Гейд етмяк лазымдыр ки, биоэен елементлярин даща эениш йайылмасы тяснифатына эюря, бу елементляр 2 група бюлцнцр: 1) макроелементляр (мигдары 0,001%-дян артыг оланлар) вя 2) микроелементляр
Yüklə 3,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Sxem 2.2. Aldoheksozaların oksidləşmə məhsulları
turşusu, d-qalaktozadan d-qalaktar (və ya selik) turşusu, d-mannozadan d-man - noşəkər turşusu əmələ gəlir. Bu turşuların bioloji əhəmiyyəti çox böyük deyil. Onlardan fərqli olaraq, aldozaların oksidləşmə məhsullarının üçüncü qrupu – alduron turşuları bir sıra mühüm biokimyəvi proseslərdə iştirak edir. Alduron (və ya uron) turşularının molekullarında aldehid qrupu dəyişikliyə uğramamış şəkildə qalır, birli spirt qrupu isə oksidləşərək, karboksil qrupuna çevrilir. Sər- bəst monosaxaridlərin aldehid qrupları oksidləşdiricilərin təsirinə daha həssas olduğuna görə, adi şəraitdə uron turşularının əmələ gəlməsi mümkün deyil. Bunları əldə etmək üçün karbonil qrupunu olksidləşdirici amilin təsirindən mühafizə edən birləşmələrdən istifadə edilir. Məsələn, əvvəlcə aldozaların spirtlərlə reaksiyasından istifadə etməklə, qlikozidlər əldə edilir. Qlikozidlər oksidləşdirici amilin təsirinə məruz qaldıqda, onların tərkibində olan mono- saxaridin birli spirt qrupu karboksil radikalına qədər oksidləşir. Əmələ gəlmiş birləşməni hidroliz reaksiyasına uğratmaqla, uron turşusunu sərbəst vəziyyətə gətirmək olar. 39 Uron turşularının bir sıra növləri insan və heyvan orqanizmlərində geniş yayılmış heteropolisaxaridlərin tərkibinə daxildir. Məsələn, heparinin tərki- bində d-qlüküron və l-iduron turşuları olur. L-iduron turşusu l-idozanın oksid- ləşmə məhsuludur. Bu turşu hialuron turşusunun və xondroitinsulfatların (bir- ləşdirici toxumanın ara maddəsində olan heteropolisaxarid) tərkibinə daxildir. Uron turşuları (xüsusən, qlükuron turşusu) orqanizmdə toksik təsirli maddələrin zərərsizləşdirilməsi üçün istifadə edilir. Bir sıra toksik təsirli maddələr və dərman preparatları qaraciyərdə qlükuron turşusu ilə birləşdikdən sonra həll olan birləşmələrə (qlükuronidlərə) çevrilərək, sidiyin tərkibində orqanizmdən xaric edilir. Meyvə və giləmeyvələrin tərkibində olan pektin mad- dələri d-qalakturon turşusunun polikondensasiya məhsullarıdır. Aldozaları qələvi mühitdə oksidləşdirdikdə əvvəl aldon turşuları əmələ gəlir, sonra həmin məhsulların karbon skeleti parçalanır və yüksək reduksiya- edicilik xassəsinə malik olan bir sıra məhsullar yaranır. Bu birləşmələr oksid- ləşdiricilik qabiliyyəti zəif olan müxtəlif birləşmələri (mis-2-oksid, gümüş- nitrat və s.) asanlıqla reduksiyaya uğradır. Bu dəyişikliklər aldozalarla gümüş- nitrat və Felinq reaktivi arasında gedən reaksiyaların mərhələlərinin əsasını təşkil edir (bu haqda yuxarıda məlumat verilmişdir). Ketozalar həm turş, həm də qələvi mühitdə oksidləşdirici amillərin təsirinə uğradıldıqda, onların karbon zəncirləri parçalanır və müxtəlif tərkibli xırdamo - lekullu törəmələr əmələ gəlir. Monosaxaridlərin reduksiyası. Monosaxaridlər katalizator funksiyası daşı- yan nikel və ya palladiumun iştirakı şəraitində hidrogenlə reaksiyaya girərək, molekul zəncirində karbonil qru-punun yerləşdiyi hissədən reduk-siyaya uğrayırlar. Bu zaman çoxatomlu spirtlər əmələ gəlir. Bu spirtlərin adları onların əmələ gəlməsinə başlanğıc verən monosaxaridin adının kökünə – it şəkilçisi əlavə edilməklə düzəldilir: ksilit, mannit və s. Monosaxarid törəmələri olan çox- atomlu spirtlər şirin dadlı, suda yaxşı həll olan, kristalşəkilli maddələrdir. Onların bəzilərindən (ksilit, sorbit) şəkərli diabet xəstəliyi zamanı şəkərlə- rin əvəzedicisi kimi tətbiq edilir. Hek- sozaların reduksiya edilməsi zamanı əmələ gələn altıatomlu spirtlərdən tibb praktikasında daha geniş istifadə edilir. Hidrogenləşmə zamanı d-qlükozadan 40 sorbit , d-mannozadan mannit , d-qalaktozadan dulsit adlanan altıatomlu spirt əmələ gəlir. Fruktoza reduksiyaya uğradıldıqda d-mannitlə d-sorbitin ekvi- molyar qarışığına çevrilir. Çünki fruktozanın ikinci karbon atomu hidrogen- ləşmə zamanı asimmetrik vəziyyət əldə edir. Altıatomlu spirtlərin növlərindən olan sorbitdən pəhriz ərzağı kimi, mannitdən isə dərman maddəsi kimi istifadə edilir. Mannitin hipertonik məhlulları qan damarlarına yeridildikdə güclü diuretik təsir göstərir (qanın osmos təzyiqinin artması ilə əlaqədar). Buna görə mannit böyrək çatışmazlığı, beyin ödemi və müxtəlif mənşəli intoksikasiyalar zamanı müalicəvi təsir göstərir. Yüklə 3,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|