Dərs vəSAİTİ baki 2023 TƏRTİb edəN: elmi redaktor: RƏYÇİLƏR: Ön söZ

Valideyn alt sistemi (ana - ata). Sosial pedaqoq ər-arvadın uşağın (uşaqların) valideynləri kimi qarşılıqlı münasibətinə, ailədə qəbul edilən münasibətlərin normalarına: ana-uşaq, ata-uşaq, valideyn münasibətlərinin tərzinə diqqət yetirir.
Ailənin təhsil potensialı, əsasən, valideyn alt sisteminin fəaliyyətinin məzmunu və xarakteri ilə müəyyən edilir. Valideynlərin buraxdığı səhvlər, onların təhrif olunmuş dəyər sistemləri, tələblər sistemindəki ziddiyyətlər və bir çox digər amillər son nəticədə ailənin uşağa qarşı sosializasiyadan kənar təsirini müəyyən edir.
“Qardaşlar və bacılar” alt sistemi. Sosial müəllim əsas diqqəti uşaqlar arasındakı münasibətlərə, hər bir uşağın sosial rolu yerinə yetirmə xüsusiyyətlərinə, ailədə müəyyən edilmiş vəzifələrin qardaş və bacılar arasında bölüşdürülməsinə yönəldir.
Ailədə uşaqlar arasında münasibətlər məsuliyyətlərin bölüşdürülməsi, dözümlülük, münaqişələri həll etmək və qarşısını almaq bacarığı, onlara böyüklərin göstərilən qayğı və diqqətini bölüşmək və daha çox şeylər olduqda uzunmüddətli ünsiyyət və qarşılıqlı əlaqənin əvəzolunmaz təcrübəsidir.
Əksər uşaqlar üçün bu münasibətlər uzun müddət ərzində ən əhəmiyyətlisi olur. Bununla belə cəmiyyətdən kənarlaşdırılan təsir üçün əhəmiyyətli bir potensial gizlidir (tabeçilik münasibətləri, “ailə zəlilliyi”, mənəvi və psixoloji zorakılıq, rəqabətli qarşıdurma və s.).
Qardaşlar və bacılar arasında münasibətlər və qarşılıqlı əlaqələr sistemini öyrənmək üçün şəxsiyyətlərarası ünsiyyətin psixoloji və pedaqoji üsullarından da istifadə edilə bilər.
“Valideynlər – uşaqlar” alt sistemi. Sosial pedaqoq valideynlərlə uşaqlar arasında qarşılıqlı əlaqənin spesifik xüsusiyyətlərini, bu münasibətlərin normasına çevrilmiş güc, azadlıq və məsuliyyət sərhədlərini müəyyən etməyə çalışır.
Uşağın valideynləri ilə qarşılıqlı əlaqəsi və münasibəti sosial-pedaqoji qayğı və diqqətin ən çox görülən mövzularından biridir. Məhz burada əksər münaqişələrin mənbəyi gizlənir, həm ümumilikdə ailə həyatının normal gedişatını, həm də müstəqil varlıq kimi uşağın həyatını pozur. Eyni zamanda bu münasibətlər sosial müəllim tərəfindən uşağa dolayı təsir imkanlarına şərait yaradır (məsələn, davranışın korreksiyası, sosial reabilitasiya və s. vəziyyətlərdə).
Birbaşa fəaliyyət metodlarını (əsasən psixoloji metodlar) və dolayı üsulları (məsələn, ekspert qiymətləndirməsi metodu, münasibətləri modelləşdirmək üçün oyun metodları, xüsusi siniflər çərçivəsində həyati semantik problemlərin və situasiyaların həlli, bioqrafik metod və s.) birləşdirmək lazımdır.
Ailə ilə bir dam altında yaşaya bilməyən qohumların (nənə, baba, bibi və s.) və qan qohumu olmayan, lakin ailəyə və onun şəxsiyyətinə təsiri olan şəxslərin rolunu nəzərə almaq vacibdir.
Fərdi bir ailənin öyrənilməsi zamanı sosial müəllim bir növ “ailə xəritəsi” tərtib edə bilər. Ona aşağıdakıları daxil etmək məsləhət görülür:
Adlarını, doğum (ölüm) tarixlərini göstərən bütün ailə üzvlərinin siyahısı; ailə üzvlərinin qısa xüsusiyyətləri; hər bir ailə üzvü üçün ən vacib hadisələr; ailəni nəyin birləşdirdiyinin təhlili (üzvlərinin birliyi və bölünməsi, ailədaxili qaydalar və normalar, emosional iqlim); xarici mühitin təsviri və təhlili (yaşayış şəraiti, qonşuluq, yerli demoqrafik, iqtisadi, ekoloji, kommunikasiya vəziyyəti); ailənin və onun üzvlərinin sosial vəziyyəti, onların milli və dini mənsubiyyəti, təhsil və sosial-mədəni səviyyəsi haqqında məlumatlar; ailənin problem və ehtiyaclarının təhlili (dəyişiklik gözləntiləri realdır, ehtiyacların ödənilməsində və problemlərin həllində hansı imkanlar və məhdudiyyətlər var); ailənin sosial ehtiyacının nəyə görə qiymətləndirilməsi və nəticələnməsi.
“Pasport” ailə haqqında əsas məlumatları yığcam (standartlaşdırılmış) formada sistemləşdirməyə imkan verən “ailə kartı” formalarından biridir. ”Kart”dan fərqli olaraq, burada müntəzəm yenilənmə tələb olunmur (ailənin strukturunda və xüsusiyyətlərində hər hansı əsaslı dəyişikliklər istisna olmaqla), bütün əməliyyat məlumatları pasporta əlavələrdə toplanır.
Diaqnostika və monitorinqin əsas məqsədi (sistemik forma kimi) müəyyən bir ailənin vəziyyəti və sosial müəllimin xidmət etdiyi ailələrə xas olan meyllər haqqında nəticə çıxarmaqdır. İstifadə olunan diaqnostika üsulları ənənəvidir: müşahidə, anketlər, sorğular, testlər və s.
Alınan məlumatlar əsasında ailələr differensiallaşdırılır ki, bu da konkret ailəyə münasibətdə və ümumilikdə ailələrlə sosial-pedaqoji işin strategiyasını və taktikasını işləyib hazırlamağa, sosial-pedaqoji dəstək və yardımın ünvanlılığını və səmərəliliyini təmin etməyə imkan verir.