Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət Ġdarəçilik

Kipriyin bağa divar. 
(bayatı) 
Yaxud: 
Atıbdı çoxlar məni,
Bircə yar yoxlar məni. 
Amandır, elə baxma,
Kirpiyin oxlar məni.
(bayatı) 
Ədəbi dil bu formalardan birini (kirpik) götürür. 
Metateza bu və ya başqa bir dildəki, yaxud da qohum dil-
lərdəki sözlərin etimologiyasını müəyyənləşdirməkdə xüsusi rola 
malikdir. Məsələni aydınlaşdırmaq üçün dilimizdəki göstərmək 
sözünə fikir verək. Bu söz vaxtilə, daha doğrusu, keçmiş 
dövrlərdə "görsət" formasında işlənmişdir; məsələn: 
Çox nəstə sifətdə zahir olmaz,
Görsət üzünü bizə nəhani.
(Xətai) 
 
Görsət sözü sonradan metateza hadisəsinə uğramışdır. Müa-
sir göstər sözünün tarixində metateza hadisəsi baş vermiş 
olduğunu müəyyən etdikdən sonra, həmin sözün təşkil etdiyini 
söyləmək olur. 

---

 
46 
Səs yerdəyiĢməsi 
 
Sözün tərkibində səslərin bir-biri ilə yerini dəyişməsinə 
(metateza) deyilir, məsələn: 
layihə – lahiyə – (yh-hy) 
torpaq – topraq – (rp-pr) 
Fərhad – Fərhad – (rh-hr) 
Məşhur – məhşür – (şh-hş)
Yerdəyişmə dilimizdə geniş şəkildə yayılmış, kirpik sözü-
danışıq dilində kirpik və kiprik formalarında işlənir. Ədəbi dil bu 
formanın birini (kirpik) götürür. 
 
Ahəng qanunu 
 
Sözdə uyğun səslərin bir-birini izləməsinə ahəng qanunu de-
yilir. Məsələn, quş və gün sözlərini götürək. Quş sözündəki u di-
larxası, gün sözündəki ü isə dilönü saitdir. Buna görə də həmin 
sözlərə qoşulan şəkilçilərdəki saitlər də uyğun olur; məsələn: quş 
+lar, quş + dan, quş +u, quş + a, gün + dən, gün + lər, gün + ü 
və s. 
Azərbaycan dili üçün ahəng qanunu çox xarakterikdir. Bu 
qanun həm söz köklərinə, həm də şəkilçilərə aiddir. Lakin ―Azər-
baycan ədəbi dilində ahəng qanunudaha çox sözlərə bitişən şə-
kilçilərdə özünü göstərir‖. 
Ahəng qanunu dilimizdə geniş şəkildə yayılmışdır. Burada 
həm saitlərin, həm samitlərin, həm də uyğun saitlərlə samitlərin 
bir-birini izləməsi müşahidə olunur. Bütün bunlara əsasən Azər-
baycan dilində ahəng qanununun üç növü olduğu müəyyənləş-
dirilmişdir: 
1.Saitlərin ahəngi. 
2.Samitlərin ahəngi. 
3.Saitlərdə samitlərin ahəngi. 

---