Dış lastik bak lastik

Encyclopedie. 1745'te yayımcı Andre Le Breton, Ephraim Chambers'm Cyclopaedia' sının Fransızca çevirisi için, projeyi yarıda bırakan iki çevirmenden sonra Diderot'ya başvurdu. Diderot, ünlü matematikçi Jean Le Rond d'Alembert ile birlikte yayımcılığı üstlendi. Yayının yapısını büyük ölçüde değiştirerek içeriğini genişletti, köktenci ve devrimci görüşün önemli bir organı haline getirdi. Kendini bu işe adayan, birçoğu tanınmamış ama daha sonra ünlenecek bir grup edebiyatçıyı, bilim adamını ve hatta papazı çevresinde toplayarak bir ekip oluşturdu. Hepsini harekete geçiren ortak bir amaçları vardı: Bilgiyi ilerletmek ve bu yolla, kilise ve devlet içindeki gerici güçlere bir darbe indirmek. Encyclopedie'nin bir dictionnaire raisonne (Ussal Sözlük) olarak bütün sanat ve bilim dallarının temel ilke ve uygulamalarını ortaya koyması amaçlanıyor, yayın usçu felsefe görüşüne ve insan zihninin ilerlemesine duyulan belirli bir inanca dayanıyordu. Diderot'nun 1749'da yayımladığı Lettre sur les aveugles â l'usage de ceux qui voient (Görenlerin Yararına Körler Hakkında Mektup, 1945, 1984) adlı yapıtı ise bir yüzyıl sonra Louis Braille'in de ele aldığı dokunma duyusu ile körlere okuma öğretilebileceği önerisi ve evrim kuramı ile ilgili çalışmalarının ilk adımını oluşturması bakımından önemliydi. Maddeci ateizm öğretisini açığa çıkaran ve duyu izlenimlerine bağımlılığı vurgulayan bu cüretli adımı, tutuklanmasına ve üç ay Vincen- nes'da hapsedilmesine neden oldu. Ama, Encyclopedie çalışmalarındaki kesinti kısa sürdü. 1750'de yayımladığı Prospectus'ü (Bakış) d'Alembert, Discours Preliminaire (1751; İlk Söyleşiler) adı altında genişletti. İlk cildinin yayımlandığı 1751'den, son resimli ciltlerin dağıtıldığı 1772'ye değin Encyclopedie'nin tarihinde çeşitli iniş çıkış-

129 Diderot, Deniş

lar oldu, ama sonunda ulaşacağı başarısından hiçbir zaman kuşku duyulmadı. 1758'de yedinci cildin yayımlandığında sıkıntılı bir dönem yaşandı; d'Alembert "Geneve" (Cenevre) adlı makalesine Rousseau'nun saldırısını okuyup kötü günlerin geldiğini sezerek istifa etti. Encyclopedie'nin bir özeti olduğu söylenen Helvetius'un, De l'esprit (1758; Zihin Üzerine) adlı kitabının Paris Parlement'mca (Yüksek Mahkeme) yakılmasına ve yapıtın yasaklanmasına karar verilmesi de ciddi bir darbe oldu. Voltaire yayını Fransa dışında sürdürmeyi önerdiyse de Diderot Paris'te kalmakta direndi. 1764'te ise Le Breton'un düzeltisi yapılmış metinlerden uzlaşma amacıyla gizlice bazı bölümleri çıkarttığını fark edince çok üzüldü. Sansür edilen bölümler oldukça önemliydi; ama yapıtın etkisini çok değiştirecek nitelikte değildi. Diderot 17 cilt metin ve 11 cilt resimden oluşan Encyclopedie'ye 1751- 72 arasında bir bölümü özgün, bir bölümü değişik kaynaklara dayanan sayısız makaleyle katkıda bulundu. Yazılarının çoğu felsefe tarihi, estetik ve zanaatlar hakkındaydı. Genel yayın yönetmeni olarak çok çalışkandı, bugün hâlâ tarihçilerin övgüyle söz ettiği çok nitelikli .3-4 bin resmin basımını özellikle denetledi. Encyclopedie' nin tamamlanmasıyla Diderot'nun gelir kaynağı da tükendi. Rus çariçesi II. Yeka- terina (Büyük) Diderot'yu mali sıkıntıdan kurtarmak için Paris'teki temsilcisi aracılığıyla, onun kütüphanesini satın aldı, ama kitapları kendisi adına korumasını istedi; daha sonra da yaşamı boyunca yıllık bir ücret karşılığı onu kütüphanecisi yaptı. Diderot 1773'te teşekkür etmek için gittiği Petersburg'da büyük saygı ve yakınlık gördü. Yekaterina için Plan d'une üniversite pour le gouvernement de Russie'yi (Rus Hükümeti İçin Bir Üniversite Planı) yazdı. Rusya'da kaldığı beş ay, aydın despotizminin toplumsal bozukluklara çözüm olduğu inancından kurtulmasına ve Observations sur les instructions de Sa Majeste İmperiale aux deputes (Majesteleri İmparatoriçenin Temsilcilerine Talimatları Üzerine Gözlemler) adlı yazısında görüldüğü gibi siyasal görüşlerinin sertleşmesine yetti. Guillaume Raynal'ın gizlice yayımlanan Histoire philo- sophique et politique des etablissements et du comnıerce des Europeen dans les deux Indes (1770, 6. cilt; Avrupalıların Amerika ve Hindistan'daki Kurum ve Ticaretlerinin Felsefi ve Siyasal Tarihi) adlı kitabındaki en devrimci bölümlerin ve devrimin meşruluğuna ilişkin kanıtlamaların da Diderot'nun kaleminden çıktığı bugün artık bilinmektedir.