Dış kapak örneği

AİLE İŞLETMELERİNİN KURUMSALLAŞMASINDA YAŞANAN ZORLUKLAR

Aile işletmelerinin kurumsallaşmasında oldukça kapsamlı bir çalışma gerçekleştirilmektedir. Bu süreçte işletmenin tüm kademeleri ve en büyükten en küçüğe tüm birimleri etkilenmektedir. Kurumsallaşma sürecindeki bu kapsamlı değişimler, bazı zorlukların ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Bir aile işletmesinin kurumsallaşma sürecinde karşılaşılan zorluklar kültürel, finansal ve yönetimsel zorluklar olarak sınıflandırılabilmektedir.

1. Kültürel Zorluklar

Ailelerin, aile olmalarından kaynaklanan farklılıkların yanında, her ailenin de kendi aralarında bazı farklılıklar bulunmaktadır. Özellikle ailelerin yapısı ve yaşanmışlıklarından meydana gelen kültürel kimliği her ailede farklılık göstermektedir. Bu farklılıklar ailelerin değer yargılarında, başarı algılarında ve aile vizyonunun oluşmasında etkili olmaktadır. Ailelerin kendine özgü yapıları, kültürel kimlikleri, misyon ve vizyonlarının korunması, işletmenin kalıcılığında önemli yararlara sahiptir. Bu özelliklerin korunması için aile içinde güçlü ve profesyonel bir iletişimin kurulması gerekmektedir. Bu iletişimin kurulamadığı aile işletmelerinde sürekliliğin olması beklenemez. Kurumsallaşmış işletmeler için küçük sorunlar olarak görülen aile içi çatışmalar, güçlü ve profesyonel bir iletişim yapısını kuramamış aile işletmelerinin yok olmasına kolaylaştırabilmektedir. Sürekliliği olan işletmenin aile bireyleri arasındaki ilişkilerin de stratejik olarak yönetilmesinin gerekliliği ortadadır.⁸⁰

Aile işletmelerinde, geleneksel yöntemlerin kullanılmasından kaynaklanan bir zorluk da, istatistiksel yöntemlerle edinilmesi gereken verilerin toplanmasında ve performans ölçümlerinin yapılmasında deneme-yanılma yönteminin kullanılıyor olmasıdır. Bu yöntem, aile içinden güvenilir bireylerin önsezileri ve kişisel olarak geliştirdikleri yolların kullanılmasıyla, profesyonellikten uzak ve geçerliği tartışılırdır. Aile bireylerinin işletmede çalıştıkları pozisyonun gereklerini yerine getirecek bilgi, beceri ve deneyime sahip olmaması kurumsallaşmanın önündeki engellerden birisi iken, bu durumun önemsenmiyor olması da aile kültürünün getirdiği bir sorundur. Yetersiz özellikleri ile işletmede sorunlara neden olabilecek bir bireyin istihdam edilmesi, ailelerin önceliklerinden olduğunda birçok sorunu da beraberinde getirmektedir. Yeterli yöneticilik vasıflarına sahip olmayan aile bireyleri kısa vadede yönetim görevlerini başarılı bir şekilde sürdürse de, uzun vadede işletmenin örgütsel hedeflerinden uzaklaşması gibi ciddi sorunlara yol açabilmektedir.

Bahsedilen sorunlar ailelerin kültürel yapısından kaynaklanan ve işletmenin hedefleri ile bağdaşmayan önceliklerinden kaynaklanmaktadır. Kültürel kaynaklı zorlukların önüne geçebilmek için ailenin öncelikle kurumsallaşma konusunda istekli olması, sonrasında ise kültürel değerlerini korumayarak profesyonel bir yönetime geçmesi gerekmektedir.

2. Finansal Zorluklar

Aile işletmelerinde kurumsallaşmaya karşı isteksizliklerin ana nedenlerinden birisi maddi yetersizliklerdir. Profesyonel yönetici maaşları, belgelendirme sistemi için gerekli eğitimler, danışmanlık hizmetleri ve benzeri giderler kurumsallaşmayı masraflı hale getirmektedir. İşletmenin, bu masrafları karşılama konusunda finansal yetersizliklerinin olması, kurumsallaşma çalışmasına kalkışan işletmelerin önüne, işletmeye ortak alınması seçeneğini getirmektedir. Aile dışından bir ortağın hissedar yapılması, yönetimde söz sahibi olması ve işletmenin sırlarını paylaşması aileler için kolay kabul edilebilen bir durum değildir. Finansal zorlukların temel nedeni ailenin varlıklarının kurumsallaşma masrafları için yetersiz olması ya da ailenin bu varlıkları kurumsallaşma çalışmalarına kaynak olarak kullanmak istememesidir. Yatırım gerektiren büyüme de kurumsallaşmaya direnen aile işletmelerinin kolay sahip olamayacağı bir durumdur.

Kurumsallaşmanın gerekliklerinden birisi olan finansal zorlukların aşılması, aile işletmelerinin uzun vadede kalıcılığını ve büyümesini getirecektir. Kurumsallaşmanın tamamlanabilmesi için ailelerin istekli olmaları ve profesyonel yaklaşımlarla yatırım yapmaları gerekmektedir.

Finansal sorunlardan birisi de kar paylaşımı konusunda uyuşmazlığa düşülmesidir. Aile bireyleri, profesyonel bir işletmenin kurumsallaşabilmesi için kar payından işletmenin büyümesi amacıyla yapması gereken yatırımlara karşı aynı tutuma sahip olmayabilir. Bu durumda ortak karara varılamayarak büyüme için yeterli kaynak bulunamaz ve yatırım yapılamaz. İşletmenin büyümesi için ayrılması gereken kar payının yanında, aile bireyleri arasında yapılacak olan kar paylaşmasında da sorunlar yaşanabilmektedir.

Aile bireylerinin finansal konularda profesyonellikten uzak davranış sergilemeleri işletmenin kurumsallaşmasına ve büyümesine engel olarak ortaya çıkmaktadır.

3. Yönetimsel Zorluklar

Yönetimin profesyonel olmasının gerekliliği açıktır. Bununla birlikte yöneticilerin de profesyonel olması, meslek olarak yöneticiliği seçmiş ve bu konuda uzmanlaşmış olmaları gerekmektedir. Aile işletmelerinin yeterli düzeyde olmasa da aile bireylerini yönetici olarak değerlendirme isteği bulunmaktadır. Kurumsallaşma çalışmalarının gereği olarak aile dışından bir uzmanın yönetici olarak görevlendirilmesi durumunda da bir yandan aile bireylerinin yönetim için hazırlanması mümkündür. Aile dışından gelen yöneticinin bu durum karşısında kendisini güvende hissetmemesi ve ilk fırsatta başka bir işletmeye geçmeyi planlaması, kendisinin sorumluluk almamasına ve işletmeye daha az yararlı olmasına neden olmaktadır.

Aile dışından gelen yöneticinin yaşayacağı güvensizlik duygusunun yanında yeterince hazırlanmamış olan aile bireyinin yönetime geçmesi, işletme için zararlı olabilir. Kurumsallaşma sürecinde ihtiyaç duyulan profesyonel yönetici ihtiyacının karşılanamaması, süreci tehlikeye atabilir ve harcanan zaman ve masrafın boşa gitmesine neden olabilir. Bu nedenle kurumsallaşma sürecinde yönetimin profesyonel yaklaşım sergilemesi önemlidir.

Aile işletmelerinin kurumsallaşma yolunda karşılaştığı yönetim sorunlarından birisi de, işletme bünyesinde çalışmayan aile bireylerinin çalışan bireylerle düştüğü uyuşmazlık durumlarıdır. Özellikle varis seçiminde belirginleşen bu sorun, aile ve işletme çıkarlarının çatışmasına bir örnek olabilmektedir. Bu ve benzeri sorunlarda işletmede motivasyon ve iş tatmini azalabileceği gibi, sorunun çözülmesinin uzun sürmesi durumunda işletme için ciddi hasarlara neden olabilir.

Aile bireyleri arasında yaşanan rekabetler, kurumsallaşma sürecinde yaşanan ve yönetime bağlı diğer bir önemli sorundur. Özellikle planlanmamış ve acil durum olarak nitelenen ölüm, maluliyet ve benzeri olaylarda, aile bireyleri arasında önceden var olan rekabet daha belirgin bir şekilde ortaya çıkabilir. Varisin belirlenmesine kadar geçen süre işletmede belirsizliklere ve dolayısı ile değer prestij ve değer kaybına neden olabilir. Benzer şekilde yönetim kademesinde yaşanabilecek bir anlaşmazlık da yatırımlar konusunda ortaya çıkmaktadır. Aile bireylerinden bazılarının büyüme konusunda tutucu davranması, diğer bireyler ile uyuşmazlığa neden olabilir. Bu uyuşmazlık, yönetimin ortak hedef birliği saylayamadığı ve ortak karar alma yeteneğine sahip olmadığı durumlarda görülmektedir. Yönetim kademesinde yaşanan bu tür sorunlar, kurumsallaşmasını tamamlamış ve bilimsel yönetim yaklaşımına sahip işletmelerde yaşanmasa da aile işletmelerinin çoğunda sıklıkla karşılaşılan bir durum olarak görünmektedir.⁸¹

3.