Dr. Recep Albayrak Türklerin İranı
Yüklə 9,25 Mb.
|
| “Farsname-i Nasiri”, İnallu ilinin 25 tayfasının bulunduğunu, Henri Field ise 1914 yılında 14 kola ayrıldığını ifade etmektedir. Behmen Begi ise, İnallu ilinin; -Bayat, -Bulverdi, -Mir Hacılu, -Afşar, -İslamlu, -Karayi ve -Yağmurlu tirelerinden ibaret olduğunu kabul eder. Bunlardan sadece “Yağmurlu” tiresinin adı Farsname-i Nasiri’de bulunmamaktadır. Behmen Begi, İnallu adını “İnarlu” olarak kaydetmiştir. İran Aşiretler Merkezi’nin Ş. 1361/ 1982 yılı yayınında 11 tirenin adı zikredilmiştir. Tirelerden bazıları Fesai ve Behmen Begi’nin listesinde bulunmamaktadır.
Bu tirelerden bir kısmı küçülmüş veya değişikliğe uğramıştır. Mesela Bul-Verdi veya Ebül-Verdi, bir zamanlar İnallu ilinin büyük tayfalarından biriydi. Hicri 1280/ 1863 tarihinde Şiraz’ın Aspas ve Ebül-Verdi köylerine gidip yerleştiler. Bir grup da Kaşkayı iline bağlandı. Zamanla Böyük Keşköllü (Keşkülî-Bozorg) ve Amele tayfaları içerisinde eridiler. İnallular, yerleşik hayata geçmiştir. İskândan önce Ramcerd, Mervdeşt ile Hafr/ Hefr, Darab ve Fesa bölgelerini yaylak ve kışlak olarak kullanıyorlardı. İnallu ilini oluşturan aşiretler, Türkistan’dan gelerek Fars vilayeti topraklarına yerleşmiştir. İlin nüfusu Ş. 1311/ 1932 tarihinde 5 bin aile, 25-30 bin kişi, Ş. 1360/ 1981 yılında ise Baharlularla birlikte 4.920 aile, 24.600-29.520 kişidir. Mesud Keyhan, bunlardan 10 bin hanelik bir grubun Azerbaycan Hamsesi’nde yaşadığını belirmiştir.
*1.Bazı kaynaklarda; -Bağımlu, -Îlhâs, -Nazarbeglu, -Şeyh, -Masumhani, -Casim, -Tikle, -Hacc-Tairlu, -Ahmedlu, -İsmailli, -Şari, -Segneri, -Kızılbaş, -Teke, -Çıhılı, -Doluhani, -Suruklu, -Yağmurlu, -Corga جرقه , -Çaklu, -Uşat اوشات , -Şuhud, -Zengene, -Hüsrevli, -Mahmudbeyli, -Dadibeyli, -Kurdbeylu tayfaları listeye eklenmiştir. Ancak bölgeki araştırmacılarca ihtiyatla karşılandığı için yukarıdaki listeye alınmamıştır. 2. Hamse ve diğer Türk illerinde tayfa adlarının sonundaki mensubiyet eki “li” ve “lu” olmak üzere her iki şekilde de kullanılmaktadır; -İslamlı/ İslamlu, -İran-Şahlı/ İran-Şahlu, -Reisbeglu/ Reisbeyli, -Dinarlı/ Dinarlu, -Nazarbeglu/ Nazarbeyli, -Ahmedli/ Ahmedlu, -Reisbeglu/ Reisbeyli... Segner/ Sekner, “Erkek köpek” demektir. Teke, bilinen anlamının dışında, çadır kurulurken kullanılan tahta çubukların yapıldığı ağacın da adıdır. (Coğrafya-yı Keyhan, 2.cilt, s.86; Mecmua-i Ittılâât ve Âmar-ı Îlât ve Tavâyif-i Aşayiri İran, s.86; Tağı Şahin, “Baharlılar”, s.16-19; http://fars-turk.blogspot.com, 26 Mart 2008; Dr. Hamid Cilveger, Azerbaycan Folklor Derlemeleri) 3.Baharlu İli/ Ulusu Baharlu ili, İslam öncesi ve sonrası dönemlerden beri Hemedan-Save-Erak arazisinde yaşamaktadır. Bu ilin coğrafi yaşam mıntıkası, Azerbaycan topraklarına dâhildir. Hemedan Bölge Valiliği’nin Memeseni nahiyesinin merkezi Akçay yakınındaki Bahar kentini de işaret etmek gerekir. Türkmenistan’da da “Bahar” isimli bir kale vardır. Bahar ili, kadim zamanlardan beri Türk ulusları içerisinde varolagelmiştir. Halen Güney İran’da büyük bir il olan Baharlular yaşamaktadır. m N. Velili şöyle yazmaktadır: “Hulâgu Han, Türkistan’dan İran’a 200 aile göçürdü. Bunların arasında Baharlular da vardı”. Baharlular önce bugünkü Doğu Azerbaycan sınırları içerisindeki Merağa arazisinde oturuyordu. Bugün Azerbaycan Cumhuriyeti şehirlerinden olan Şuşa ile Zengezur’a göçürüldüler. Bazı araştırmacılar, Baharluların Kara-Koyunlulardan olduklarını kabul eder. İranlı tarihçi Ali Rezm-ara, Şah İsmail Safevi’nin Hicri 913/1508 yılında Hemedan’ın yakınındaki Bahar kentini Abad hale getirdiğini ve Baharluları getirip buraya yerleştirdiğini, kente de bu ilin adı olan “Bahar” adını koyduğunu belirtmiştir. Kara-Koyunluların Ak-Koyunlulara yenilmesinden sonra, Hemedan’da yaşayan Baharluların bir bölümü, Ak-Koyunluların kendilerine zarar vereceğini düşünerek, Horasan’a göç etmiş veya kaçmıştır. Ancak Şah İsmail, onları tekrar geri getirmiştir. Baharlu ili, Kacarların son dönemlerinden beri, Fars Vilayeti topraklarındaki kışlak ve yaylakları arasında göç etmektedir. Mesud Keyhan, 1932 yılında Fars BV topraklarındaki Baharluların sayısının sekiz bin hane olduğunu belirtmiştir. Her aile dokuz kişi kabul edilirse, 1932 yılındaki nüfuslarının 70-75 bin olduğunu söyleyebiliriz. %2,5 artış kabul edersek bugünkü yaklaşık nüfuslarına ulaşabiliriz. Bu yolla tüm Türk il/ ulus ve tayfaların nüfuslarını güncelleyebiliriz. Tarihçi Taki Şahin, 1944 yılında yayınlanmış olan “Güney Azerbaycan” dergisinin birinci sayısında şöyle yazmıştır: “Nadir Şah’ın ölümünden sonra, XVIII. yüzyılın 30’lu yıllarında İran genelinde olduğu gibi Fars Vilayetinde de karışıklıklar yaşandı. Baharlu, Nefer ve İnallu/ İnanlulardan oluşan üç Türk ili, kendilerini korumak için bir araya gelip Kaşkayı ili birliğine katıldılar”. XIX. yüzyılın başlarında Kaşkayı Türk ili güçlenmiştir. Kacar şahları, Fars Vilayetine kendi memur ve valilerini gönderememiş, burada yaşayan güçlü Türk illerinin belirlediği Türk valileri onaylamak durumunda kalmıştır. Ancak bu husus, Kacar şahları ile Fars Vilayetindeki Türk illeri arasında, ayrıca illerin kendi aralarında anlaşmazlıkların çıkmasına neden olmuştur. Bu çerçevede Baharlu ve İnallu Türk illeri arasında çıkan niza/ sürtüşmeden her iki il zarar ve ziyana uğramıştır. Bundan ötürü köylerde yerleşik hayata geçenler olmuştur. 1876 yılında, Prens Ferhad Mirza Kacar Fars eyalet valisi olunca, Kavamül-Mülk Şirazi gibi feodallar, ayrıca ayan ve eşrafın desteği ile Kaşkayı iline karşı yeni bir iller birleşiği/ federasyonu oluşturdular. Bu Hamse İli’dir. Hamse birleşiği içerisindeki illerden Baharlu, Nefer ve İnallular Türk, diğerleri Arap ve Basıri’lerdir. Arap ve Basıri’lerin içerisinde haliyle Türk tireleri de bulunmaktadır. Kavamül-Mülk Şirazi, Hamse ilinin ilbegliğine getirilmiştir. Bütün bu gelişmelere rağmen Nefer, Baharlu ve İnallu illeri, Kaşkayılarla dostluk, kardeşlik ve yardımlaşma ilişkilerini sürdürmüştür. XIX. yüzyılın 80’li yıllarında Çerağ Ali Beg’in han/ kelenterliği zamanında Baharlu ili Fars Vilayetindeki Darab nehri boyunca yerleşerek, çiftçilik ve hayvancılıkla meşgul olmaya başlamıştır. Çerağ Ali Beg’in, Ahmedli beyi vasıtasıyla öldürülmesinden sonra, yerine Hasan Han Baharlu beg ve kelenter olmuştur. Bundan sonra Nefer ve İnallular da yerleşmeye başlamıştır.
Yüklə 9,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||