Гейд етмяк лазымдыр ки, биоэен елементлярин даща эениш йайылмасы тяснифатына эюря, бу елементляр 2 група бюлцнцр: 1) макроелементляр (мигдары 0,001%-дян артыг оланлар) вя 2) микроелементляр

Histonlar
–
nüvəli hüceyrələrin xromosomlarının tərkibinə daxil olan 
qələvi xassəli zülallardır; adətən dezoksiribonuklein turşuları ilə kompleks 
birləşmə (dezoksiribonukleoprotein) şəklində olur. Bu zülalların tərkibində 
triptofan qalığı olmur; sistein və sistinə isə histonların bəzi növlərinin 
tərkibində rast gəlinir. Eyni zamanda histonların molekul zəncirinə daxil olan 
aminturşu qalıqlarının 20-30%-ə qədərini arginin və lizin (qələvi xassəli 
aminturşular) təşkil edir. Histonların qələvi xassəsinə malik olması da bununla 
əlaqədardır (izoelektrik nöqtəsi pH-ın 9,5-12% qiymətlərinə müvafiq gəlir). 
Histonların molekul kütləsi çox böyük olmur (11-12 minə qədər); onlar 
turşularda asanlıqla həll olur, ammonyak və spirtin təsiri nəticəsində çöküntüyə 
keçirlər.
Protaminlər
–
fiziki-kimyəvi xassələrinə görə histonlara bənzəyən, lakin 
onlardan molekul kütlələrinin daha aşağı olmasına görə fərqlənən qələvi xas-
səli zülallardır. Tərkibindəki qələvi xassəli aminturşuların növlərinə görə 
protaminlərin 3 qrupu ayırd edilir: mono-, di- və triprotaminlər. Mono-
protaminlərin tərkibində qələvi xassəli aminturşulardan yalnız arginin, 

---

174 
diprotaminlərdə ya argininlə lizin, ya da argininlə histidin olur; triprotaminlərin 
tərkibinə isə qələvi aminturşuların hər üçü (arginin, histidin, lizin) daxildir.
Müasir təsəvvürlərə görə, protaminlər zülallar qrupuna deyil, peptidlər 
qrupuna daxil edilməlidir. Çünki, onların molekul kütləsi 5000-dən artıq olmur. 
Müxtəlif balıqlardan alınan protaminlərə həmin balıqların latınca adlarına 
müvafiq gələn adlar verilmişdir. Məsələn, lasos balığının protaminləri 
–
salmin
, skumbriya balığının protaminləri 
–
skumbrin
, siyənək balığının 
protaminləri 
–
klupein
adlanır. Salminin molekul zəncirində olan aminturşu 
qalıqlarının 85%-i arginindən ibarətdir. Klupeinin birincili strukturu tam 
öyrənilmişdir. Bu polipeptidin tərkibində 30 aminturşu qalığı (o cümlədən 21 
arginin qalığı) olur. Ümumiyyətlə, müxtəlif mənbələrdən alınan protaminlərin 
tərkibində 60%-dən 85%-ə qədər arginin ola bilər. 
Protaminlərin tərkibində sistein, triptofan və asparagin aminturşuları 
olmur, aromatik aminturşular (fenilalanin, tirozin) isə onların müxtəlif 
növlərindən yalnız bir hissəsində olur. Buna görə, protaminlər zülallara aid 
olan bəzi rəngdəyişmə reaksiyaları vermirlər. 
Protaminlər suda yaxşı həll olur, qələvilərin təsirindən isə çökürlər. 
Onların izoelektrik nöqtələri pH-ın 10,0-12,5 qiymətlərinə müvafiq gəlir. Bu 
polipeptidlər nuklein turşuları və zülallarla asanlıqla birləşib, hidrolitik 
fermentlərin təsirinə qarşı davamlı olan komplekslər əmələ gətirir. Bundan 
uzun müddət təsir göstərən dərman preparatları hazırlamaq məqsədilə istifadə 
edilir (məsələn, protamin-sink-insulin).