Гейд етмяк лазымдыр ки, биоэен елементлярин даща эениш йайылмасы тяснифатына эюря, бу елементляр 2 група бюлцнцр: 1) макроелементляр (мигдары 0,001%-дян артыг оланлар) вя 2) микроелементляр

4.11.2. FOSFOPROTEİNLƏR 
F o s f o p r o t e i n l ə r
–
fosforla zəngin olan mürəkkəb zülallardır. Bu 
zülalların hidroliz məhsulları arasında aminturşulardan əlavə, fosfat turşusu da 
olur. Fosfoqlükomutaza, pepsin, fosforilaza, qlikogen-sintaza kimi fermentlər 
fosfoproteinlərin nümayəndələridir. Südün tərkibində olan əsas zülali maddə 
–
kazeinogen, yumurta sarısının zülalları (vitellin, vitellenin və vitin), yumurta 
ağında olan ovalbumin, balıq kürüsündə olan ixtulin zülalı fosfoproteinlər 
qrupuna aiddir; beyin toxumasının zülalları arasında çoxlu miqdarda 
fosfoprotein vardır. 
Qida maddələrinin tərkibində olan fosfoproteinlər orqanizmi həm amintur-
şularla, həm də fosfor birləşmələri ilə təmin edir. Fosforlu zülalların qida 
vasitəsilə qəbul edilməsi hamilə qadınlar və böyüməkdə olan orqanizmlər üçün 
xüsusilə vacibdir. Çünki, embrionun, dölün və uşaq orqanizminin böyüməsi 
üçün fosfor birləşmələrinin böyük əhəmiyyəti vardır. Bu birləşmələr sümük-
lərin inkişafı üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bundan əlavə, fosfoproteinlər 
qrupuna aid olan ferment xassəli zülallar maddələr mübadiləsində fəal iştirak 
edir.
Fosfoprotein molekulunda fosfat turşusu qalıqları əsasən serinin, nisbətən 
az hallarda isə treoninin hidroksil qrupu ilə birləşir; digər hidroksiturşular 
(prolin, hidroksiprolin) isə fosfat turşusu ilə rabitəyə girmir. Fosfoproteinlərin 
proteolitik fermentlər vasitəsilə hidroliz edilməsi nəticəsində alınan məhsullar 
arasında sərbəst aminturşulardan başqa, serin və treoninin fosforlu efirlərinin 
tapılması bu fikri sübut edir: 
Fosfoprotein molekullarında pirofosfat və fosfodiefir rabitələri də olur. 
Bəzi fosfoproteinlərin peptid zəncirləri arasında fosfodiefir rabitələri aşkar 
edilmişdir. Məsələn, kazeinin peptid zəncirlərində olan serin və treonin 
qalıqları bir-birilə aşağıdakı şəkildə birləşə bilər.

---

177 
Fosfoproteinlər hüceyrələrdə fosforsuz şəkildə sintez edilir və yalnız 
translyasiya prosesindən sonrakı dövrdə fosforlaşırlar. Bu proses spesifik 
proteinkinaza fermentlərinin təsiri nəticəsində baş verir. Spesifik proteinkina-
zaların və proteinfosfatazaların təsiri altında keçən fosforlaşma və defosfor-
laşma reaksiyalarının orqanizmdə fosfoproteinlərin miqdarının tənzim edilmə-
sində mühüm rolu vardır. Çünki zülalların tərkibində olan fosfat turşusu qalıq-
ları hüceyrələrin bir sıra mühüm bioloji funksiyalarının həyata keçirilməsində 
iştirak edir. Maddələr mübadiləsində bir sıra mühüm mərhələləri kataliz edən 
bəzi fermentlər də fosforlu və fosforsuz formada olur (fosforilaza, qlikogen-
sintaza və s.). Bu fermentlərin fəallığı fosforlaşma və defosforlaşma yolu ilə 
tənzim edilir. Bu fermentlər sabit strukturlu fosfoproteinlərdən fosforlaşma 
prosesinin müvəqqəti (tənzimlənən) xarakterinə görə fərqlənir.