Dərs vəSAİTİ Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Elmi Metodik Şurasının

 Dilin inkişafı və qüsurlu uşaqlar 
Dilin ləng inkiĢafı uĢaqlarda müxtəlif qüsurların olması ilə 
ədaqədardır ki, onların da bəziləri aĢağıda verilmiĢdir.
Eşitmə qüsurları – EĢitmə qüsurlarının səthi, yaxud dərin olması 
həm nitq, həm də dilin inkiĢafına müəyyən dərəcədə təsir göstərə bilər. 
Zəif eĢidən uĢaqlar nitqdəki bütün səsləri bərabər Ģəkildə eĢitmirlər. 
EĢitmə qüsurları daha dərin olduqda, uĢaqlar adətən bir kommunikasiya 
metodu kimi iĢarəvi dildən istifadə edirlər. UĢaqlar zəif eĢitmə qüsuruna 
malikdirlərsə, onlara danıĢmaq və dili baĢa düĢmək vərdiĢləri aĢılanır, 
bu proses xüsus müdaxilə və təlimatın olmasını tələb edir.
Görmə qüsurları – Görmə qüsurları olan uĢaqlarda ünsiyyət 
vərdiĢlərinin inkiĢafana daha çox diqqət yetirilir. Müəllimlərin görmə 
qüsurları üzrə mütəxəssislərlə birgə əməkdaĢlıq Ģəraitində iĢləməsi 
vacibdir (kuk, Tesye və Kleyn, 1996).

---

167 
Dərk etmə qüsurları – Bəzi uĢaqlarda dil və nitqin inkiĢafı, məhz 
dərk etmə qüsurlarının olması sayəsində ləngiyə bilər. Bu uĢaqların 
onların mövcud dil qabiliyyətlərini dəstəkləyən və inkiĢaf etdirən 
mühitlə təmin edilməsi vcibdir. Zəif və orta səviyyəli dərk etmə 
qüsurlarına malik olan bu uĢaqlar ardıcıl Ģəkildə yerinə yetirilən 
mərhələlərdən sonra müəyyən nitq və dil qabiliyyətlərinə yiyələnə 
bilərlər. Dərk etmə qüsurlarına malik olan uĢaqların proqmatik dil 
vərdiĢlərinə, məsələn onların digər uĢaqlarla qarĢılıqlı münasibətdə 
olmasına, xüsusi diqqət yetirilməsinə möhtacdırlar.
Antizm – Antizmli uĢaqların iki səciyyəvi xüsusiyyəti 
aĢağıdakılardır: onların sosial vərdiĢlərindəki çətinliklər və qeyri-tipik 
dil inkiĢafı. onların sosial ünsiyyət və münasibət baxımından 
problemlərə malik olduqlarına görə, bu uĢaqların sinifdə digərləri ilə 
danıĢması, öz fikirlərini ifadə etmələrinin üzərinə vurğu salınmalıdır.
Stimulun olmaması – Müvafiq stimulun olması dilin inkiĢafını 
gücləndirir və danıĢıq vərdiĢlərinə Ģərait yaradır. Buna müvafiq olaraq, 
həmin stimulun olmaması uĢaqların dil inkiĢafından geri qalmasına 
səbəb olur və bütövlükdə bu inkiĢafın qarĢısını alır. bu məqsədlə, 
valideyn və müəllimlər hər günün müvafiq vaxtında uĢaqlara ünsiyyət 
vərdiĢlərini öyrətməlidirlər.
Emosional qüsurlar – Emosional qüsurlara malik olan uĢaqlar 
müxtəlif dilin inkiĢafının ləngiməsi formalarına malik ola bilərlər, bu 
son dərəcə ləng dil inkiĢafı stadiyasından tutmuĢ, digər Ģəxslərlə 
ünsiyyətə girməkdən imtinaya qədər qruplara bölünə bilər. Bu 
problemlərlə üzləĢən valideynlər və müəllimlər məntiqə uyğun davranıĢ 
sədləri və sərhədlərini müəyyənləĢdirən dəqiq təlim mühitini yaratmağa 
borcludurlar.
Öyrənmə qüsurları – Öyrənmə qüsurlarına malik olan uĢaqlar, dil 
əsaslı çoxlu problemlərlə üzləĢə bilərlər. Bu, özünü daha çox həmin 
qüsurlara malik olan uĢaqların zəif qulaq asma qüsurlarında diqqətin 
yayılmasında göstərə bilər. Öyrənmə qüsurlarına malik olan bir çox 
azyaĢlı uĢaqlar Ģifahi nitqin əsaslarına yiyələnmək məqsədilə, xüsusi 
diqqət və qayğıya möhtacdırlar. Onlar, eyni zamanda dilin semantik və 
sintaksis sahələrində təlimat almalıdırlar.