Dr. Recep Albayrak Türklerin İranı

9.Çalabi/ Çalavi Türkleri

Kirmanşah/ Bahteran Bölge Valiliği
Çalabi/ Çalaviler, Kürt illerinden Sencabilerin Türk asıllı alt tayfalarındandır. Sencabiler, İran’ın batısındaki Kirmanşah/ Bahteran ve eski adı Şahabad-ı Garb olan İslamabad-ı Garb kentleri civarındaki verimli Mahideşt ovası, Sencabi köy merkezi ve İslamabadı Garb’a bağlı yerleşim birimlerinde oturmaktadır.

İslamabad, 4.929 km² alana sahiptir. İslamabad’ın eski adı Harunabad’dır. Bavendpur nahiyesine bağlı bir köy iken, zamanla nüfusu artarak, önemli bir merkez hâlini almıştır. Ş. 1305/ 1926 yılında adı Şahabad olmuş, devrimden sonra İslamabad olarak değiştirilmiştir.

Çalavi adının “Çal+abi=Çalabi’ye mensup”tan ıstılah olduğu söylenmektedir. “Çal+ab”ın Türkçe karşılığı “Su çukuru”dur. Çalabi cemaatı, ilk önce Kerend’in kuzey bölgesinde Ehl-i Hakk inancına sahip Gôran ili mıntıkası civarındaki Çalav-Bekir’de oturmaktaydı. Daha sonra Kirmanşah/ Bahteran’a gelmişlerdir. Önceden yaşadıkları yer olan Çalav-Bekir’den ötürü kendilerine Çalavi adı verildiği rivayet edilmektedir. Diğer bir rivayete göre, Çalavi adı “Çel-ebi”den kaynaklanmaktadır. Bilinen husus, Çalavilerin daha önce Büyük Kaşkayı ili tirelerinden olduğudur.

Çalabilerin ilk reisleri, Menuçehr ve Allahyar kardeşlerdir. Menuçehr’in; Şeyhale (Şeyh Ali), Zülfikâr ve Hubile (Hubyâr) adlı üç oğlu vardı. Şeyhale’nin çocukları; Berhordar/ Berhurdar ve Bahtiyar’dır. Zülfikâr’ın oğulları ise, Huda-Mürüvvet ve Huda-Rahim’dir. Hubile’nin oğlu İbrahim Ağa’dır.

Kaşkayıların bünyesindeki Çalavilerin, hangi nedenle Kirmanşah’a göç ettikleri konusunda bilgi bulunmamaktadır. Bugün Bahtiyar, Berhordar, Huda-Mürüvvet ve Huda-Rahim adlı dört tireden oluşmaktadır:
1.Bahtiyar Tiresi:

Bu tirenin reisi olan Bahtiyar’ın malı-mülkü yoktu. Başkalarına ait topraklarda kira bedeli ödeyerek tarımla meşgul olurdu. Hasan Han ve İbrahim Han isimli iki oğlu vardır.

Hasan Han, önce başkalarına ait topraklarda çalışmış ve Zengene iline hizmet etmiştir. Zamanla zenginleşerek, Sencabilerin sınırında toprak satın almıştır. Hüsamüs-Saltana’ın Kirmanşah’ta yöneticilik yaptığı sırada, bağımsız Sencabi yöneticilerinden biri olmuştur. Hasan Han, 80 yıl ömür sürmüş, Bavan köyünü yaylak, Tengab’ı kışlak olarak kullanmıştır. Muhammed Han, Ağa Han, Huda-Mürüvvet Han, Hüsrov Han ve Şir-Muhammed Han (Samsamül-Memalik) isimli oğulları vardır.

Bahtiyar’ın oğullarından İbrahim Han, Ali-Hasan köyünde yaşamıştır. Abbas Han ve Fethullah Han isimli oğulları bulunmaktadır.

2.Berhordar Tiresi:

Berhordar, bu tirenin kurucusudur. May Han (Mehdi Han), Kerem Han, Haydar Han, Heme Han ve Rüstem Han adlı oğulları vardır. May Han’ın oğlu Ali Ekber Han, bir süre “Mirpenc” rütbesi ile Sencabi yöneticiliği yapmıştır. Ş. 1302/ 1923 yılında 65 yaşında ölmüştür. Habibullah Han, Esedullah Han, Emanullah Han, Şahbaz Han ve Kerim Han isimli oğulları bulunmaktadır.

Kerem Han’ın; Şahmurad Han ve Derviş Han, Haydar Han’ın; Alimurad Han, Taki Han, Paşa Han, Allahmurad Han ve Derviş Han isimli oğulları vardır. Haydar Han, H/K. 1306/ 1888 yılında 60 yaşında ölmüştür.

Heme Han’ın, Mama Han isimli bir oğlu H/K. 1303/ 1886 yılında 73 yaşında bu dünyadan göçmüştür. H/K. 1315/ 1897 yılında 70 yaşında ölen Rüstem Han’ın oğlunun adı ise Darab Han’dır.

3.Huda-Mürüvvet Tiresi:

Tirenin kurucusu olan Huda-Mürüvvet, Bavan köyünde yaşamış, Ş. 1257/ 1878 yılında 70 yaşlarında ölmüştür.

4.Huda-Rahim Tiresi:

Zülfikâr Han’ın ikinci oğludur. Sahibi olduğu Omruabad ve Birabad köylerinde yaşamış, Ş. 1237/ 1858 yılında 70 yaşında ölmüştür. Ailesi, bu köyleri Berhordar’ın oğlu Kerem Han’a satmıştır. Huda-Rahim Han’ın; Tahmasb Han, Ekber Han ve Kemer Han isimli oğulları vardır.

*

Sencabi ili, hem dil, hem de inanç olarak muhtelit/ karışıktır. İl içerisindeki aşiretler; Sencabi, Gorani ve Cafi Kürtçesi konuşurlar. Çalabi/ Çalavilerin dili, Türkçe-Kürtçe karışımıdır. Sünni, Alevi ve Ehl-i Hakk inançlıdırlar. (Mecelle-i Yâdigâr, yıl:5, sayı:4-5, s.53-55; Mecelle-i Âmuzeş ve Pervereş, sayı: 9, s.52)