Caiz: 6 Câlut: 7

Ehl-i Marifet:

Tasavvufî bir te­rimdir, "Marifet Ehli" demektir. Tasav­vufta;

1- Şerîat

2- Tarîkat

3- Hakikat

4- Ma'rifet adıyla dört mertebe vardır.

Arapça bir kelime olan ma'rifet'in mânâsı "bilmek" tir. İlim ile ma'rifet farklı şeylerdir. İlim yalnız bilmekten ibarettir. Ma'rifet ise, bir şeyi tefekkür, eserin hakîkatını göz önüne getirip, hâline göre çâre düşünmektir. Tarikat yolunda ilerleyenler, gizli amellerini düzeltmeleri neticesinde kalplerinde bir saflık ve berraklık doğar. Bunlar se-bebiylejcevnî hakikatler, güzel ve çir­kin ameller, Allah'ın zâtına ve sıfat­larına ait hakikatler ve bilhassa Allah'la kul arasındaki muameleler kalbe zahir olur, perde sayılır, kalp bunları gör­meye başlar. Bu inkişâfa, yâni perdenin kalkmasına ma'rifet, inkişâf sahibine de "arif veya "Ehl-i Ma'rifet" denir.

Ehl-i Suffe ²⁰⁷

Ehl-i Sünnet:

Sünnet ehli. Hz.Peygamber'in söz ve fiillerini kendilerine dini bir yol kabul eden, dinin tartışmalı konulannda sadece Kur'an ve Sünneti başvuru kaynağı olarak benimseyen kimselerin oluşturduğu mezhepler gru­bu veya topluluk. Ehl-i sünnet, pey­gamberimizin sünnetine bağlananlara, ehl-i cemaat ise, ashabın yaşayış ve görüşlerini izleyenlere denilir. Bu ikisi arasında birfarklılık olmadığı için gide­rek ikisi birleşmiş ve ehl-i sünnet ve'l-cemaat şeklini almıştır. İslam alimleri­ne göre sükunet, İslam toplumunun oluşması için Allah tarafından indirilen Kur'an'ın, insan hayatında uygulan­masını gösteren somut bir örnek olarak Hz. Peygamber'in bütün yaptıklarını ve söylediklerini kapsar (konuyla ilgili olarak bkz. Sünnet maddesi). Bu du­rumda Kur'an ile birlikte Hz. Peygam-ber'i de örnek almak gerektiği açıkça ortadadır. Nitekim Kur'an-ı Kerim'de:

"Allah, önceleri açık bir şaşkınlık için­de olan inananlara, Allah'ın âyetlerini okuyan, kötülükten arındıran, kitabı (Kur'an-ı) ve hikmeti öğreten ve size daha bilmediğiniz pek çok şeyi de öğ­reten bir peygamber gönderdi.”²⁰⁸ buyurulmaktadır. Bu âyetteki hikmet kavramı müfessirler tarafından ittifakla sünnet' şeklinde yo­rumlanmıştır. Bir başka âyette ise şöyle buyurulmaktadır:

"Peygamber size ne­yi verdiyse onu alın. Neyi yasakladıysa ondan da kaçının.” ²⁰⁹Sahabe-i Kiram için de:

"İlk iman eden, en ön safta bulunan muhacirlerle ensar ve onlara iyilikle tabi olanlardan Allah razı olmuştur.²¹⁰ buyurulmaktadır. Hz. Pey­gamber Efendimiz de çeşitli hadis-i şeriflerinde ümmetine, ashabının yo­lunu izlemelerini tavsiye etmiştir. Öte yandan Resûlullah fitne ve sapıklığın zaman içinde yaygınlaşacağını ve İslam ümmetinin yetmişüç fırkaya ayrılaca­ğını, bunlardan sadece bir topluluğun kurtulacağını bildirmiştir. Kendisine, kurtulacak olan bu topluluğun (fırka-i naciye'nin) kimler olacağı sorulunca ise, bir rivayete göre 'benim ve asha­bımın yolunu izleyenler' şeklinde, bir rivayete göre de 'cemaat' şeklinde cevap vermiştir. Ayrıca bir başka hadiste de "Benim ümmetim sapıklık üzerinde bir araya gelmez" buyurulmuştur.

Nitekim, Hz. Osman'ın hilafeti dev­rinden sonra başlayan fitne ateşi, müslümanlar arasında siyasi ve imani konularda pek çok tartışmalar ortaya çıkar­mıştır. İşte bu devirde sahabilerin ve so­rumluluk sahibi müslüman alimlerin büyük bir kısmı orta bir yol tutarak özellikle siyasi konularda aşın taraf ol­mamaya özen göstermişler; böylece müslümanların bir'cemaat'halinde bir­liğini korumaya çalışmışlardır. Bu olu­şumun ilk temsilcileri arasında Abdul­lah bin Ömer, Hasan Basri, Ebu Hanife ve İbrahim en-Nahai gibi kimseler sayılabilir. Zaman içinde hem siyasi tartışmaların artması, hem de yeni fet­hedilen ülkelerde bulunan yahudi, hıristiyan ve putperest kültürleriyle karşıla­şılması çok sayıda sapık fırkanın ortalı­ğı kaplaması sonucunu doğurdu. Bun­lardan kimisi başta hulefa-i raşidin olmak üzere bir kısım sahabeye dil uzatmaya kadar işi vardırırken, diğer bazı guruplar kader, büyük günah işle­yenlerin durumu, ehl-i kitabın durumu, hatta Kur'an-ı Kerim'in mahluk olup ol­madığı gibi konulara kadar uzanmış­lardır. İşte ehl-i sünnet yolunun ilk tem­silcileri bu noktada Kur'an ve Sünnet ile bu ikisinden çıkarılacak akli delillere dayanarak İslam ümmetinin doğru ve orta biryol üzerinde birleşmesine gay­ret etmişlerdir. Giderek bu çabalar bazı farklılıklarla sistemleşmiştir. Buna gö­re Hz. Peygamber ve ashabının yolunu izleyen, hakkında nass ve sahabe görü­şü olmayan tartışmalı bazı konularda ise yorum yapmaktan kaçınan topluluk selefiye adım alırken; temelde Kur'an ve sünnete dayanmakla birlikte sapık­ların görüşlerini çürütmek için bunlar­dan akli deliller çıkaran ve kendi ara­larında da ufak tefek ihtilaflar bulunan diğer iki ehl-i sünnet ekolüne de Maturidiye ve Eşariye denilmiştir. Bunun yanında fıkhi konularda da ehl-i sünnet içerisinde bulunan farklı mezhepler or­taya çıkmıştır. Fakat gerek fıkhi gerek­se itikadi ehl-i sünnet mezheplerinin temel özellikleri birdir. Buna göre on­ların tamamı, Kur'an ve sünete dayan­mış, birtakım yorum farklılıkları bulun­makla birlikte birbirlerini küfür vb. aşın suçlamalarla itham etmemiş ve sağlam, orta bir yol izlemişlerdir.

İmarn-ı Azam Ebu Hanife, Fıkh-ı Ek-ber isimli eserinde ehl-i sünnet inancım özlü bir şekilde derlemiştir. Gerek Ebu Hanife'nin gerekse diğer önde gelen alimlerin ana hatlarını belirlediği ehl-i sünnet inacı şu çerçeve içinde görüle­bilir: Yüce Alİah, var olan her şeyin yaratıcısı, insanların Rabbi ve kulluk edilmeye layık tek ilahür. Onun varlığı zaman ve mekan bakımından sonsuz­dur. Eşi, benzeri yoktur, doğmamış, doğurulmamıştır. O, Hz. Adem'den iti­baren Hz. Muhammed'e gelinceye kadar pek çok peygamber göndermiş ve bunlara Cebrail aracılığı ile vahy etmiştir. Bir müslüman için bütün kemal sıfatlarıyla birlikte Allah'a, gönderdiği peygamberlere, meleklere, kitaplara, ahirete ve kadere inanmak şarttır. Bu ve bunların kapsadığı konulara iman, dil ile ikrar ve kalp ile tasdik şeklinde gerçekleşir. Ameller konusunda ise ehl-i sünnet alimleri arasında ihtilaflar vardır. İmam Malik, İmam Şafii ve bazı selef alimleri amelin imandan bir parça olduğunu ileri sürerken, Ebu Hanife ve diğer alimler amelin İmandan bir parça veya rükün olmadığını ve amellerin imanı artırıp eksiltemeyeceğini belirtmişlerdir. Bununla birlikte iman ile amel arasında sıkı bir ilişki vardır ve iman etmekle er geç cennete gireceği kabul edilen müminin, işlediği ameller­den dolayı mükafat veya ceza alacağı bildirilmiştir. Ehl-i sünnet alimlerinin, bazı sapık görüşlerinin ileri sürdüğü büyük günah işleyenlerin kafir olacağı konusuna bakışları da şöyledir: Büyük günah işleyen mümin kafir olmaz, ancak asi olur. Yine ehl-i sünnete göre insan cüz'i iradeye sahiptir. Bu irade ile belirli ölçü vesınırlariçindeAllah'ıniz-niyle serbesttir. Bu irade kendisine tek­lif edileni seçip seçmeme, dilediğini yapıp yapmama imkanı tanıdığı için so­rumluluk yüklenmesine ve dolayısıyla yaptığı işler sonucunda ceza ve ödül karşılığı görmesine sebep olur.

Kısaca özetlemek gerekirse, ehl-i sünnet yolu, ifrat ile tefritin, cebr ile ka­derciliğin, ümitsizlikle aşın güvenin, ümit ile korkunun ortasındadır. Kitap ve sünnete dayanan bu yol İslam üm­metinin çoğunun üzerinde birleştiği yoldur. Nitekim bir rivayete göre Hz. Peygamber, toprağa düz bir çizgi çiz­miş ve çizginin üzerine elini koyarak "İşte bu Allah'ın yoludur" buyurmuş, ardından da o çizginin sağına soluna çizgiler çizerek "Bunlar da tefrika yollarıdır," buyurmuştur. Görülüyor ki Peygamber Efendimiz, dinde sağa sola sapmalara işaret etmiş doğru yolun or­tadaki ehl-i sünnet yolu olduğunu be­lirtmiştir. Umulur ki, bir başka hadis-i şerifte işaret buyurulan 'fırka-i naciye' de budur.