Günah lüğət elmində

ARAŞDIRMA VƏ HÖKM VERMƏ

Quranın cəm olunması haqqında qeyri-şiənin kitablarsnda gələn hədislər bir-birilə ziddir. Bu hədis və rəvayətlərin bəziləri buna dəlalət edir ki, elə o vaxt yazılmağı nəzərdə tutulmuş Qur`anlardan biri Həfsənin əlində olan Quran idi. Başqa tərətdən deyilir ki, Əbubəkrin xilafətinin əvvəllərində həzrət Əli (ə) Qur`anı cəm etməsi haqqında hökumətə xəbər verəndə Ömər ona dedi ki: “O Qur`an ki, bizim əlimizdədir, sənin əlində olan Qur`ana ehtiyacımız yoxdur!” Elə bu rəvayətə görə Əbubəkr Qur`anı cəm və tərtib etməmişdən əvvəl, həzrət Əli (ə) onu cəm və tərtib etmişdi. Həmçinin Ömər etiraf etmişdir ki, hal-hazırda onun əlində Qur`an vardır və başqa Qur`ana ehtiyac yoxdur. Əhli-sünnənin tanınmış mühəqqiqi Haris yazır: Xalq arasında məşhurdur ki, Qur`anı Osman cəm edib, amma amma belə deyildir. Həqiqət budur ki, xəlifə İraq və Şam əhlinin Qur`an oxunuşunda olan ixtilafına görə qorxuya düşdü və müsəlmanları məcbur etdi ki, onun özünün oxuduğu qiraətlə oxusunlar.⁴

Müasir dövrün ən məşhur fəqihlərindən biri deyir¹: Osmanın bu işini müsəlmanlar ona görə tənqid etmədilər ki, o, müsəlmanları Qur`anı vahid bir üsul əsasında qiraət etməyə çağırmışdı, bu da Rəsulullahın (s) qiraətinə uyğun idi. Bu gedişlə Osman müsəlmanları zəif qiraətlərdən uzaqlaşdıra bildi, amma Qur`anın Osmanın vaxtında cəm və tərtib edilməsi bir neçə dəlilə görə həqiqətlə uyğun deyil:

1. Qur`anın Osmanın vaxtında tərtib edilməsinə dəlalət edən rəvayətlər hədis elmi nöqteyi-nəzərindən vahid xəbər<sup>*</sup> və həm də ziddiyyətlidir. Başqa müvəssəq<sup>**</sup> hədislər onun əksini isbat edir. O da budur ki, Qur`an Rəsulullahın (s) vaxtında yazılıb tərtib edilmişdir.

2. Həmin rəvayətlərdə deyilir: Osmanın təyin etdiyi heyət bir ayədə şəkk-şübhə edəndə iki nəfər şahid və ya şəhadəti iki nəfərin şəhadəti kimi qəbul olunan bir nəfər şahid tələb edir və şəhadətdən sonra o ayəni Qur`an ayəsi kimi qəbul edirdilər. Bu cur iddia bir növ Qur`anın təhrif olunma təsəvvürünü yaradır. Çünki belə olan surətdə gərək qəbul edək ki, Qur`anın bəzi ayələri bir və ya iki nəfərin iddiasına əsasən sübut olunmuşdur. Halbuki, bir sozün Qur`an ayəsi ünvanı ilə sübut olunması üçün təvatürdən^* başqa yol yoxdur. Bundan əlavə, Qur`anın bəlağəti və xüsusi səbki Qur`an ayələrini bəşərin danışığından elə ayırıb ki, onun hər bir ayəsi Qur`an ayəsi olub-olmadığına görə bir və ya iki nəfərin şəhadətinə ehtiyac yoxdur.

3. Heç bir aqil insan qəbul etməz ki, müsəlmanlar, xüsusilə də Peyğəmbər Qur`anı cəm və tərtib edilməsini özündən sonraya qədər təxirə salsın. Çünki Peyğəmbərdən sonra elə bir vaxt oldu ki, Qur`anı müxtəlif yollarla oxunmasına görə və ya Qur`anı əzbər bilənlərin öldürülməsi nəticəsində Qur`an tamamilə məhv ola bilərdi.

4. Bir çox ayələr buna dəlalət edir ki, Qur`an nazil olandan e`tibarən, Qur`anın surələri bir-birinin ardınca və bir-birindən ayrı olub və müsəlmanlar arasında öz adı və nişanı ilə tanınmışdır. Bəzi ayələrdə Peyğəmbər (s) müşriklərdən tələb edir ki, Qur`anın müqabilində on və ya bir surə gətirsinlər.

5. Çoxlu ayələrdə və mötəbər "Səqəleyn”^** hədisində Qur`ani məcid kitab adlandırılmışdır. Bu cür adlandırmadan belə nəticəyə gəlirik ki, Qur`an Peyğəmbərin rehlətindən öncə cəm edilmişdir. Çünki sinələrdə və ya taxta parçalarında qorunan Qur`anı kitab adlandırılmaq olmaz.