlar yapdıran, ve istikbalde lanetle ve nefretle anılacak adamlar vardır. istanbul Ansiklopedisi Ruşen Küçük'-ün adını buraya, tarihî bir sanat eseri Çinili Hamamın tapu senedini cebinde taşımaya lâyık bir isim olarak kaydeder (1964). ÇÎNlLİ HAMAM — Beyoğlunda Harbi-yede, tarihî Harbiye Mektebi binasının (ist. Merk. Kuma.) tam karşısında Selbaşı Sokağında, bu sokağın, caddeden girildiğine göre sağ tarafında idi; küçük bir tek- hamam idi, cumartesi öğleden sonra ve pa zar günleri ile her gün sabahları 5-8 arası ve akşamlan 4 (16) dan 10(22) a kadar erkeklere; şâir günler de sabahın 8 inden akşamın 4 üne kadar, kadınlara açılırdı. Geçen asrın ortalarına kadar kırlık olan o semtin, bir çarşı hamamına ihtiyaç ÇİNİLİ HAMAM gösterecek kesif iskân sahası olması Harbiye Mektebi binasının inşâsı ile başladığı için bu hamamın da Mektabin inşâsından sonra yapıldığı rahatça söylenebilir; mesken kiralarının süratle yükseldiği sırada yerine daha çok gelir sağlayacak bir bina yapılmak üzere 1955-1958 arasında ; yıktırılmış-dır. Türk hamam yapısı sanatı bakımından bir kıymet taşıma-yan bu hamamın Çinili adı, camekân kısmında bazı yerlerin gaayetle çirkin italyan çinileri ile süslü olmasından dolayı idi. ÇİNİLİ HAMAM — Onsekizinci asırda yaşamış ermeni müverrihi L. Inciciyan ve daha sonra S. Tıbir Hovannesyan, Langa-daki iki ermeni kilisesinden bahsederler iken, bunlardan Surp Nigoğos Kilisesinin yakınında Çinili Hamam adı ile bir hamam bulunduğunu kaydediyorlar. Bu kayıddan hâlen mevcut olmayan Langa Hamamının da halk ağzında «Çinili Hamam» adını taşıdığı öğreniliyor. Bibi.: Eremya Çelebi Kömürciyan, İstanbul Tarihi, H.D. Andreasyan'ın notları. ÇlNÎLl HAMAM — İstanbul Kadılığı tarafından hicrî 1147 (milâdî 1734 - 1735) yılında hamam uşaklarının tescili için tanzim edilmiş bir defterde Beşiktaşda Yahya Efendi Dergâhı yanında ((Çinili Hamam» adı ile bir hamam kaydedilmiş ve bu hamamda Gül Mustafa bin Hüseyin adında Yeniceli çârebrû bir genç ile san bıyıklı istanbullu Mehterî Hüseyin adında iki dellâk, Boğos adında da bir ermeni külhancı bulunduğu kaydedilmişdir. Beşiktaşda, dolayısı ile Yahya Efendi Dergâhı yanında bu isimde bir hamam yok-dur, hattâ adı geçen dergâh yanında ve civarında bir çarşı hamamı yoktur. Resmî bir defterdeki bu kayıd üzerine kesin ola rak söyleyebiliriz ki, on sekizinci asır ortalarında Yahyaefendi Dergâhının tekke _ 4014 — İSTANBUL 4015 te nisbetle «Tezgâhçılar Hamamı» da de-nilnıişdir. Pek yakınında bulunan Zeyrek Camii ile Zeyrek Yokuşuna nisbetle «Zeyrek Çinili Hamamı» adını da taşımışdır. 1934 Beleıiye Şehir Rehberine göre Fâtih Kazasının merkez nahiyesinde Kırkçeşme Mahallesinde, İtfaiye Caddesinde, bu caddenin Çinilihamam sokağı ile teşkil ettiği ka-vuşak köşesindedir (Pafta 6, mahalle numarası 64). Adı geçen rehberin tanziminden önce İtfaiye Caddesi «Çinilihamam Caddesi» adını taşımakta, Çinilihamam Sokağının adı da «Külhan Sokağı», idi. Büyük çifte hamamın her iki kısmının kapu-ları İtfaiye Caddesi üzerindedir. Yapı tarihi kesin olarak tesbit edilemedi, 1534 ile 1546 arasındadır; inşâsı biterek halka açıldığında.o devrin ünlü şairlerinden Hayâli Bey tarafında şu beyit ile övülmüşdür: Hatâyı nazeninlerle nigâristâm çinî nider AçıIaMaa foerû Hammâmı Hayreddin Paşanın. Barbaros Hayreddin Paşanın serveti Mimar Sinanın Sanatı ile birleşince bu bü- ÇİNİLİ HAMAM mensubları için inşâ edilmiş hamamı, iki dellâk ve bir külhancı çalıştırılarak bir çarşı hamamı gibi halka da açık bulundu--rulmuşdur, Ve hafrk arasıjnıa «Çinili Ha-mam» diye isimlendirilmişdir; bu isim de gösterir ki, çinilerle tezyin edilmiş bir bina olacakdır. Bu çarşı hamamının adı dolayısı ile, Birinci Sultan Mahmud tarafından tamir ettirilip ne zaman yıkıldığı tesbit edilemeyen Beşiktaşıaki Çinili Köşk ile de bir münasebeti bulunabilir. ÇlNİLl HAMAM — îstanbulun büyük çifte hamamlarından biri, on altıncı asır türk hamam yapısı sanatının şah eserlerinden, Koca Mimar Sinanın meşhur büyük eserlerinden; Barbaros Hayreddin Paşa tarafından Beşiktaşdaki türbesi ile medresesinin evkaafı arasında yaptırılmış olub «Hayreddin Paşa Hamamı» ve «Kaptanpaşa Hamamı»' isimleri ile de anılır; semtin eski adı «Tezgâhçılar» dır; bu meşhur hamama yakın bir geçmişe kadar halk ağzında sem- Zeyrekde Çinili Hamam (Resim: Nezih) ANSİKLOPEDİSİ yük hamamın «Çinili» adı hususî bir kıymet, alır, öyle tahmin ediyoruz ki Zeyrek Çinili Hamamının büyük ea-mekânının duvarları, içerde sofalar ve halvetler 16. asrın en nefis İznik çinileri ile kaplı idi. Hamam, «Yedinci ve Sekizinci Cibâ-li Yangınları» denilen iki büyük ateş âfeti ge-çirmişdir. H. 13 ramazan 1196 (22 ağustos 1782) yedinci büyük Cibâli yangını üzerine devrin kaleni sahihlerinden Selânikli Ah-med Ata Bey yazdığı makaalede : «... âteşi âlevgir canibi Zeyreke reşide olub cevânibin-de vâki ebmiye ve cevâ mi ve sâireyi bilkülliye zîrü zeber ve zirvesin de kâin kâşaneye sirayet ve derûnuna duhul itdikde kaabili hararet olmamakla silüb süpü-rüb yemininde vâki Çinili Hamama girüb ve yesârında vâki değirmen sokaklarını döne döne yakub...)!. diyor. (B. Cibâli Yangınları, Cild 7,. Sayfa 3557). Bu yangından sonra askerî saraçhane olarak kullanılan Çinili Hamam 51 sene sonra ikinci büyük bir ateş âfeti görmüş, hicrî 1249 yılı rebiülâhirinin 14 üncü cuma günü (l temmuz 1833) öğleden az sonra Cibâli Kapusu civarında Tüfenkhâne-den çıkan ve İstanbul şehrinin yarısı kadar mahalleleri yakub kül eden sekizinci büyük Cibâli Yangınında yanmış (B.: Cibâli Yangınları, Cild 7, Sayfa 3559), ve bir müddet muattal kalmışdır. Bu yangında ve yağından sonra muattal kaldığı zaman içindedir ki, hamamı tezyin eden nefis çiniler kısmen harab olmuş, kısmen çalın-mışdır. 1833 - 1850 arasında yine kesin olarak tesbit edemediğimiz bir tarihde Çinili Hamam Ali Bey adında bir zâtin eliyle tec-diden tamir edilerek İstanbul halkına açıl-mışdır. Bu son tamir üzerine devrin âde- ÇİNİLİ HAMAM ZeyreMe Çinili Hamam (Plan: Heinrick Gluck) tince bir halk şâiri tarafından hamam için bir medhiye yazılmışdır ki, şudur: Reşk ider hüsnüne Kasn Haveraak Hünkâra lâyık bu germâbe elhak. Çinili Hamamdır şâm şöhreti Şehrî dilberâna açmışdır kucak On nefer dellâki pâkü pâkîze Gülgûn fûtelerle şehlevend çıplak Kimi humret üzre yâ siyeh çerde Kimi ham g-ümüşden beyoğlundan ak Cümlesinde tamam olmuş nezâket Pir aşkına mühken basmışlar ayak Yüklə 5,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|