GüNÜMÜz türkcesiyle evliya çelebi seyahatnamesi: podgorîCE, İŞTİB, vidiN, peçOY, budiN

"Heliî Gabor'u veremeziz. Eğer Nemse çasarımızdan ha­ber gönderseniz n'ola, baş üstüne verelim" deyip mektup yazı­lıp hepimize birer çuka, birer top kadife, birer gümüş kadeh, bi­rer saat ve yüzer altın verdi. Dönüp yine kralsız serdarımız Hü­seyin Paşa'ya Korlad Kilisesi sahrasında gelip İslâm ordusuna kavuşup Hüseyin Paşa'ya başımızdan geçenleri bir bir anlattık. Ömer Ağa

"Bana kalede bir kaptan dedi ki Helil Gabor bunda yoktur, İsveç padişahına gitti. Size Helil Gabor'dur diye gayri kralzâde

posterdiler, arna Helil Gabor bunda olsa çasardan korkma­dan size Helil Gabor'u krallığa verirlerdi" diye Ömer Ağa bir kâfirden duyduğu üzere Hüseyin Paşa'ya böyle sÖyle}ânce he­men Hüseyin Faşa yine Kaşa Kalesi'ne bizi tekrar gönderip baş­ka kralzâde istedi, Korlad Kaşa Ban Kilisesi'nin başpapazı,

"Olmaz adamlar, Kemen Yanoş Kralımızdan hoşnuduz ve size bir adam vermeye kraldan korkarız. Varın Erdel'de dahi kralzâdeler çoktur. Onlardan birini bulun!" diye cevap verdi. Yine Kaşa varoşunu seyr ederek dışarı çıkıp Hüseyin Paşamıza gelip yine bu perişan hâli anlattığımızda Öfkelenip göç boruları çalınıp oradan gayri yollar ile kıbleye doğru,

Tise Nehri kenarına giderken seyrettiğimiz sağlam kaleleri bildirir

Evvelâ İrem bağı Kaşa şehrinden uzak bir mesafe batı tarafa giderken bir alay mücahit gaziler bir yere toplanıp Allahu Ekber "AHnh her şeye kadirdir" (Kur'ân, Bakara 20) deyip taaccüp ederek söyleşirler. Hakir de at tepip ileri vardım.

Allah'ın hikmeti, ibret verici şeyi bildirir: Onu gördüm bir acayip su kuyusu kenarında gaziler kuyudan su çekip de­mir üzerine dökerler. Anında, hemen o demir bakır olur. Haki­rin de kölelerinin heybelerinde birer eski at nalları var idi. Anı­lan kuyu suyundan at nallan üstlerine dökünce Allah'ın emriyle at nalları kıpkırmızı has bakır oldu. Hatta bu nalları serdarımız Ali Paşa'ya getirip seyredince hayretler içinde kaldı. Acep seyir­lik kuyudur. Suyu bir adamın eline dokunsa kapkara yakar. Ve insanın saçına sakalına bu su dokunsa o adamın saçı sakalı bı­yıkları dökülüp seksen yaşında adam sevimli genç olur. Onun için Kaşa şehrinin Macar karıları bu sudan çirkin fercleri çevre­sine toprakla çamurlu suyu sürüp bütün kılları dökülüp pak ve berrak küsam-ı fi'l-i kâm olur. Kadın tayfasına hırızmadan daha iyi bir sudur.

..................(11 satır boş)....................[16a]

Oradan (—) saatte Tise Nehri kenarında Kaşa Kalesi'ni ya­pan Menuçehr oğlu Kaşa Ban ve adı geçen Koıiadik Manastırı'nı yapan Korladik, ikisi bir yüksek bir kubbede İrem bağı içinde yattığı masadını seyrettik.

Tise kıyısında Kaşa Bey'in kırdığı devlerin kelle ve kemikle-

55
rini de seyrettik ki hamam kubbesi kadar kelleler ve tomruk ka­dar incik kemikleri idi.

Bu mahalde atlarımıza yem kestirip sabahleyin Tanrı'ya. sı­ğınıp potlar, sallar ve tulumlarla tekrar Tise Nehri'ni yüz bin sıkıntı ve zorluk ile geçtik. Ancak 2 adarn suda boğularak şe­hit olup 10 at kayboldu. O gün sırsıklam serdar ordusuna gelip kral vermediklerini seraskere ayrıntılarıyla bir bir anlattık. Kaşa kaptanı mektubunu verip okundu, ama ne fayda. Arada bir kral edecek bir ağaçtan bir kefere yok. Tüm devlet erkânı bir yere ge­lip konuşup danıştı. Sonunda bu Tise kenarından geri dönme­ye karar verildi.

1072 Muharreminin birinde [27 Ağustos 1661] Tise Nehri kenarından Seykel diyarına gittiğimizi bildirir

Evvelâ Bismillah ile Tise Nehri kenarından derya gibi ordu ile kıbleye doğru geri dönüp lâlezâr yeşillik ovalar geçerek 13 saatte,

Malar Nehri kenarı menzili: Oradan kalkıp,

Tirepiş Kalesi: Daha önce Tise'ye giderken özelliği yazılmış idi. Bu kaleyi geçip oradan 8 saat gidip,

Akkilise menzili: Bu mahalde hakir doğu tarafına 16 kişi ile çeteye gidip o gün dağlardan 20 adet seçkin esirler çıkardık. Oradan,

Aranoş Megeş Kalesi menzili karşısında konulup tekrar İslâm askeri bu kale altına varıp hayli ganimet aldılar ve kale­den askere yine acayip toplar attılar. Daha önce bu kale anlatıl­mıştı. Oradan kalkıp yine kıbleye doğru,

Nagbanya Kalesi yakınında Banya Ejder Nehri kenarında konuldu. Daha önce bu kale anlatılmıştı. Bu kale kaptanı, birov ve sağları, hediyeleriyle serdara 40 nefer kefereler gelince kıla­vuz yoluyla hepsini bağlayıp muhzır Mustafa Ağa'ya teslim olu­nup bu mahalden de kalkıp,

Köyvar Kalesi menzili altında kona klanı idi. Bu mahalde Melek Ahmed Paşa efendimizin sekban ve sarıcalarıyla yeniçeri ocağı kavmi gaza malı için savaşıp arada birkaç adam telef olun­ca sulh olundu. Oradan yine kıbleye doğru,

Şamos Nehri kenarı menzili: Oradan 5 saatte,

Redey İşvan menzili: Şamos Nehri kenarında bir cennet sa-

rayı gibi iken insanoğlu gözü görse, görenler şaşırır, hayran olur­du. Gerçi içinde adamları yok idi, ama yeraltlarında hesapsız mallar bulunup o nazenin sanatlı kisra sarayı benzeri, bir anda ateşte yakıldı. Bağ ve bahçesinde olan türlü türlü sulu meyveleri yenilip Osmaııoğlu askerini doyurdu.

Daha sonra acımasız kalabalık asker bu bağa karınca gibi üşüşüp bütün nazenin ağaçlarına öyle Müslim baltaları vurdu­lar ki bir anda o Meram bağını yerle bir ettiler. Oradan 4 saat­te yine,

Şamos Nehri kenarı menzili: Bu nehrin karşı tarafında sarp dağlarda bazı esirler görünüp derhâl birkaç bin asker dağların artlarını alıp tüm esirleri koyun sürüsü gibi sürüp İslâm ordu­suna getirip getirip sattılar. Oradan kalkıp 9 saatte,

Dij şehri menzili: Daha önce berbat olunduğu yazılmıştı.

Bu mahalde Varat Kalemiz tarafından hünkâr hasekisi hatt-ı şerif ile gelip büyük bir alay ile hasekiyi Serdar Ali Paşa çadırında kondurup padişah divanı olup ferman okundu. Yazılan odur ki,

"Hatt-ı şerifim ulaştığında Erdel memleketine derya gibi askerimi cekesin. Tâ Leh memleketlerine kadar kastedesin ve o diyarlara Tatar askeri ile kâfirlerin yurtlarını harap haneleri­ni toprak edesin. Tüm putharıelerin talan edip viran edesin, ci­handa mamur olmamış gibi naınsız nişansız edip kılıç suyuy­la o vilâyetleri şirk pisliğinden yuyup pak edesin. Bütün sapık inançlı kefereleri esir edip âdete muhalefet edenlerin hayat har­manlarını sert rüzgârda savurup inkarcılardan bir fert koma-yıp kirasın. Elbette bir kral nasbedip 2.000 kese Erdel hazine­sini tahsil edesin. Kemen Yanoş kefere krallık iddiasında oldu­ğu için hakkından gelesin, alâmet-i şerifeme itimat kılasın" diye, ferman serdar-ı muazzama ulaşınca tüm askerlerle ve sipahilerle [16b] bu Dij şehri ovasında üç gün oturulup geniş danışma top­lantıları oldu.

Daha önce yukarıda Nagbanya Ejder Kalesi'nin kaptanla­rı ve birovlan kılavuzluk için alıkonmuş idi. Onların kefaletiy­le bir nice kâfirler aman ile gelip serdarla buluştular. Meğer bun­lar kralzâdeler irniş.

1072 Muharreminin ikinci Cuma günü Betlen Gabor ki Sultan Süleyman bunu Budin'de yakasından geçirip üç yaşın-

57

da manevî evlat edip Budin krallığını bu Betlen Gabor oğla­na verip anası Alina Budin'e melike olmuştu. Bu Betlen Gabor evlâtlarından Apopi Mihal adlı namsız pis bir kefere gelip 2.000 kese padişah malı tahsil etmeyi üstlenip ve Kemen Yaııoş'u her nerede bulursa hakkından gelmeye yemin edip söz verdi, ama Serdar Ali Paşa bu kâfiri beğenmeyip meyli Helil Gabor tarafın­da olup,

"Bu kral olamaz" diye göz yumunca hemen Melek Ahmed Paşa efendimiz,

"Vallahi bu iyi ve düzgün kral olur, zira Süleyman Han'ın bunlara nazarı değmiştir" deyip hemen padişah divanında muhzır ağanın başından Melek Paşa kuka süpürgesini alıp kral olacağın başına kukayı Bismillah ile geçirip kralın elinden Melek yapışıp zorla serdarın elin öptürüp kralı bir iskemle üstüne Me­lek oturtup bir Fatiha okudu. Apopi Mihal müstakil kral nasb olunup ilk önce çavuşbaşı ve diğer divan çavuşları krala müba­rek olsun deyip ondan sonra kral iskemleden kalkıp tüm vezir­lerin ve beylerbeyilerin ellerini öptü. Daha sonra tüm orada bu­lunan kaptanları kralın elini öperek biat ettiler.

"Kral nasbolundu, simden geri çete ve potura yasaktır. Esir ve ganimet malı getirenlerin başı koyun başı gibi kesilip tenin­den ayrılır" diye tellâllar ilan etti. Daha önce Seykel vilâyetine elçilerimiz gidip itaat etmedilerdi. Ve yeni kral da onların üze­rine sefere gitmeyi serdara söyleyip Seykel çengine teşvik edip tüm asker,

"Habbe kalmadı. Bari Seykel seferine gidelim, görelim felek ne gösterir" diye herkes hazır oldular. Ve doğu tarafına, sol ta­rafa sapıp Seykel vilâyeti üzerine Allah'a tevekkü! deyip gidildi.

Bu mahalde hünkâr hasekisine 40 kese, 200 esir ve samur kürkler bağışlanılıp kral da 5 kese verip 2.000 kadar kefere aske­ri koştu. Hüseyin Paşa da Tımışvar askeriyle hasekiyi Varat ta­rafına götürdüler.

Buradan da İslâm askeri kalkıp (—) saatte doğu tarafa ga­yet bakımlı ve şenlikli asker ayağı basmamış yerleri seyrederek, Betletıvar Kalesi'nin özellikleri

Sultan Süleyman asrında Betlen Gabor yaptığından Betlen-var derler. Henüz kral olan Apopi Mihal Kral'ın miras mülkü-

dür ve Erdel krallarına tabidir, ama bu kale Saz Macarı vilâyeti j.oprağındadır. Erdel Maçan hükmü bu arada tamam oldu.

Bu Betlen Gabor Kalesi kavmi kale sahibi Erdel'e kral oldu­ğundan çok çok sevinip belki gece ve gündüz bin pare toplar atıp kale kapılarını açıp İslâm askerleri ile yağ u balı olup avradı ve oğlanlanyla asker bir alma ve bir verme pazarı ettiler ki bazı yiğitler o pazardan bıkıp usandılar. Kale kaptanı, nemeşleri, bi-rovları, sağları ve dojları hediyeleriyle İslâm ordusunu doyurup inal, caıı ve başları, çoluk çocuklarıyla hizmet edip o gece kaleyi nice bin meşale, kandil, neft ve katran ile aydınlatmışlar ki kap­karanlık geceleri sanki aydınlık gündüz oldu.

Sabaha dek bir yaylım top, bir yaylım tüfeng ve bir yaylım renk renk havayı fişengler atılıp şenlikler ederler.

Kalesi cennet gibi bir mamur ova içinde kurulmuş, dört tara­fı göz alabildiğine yaylalardır ve yayla etekleri tamamen köylerle süslenmiş hesapsız bağ, bahçe, şebekeli bostan ve cennet bağları vardır. Sağlam bir kale, bir şeddadi taş yapı, alçacık duvarlı da­yanıklı bir surdur, ama hendeği gayet derindir. Toplam iki adet kapısı var, biri doğuya ve biri batıya açıktır. Hisar içinde 2.000 adet kırmızı kiremit ile örtülü mamur haneleri vardır. [17a] Han ve hamamları, 7 adet sanatlı kiliseleri ve çarşı pazarı gayet pak, bakımlı ve süslüdür.

Bu kale kaptanı ilk önce krala gelip 10.000 gürü ş padişah malını verip 5.000 guruş krala ve 5.000 gurıış serdara verdi, asla köyleri vurulup yağmalanmadı. Oradan 2 saatte,

Küçük Şamos Nehri menzili: Bu nehir Tesvar Dağların­dan gelip Büyük Şamos'a karışır, lâkin küçük nehirdir, ama abıhayattır. Oradan yine doğu tarafa (—) saat gidip yine,

Küçük Şamos Nehri: Bu mahalde de hayli kaptanlar gelip kralla buluştular. 5 Saatte,

Saz Şamos Kalesi'nin özellikleri

Macarcada (—} (—) demektir. Yapıcısı yine Betlen Gabor Kral'dır. Kaptanları Erdel krallarına tabi olup hâlâ kralın miras kalmış mülküdür, ama Saz vilâyeti toprağındadır. Hiçbir za­manda Saz Maçan kavminden isyan çıkmamıştır. Bu kale bir eğimli bayır dibinde Kolojvar Kalesi'nden büyük bir kaledir. içinde 11 ev vardır derler, ama gayet bakımlı ve sanatlı saray-

58

59

ları ve pek çok ibret verici kiliseleri, han ve çarşı pazarları var. Halkı gayet zengin bezirganlar olup kaptanı ve birovlan kra­la gelip itaat edip kalelerine bir yeniçeri odası yasakçı asker ta­yin olundu.

Bütün gaziler kale içine girilip alış verişler olup gezildi. Bu kalenin varoşu bu kadar, ama bağ ve bahçesi çoktur. Bunda da padişah malı için krala 70 kese mal gelip günden güne kral ya­nında kefere askeri çoğalıp İslâm ordusu içinden alarkaya ko­naklanmak ferman olundu. Oradan 6 saat gidip yine,

Küçük Şamos Nehri menzili: Bu mahalde Bistiriçse Kale­si kaptanının itaat etmeyeceği anlaşılıp doğu tarafına gitmekten vazgeçilip yine önceki gibi kuzey tarafına tuğlar ile Çarkacı İs­mail Paşa asker Öncüsü olup Tatar askeri de ileri gitmek emro-lunup tam 5 saatte/

Bistîriçse Kalesi'nin özellikleri

Macar dilinde (—) (—) demektir. Erdel kralına tabi Saz Ma­çan kalesidir, ama Rakofçi zamanında hisar içine bir yoluy­la 5.000 Nemse askeri girip Kemen Yanoş'a tabi olarak ve hâlâ Apopi Mihal Kral'a rağmen bütün kâfirler kaleye kapanıp İslâm ordusuna hayli top attılar. Kalesi bir bataklıkta havaleli bir bü­yük kaledir. Nagbanya Ejder Kalesi'nden hayli büyüktür. 11 tab­yası ve 5 kapısı var, hendeği yoktur, zira batak içindedir. Çeşit çeşit sırçalı kiremitler ile örtülü sarayları, yüksek yapılı kilise­leri ve yüksek çanlık kuleleri var. Havalesi olan bayırlar baştan başa bağdır. Aşağı batak tarafı tamamen satranç nakşı gibi şebe­keli, mahsullü bostanlardır.

İslâm askerinin korkmadan çekinmeden top altına kon­duğunu kâfir kaleden görünce melunun kararı kalmayıp Osmanoğlu'nun haşmetinden korkusundan hediyeleriyle kral meydanına gelip hediyelerini arz edip kaleye Can Arslan Paşa ile bir yeniçeri odası yasakçı tayin olundu.

Hakir de o yolla bir gece kale içinde yatıp zevk u safalar edip kaleyi seyrettik. O kadar güzelleri var ki anlatılmaz. Hatta ha­nemizin bir açılmamış gonca, bânû-sıfat, bir tebekanî elması ya­naklı ve al kiraz dudaklı, âhû gözlü/ şirin sözlü, dişleri inci gibi dizilmiş, sanki bir peri Aline adında bir tertemiz yıldız kızı var idi ki misk kokulu saçlarını dağıtıp, kıvrım kıvrım, belik belik

edip şîb ü zerbâf fistanını ve roklasını giyip salındığmda göre­nin aklı perişan olurdu.

Onun için bu pek kusurlu hakir o zamandan beri saçma sa­pan sözler edip perişan kelimeler ile perişan evrakımız, tatsız tuzsuz oldu. Kusuruna bakılmaya.

Bu şehrin suyu ve havası gayet tatlıdır. Beşinci iklimin orta­sında bulunup arz-ı beledi (—) (—) uzun gündüzü (—) (—) de­rece ve (—) dakikadır. (—) Bu şehrin imareti tâlii Kaşa şehri gibi (—) yengeç ve evi ay ve sudur.

Oradan 4 saat gidip,

Zolomioğlu Sarayı menzili

Atıl hâlde bulunup içine İslâm ordusu koyup bağ ve bahçe­sinde türlü türlü meyvelerini yiyip bahçeyi harap ettiler. Ama sarayı kârgir [17b] ibretlik bir yapı olduğundan ne yakılması mümkün ve ne yıkılması mümkün bir sağlam saray idi.

Bu mahalde 5 adam çeteye gidip esir getirdikleri için otağ önünde kati olundular ve yine tellâllar ilan ettiler. Bu mahalde Vaşarheldli gelip itaat ettiler. Oradan 2 saatte,

Vaşarheld Kalesi'nin özellikleri

Saz Maçan dilinde (—) (—) demektir. Yapıcısını hiçbir kefe­re bümediler, zira eski kaledir ve Erdel krallarına tabidir. Ama bu da Saz Macarı kalelerindendir ki beşgen şekilli bir tuğla yapı, bir küçük güzel kaledir. Batı tarafına bakar ancak bir sağlam de­mir kapısı var.

Bunun da doğu tarafına bayırlar ve tepeler eğimi var, tama­men bağ ve bahçelerdir. Kalenin 5 adet tuğla horasanı rıhtım ile yapılmış kârgir sağlam yapı tabyaları var, lâkin kalesi küçüktür ve hendeği alçaktır. Hisar içine Seydîzâdc Mehmed Bey efendi­miz bir oda yeniçeri ile korucu tayin olunup onun sebebiyle hi­sarı gezip gördük. Mamur canlı kilise, hanları, şindire tahta ör­tülü evleri ve süslü kefere çarşısı var. Bütün dükkânlarında gü­zel kadınları gizli alış-veriş ederler, ama her metalanyla askeri doyum ederler.

Vaşarheld varoşunun özellikleri

Bu kalenin batı tarafı dibinde yıldız tarafından kıbleye uzunlamasına kurulmuş büyüklüğü tam 10.000 adım bir büyük varoştur, ama etrafında suru yoktur. Hemen derin germe kapı-

6i
h hendekleri, saz ağaç şaranpavları ve iki yerden metin kapı­ları var bir büyük şehir, büyük varoştur. Halkı tamamen zen­gin bezirganlardır ki bolluk şehir olduğundan bütün asker mü­himmat ve levazımatlarını Kirada alıp kaptan ve birovları krala 105 kese padişah malı getirdiler. Zira bu Vaşarheld ulu nahiyeli vilâyettir, 150.000 Saz Maçan reayası vardır, derler.

Buradan kalkıp kale yakınında bir çemenzâr ve lâlezâr yer­de 12 gün konulmak ferman olunup bu mahalde kral tarafından nice bin kefereler dört taraf kaptanlarına mal tahsiline gittiler. Ve on günde bu mahalle 1.060 kese mal gelip serdarın gözü açı­lıp bütün hazineyi Hüseyin Paşa ile Varat'a gönderdi. Oradan 3 saatte,

İbret verici, benzersiz Saray Kalesi'nin özellikleri

Her kim Erdel kralı ise bu saray kralların hepsine mahsus­tur. Kimsenin miras kalmış mülkü değildir.

Fatih Sultan Mehmed asrında 857 tarihinde Büyük Betlcn İs-van yapmıştır, ancak krallar Saz vilâyetine gelse burada konuk olur. Yoksa eski taht merkezi yukarıda yazılan Erdel Belgradı'dır.

Bu saray bir büyük ovada bulunup dört tarafını Küçük Şa-mos Nehri dolaşır. Asla ve kat'a havalesi yok zararsız bir hoş ka­ledir. Hendese ilmine göre yapılmış dörtgen şekilli baştan başa kârgir olup içi ve dışı, aşağısı ve yukarısı toplam 360 kadar sa­natlı, ve nakışlı odalardır ve pek çok divanhaneleri var ki her bi­rine biner adam girse yerim dar demez, kalelerdir.

Bu büyük divanhanenin duvarının yüzüne nakış ustası yıldızlar1 ilmi üzere Fatih'in İstanbul'u ve Mora'yı alacağını ve Tuna Belgradı'm alamayacağım vakti saati, derece ve dakikasıy­la ve Fatih'in molla sarığıyla katıra binip esvap ve eşkaliyle res­mini yapmış.

Sözün kısası "Osmancık'dan tâ Sultan Korkud'a kadar 50 pa­dişah gele" diye her padişahı şekliyle ve feth edeceği vilâyetleri her padişahın başı ucuna yazmış ve bildiğimiz padişahlardan Sultan Ahmed ve oğlu Sultan Osman'ı ve Ahmed Han karde­şi Sultan Mustafa'nın 2 kere padişah olacağını, Sultan Murad Han'ın zorbaları kıracağını, Revan'ı ve Bağdad'ı alacağım, Sultan ibrahim'in Azak'ı ve Girid'i alacağını, Kilis'i ve Dirniş'i kâfire vereceğini ve zekerini eline alıp şehit olacağını, İbrahim oğlu

Yusuf-sıfat Mehmcd Han'ın elinde bâzı ve doğanı ile Yanova'yı, Varat Kalcsi'ni, Erdel'i, Uyvar'ı ve Kandiye'yi fcth edip Alman'da ve Boğdan'da serdarları ceng edeceğini, "Velekad" isimli padi­şah olacağını ve Esvedü's-safâ adlı bir veziri olacağını tüm vakti saatleriyle yazmış, gerçekten de sikkeyi mermerde kazmış.

Her padişahın ne kadar ömür süreceğini, ne kadar fetih­ler edeceğini, ondan sonra kim padişah olup ölüm sebeplerinin ne olacağını, her padişahın tahtı üzere başı ucunda birkaç satır kâfir yazısı ve birer [18a] satır Müslim yazısı ile yazmış.

Bu divanhanenin batı tarafmda Osmanoğlu padişahlarına karşılık 50 adet Erdel kralları ve her kralın önünde birer Osma­noğlu vezirleri hepsini atlar üzere suretleri yazılmış ve her kra­lın azl ü nasbim ve ölüm sebebini yazmış.

Hatta 67 ve 72 tarihine dek Erdel memleketinin yağmalanıp yakıp yıkılacağını, hatta Rakofçi kralın başına bizim Seydî Ah-med Paşa kılıç ile vuracağını acep resimlemiş ki bire bir resm et­miş.

Mehmed Paşa adında bir bodur kara vezirin Kemen Yanoş Kral'ı katledeceğini yazmış. Kemen Yanoş bu kendi katli resmini görüp bozmuş. Bu mahalde bizim Serasker Ali Paşa'yı kır at üze­re Mısır sarığı ile kahverengi kürkü ve köse sakalıyla bu vilâyete gelip harap edeceğini ve Apopi Mihal'in 30 yıl kral olacağını çir­kin şekliyle karşı karşıya Ali Paşa ile resmeylemiş.

Sözün kısası binlerce hayret ki bu ustalıkları 230 sene önce yazmış ve resimlemiş.

"Ve dahi yazardım, ama bu saray Osmanoğlu'nun 50. padi­şahı Sultan Korkud ola. O asırda Erdel kralı Redey Yar ola. Bun­ların zamanında Osmanlı gelip bu sarayı yerle bir edeler. Onun için Sultan Korkud isminden bir isim ve bir resim yazmadım" diye ketebesi yanında Türkçe yazmış.

Bu sarayda olan 360 odanın her birinde olan rengârenk bu­kalemun nakşı bir odada olan bir diğer odada yoktur. Tamamen ayrı ayrı ibret verici nakışlardır.

Kısacası böyle bir sanatlı ve ibret verici saray bir vilâyette yoktur. Meğer yine bu Erdel sarayı ola. Zira insafla bakan akıl ve bilgi sahibi bu sarayı görünce parmağını ağzına götürür, tırna­ğını ağzına batırıp susar ve hayretler içinde kalır.

63

Bu saray yakınında İslâm ordusu 10 gün konaklayıp Çatal-baş Paşa Karaman Eyaleti ile Siriçse Kalesi'ne 50.000 guruş mîrî mal tahsiline gitti. Oradan kuzey tarafa 4 saatte,

Ravnot Radnot Kalesi'nin özellikleri

Saz Macar dilinde (—) (—) demektir. Yapıcısını bilmiyorum, ama Erdel'e tabi Saz Maçan kal eler indendir. İçinde asla Nem­se askeri yoktur. Tamamı 1.000 kadar Saz askerleri vardır. Bu da bir eğimli yerde bir küçük taş yapı kaleciktir, ancak doğu tarafı cennet gibi bir ovadır, bağ, bahçe ve mahsullü bostanları hesap­sızdır. Suyu ve havası gayet güzel olduğundan mahbûbları ga­yet beğenilir ve aranılır.

Kiliseleri, süslü evleri, pek çok hanları ve çarşı pazarı hoş­tur. Ve dükkânlarında değerli mallarını satanlar tamamen gü­zeldir. Bu kale kaptanı da tüm birovları, irşek ve nemeşleriyle krala gelip 120 kese padişah malı getirip teslim etti ve gitti. Ora­dan 4 saatte,

Kokol Nehri kenarı menzili: Bir bağlı bahçeli mahsullü ye­şillik zeminde konuldu. Bu Kokol Nehri Seykel dağlarından do­ğup Küçük Şaınos Nehri'ne karışır. Oradan (—) saatte,

Kokol Nehri menzilinde Osmanoğlu ordusuna kralın verdiği büyük ziyafet

Bu mahalde Erdel kralı tüm Osmanoğlu askerine büyük zi­yafet vermiştir ki ne bir Cem haşmetli padişah etmiştir ve ne bir kral bu büyük ziyafeti görmüştür.

Genellikle bol yiyecekleri ekmek, çörek, poğaça ve sipov de­dikleri Haleb kalkanı kadar has ve beyaz ekmekler idi. Hatta bu yeşillik vadi üzerine Macar kilimleri döşenip üzerine ekmekle­ri koyup süslediler.

İbretlik büyük seyir: Bu bir temaşadır ki anlatılmaz. 40 adet has ve beyaz ekmeklerin her birini kırkar çift sığır arabası kızak­larına her bir ekmeği yükleyip her birine nice bin kefereler üşü­şüp 40 adet ekmeği de sofra üzerine koydular. Her biri yirmişer adım uzunlukta, beşer adım genişlikte ve birer adam boyu yük­seklikte pamuk gibi ekmekler idi. Allah bilir ki böyle idi.

Üzerleri pişmiş yumurtalı, çörek otlu, karanfil ve kakulalı yağlı çöreklerin ve sığırların hesabım kulların Rabbi bilir. Hat­ta hakir,

"Bu ekmekleri nasıl ederler ve nice yoğurup nasıl pişirirler" diye sorduğumda,

"Bu kadar bin kile saf unu getirip nice bin teknelere hamur edip bu ekmeklerin boylarınca kazılmış kale hendekleri gibi çu­kurlar içinde hafif ateşler yakıp o hendeklere bütün hamurları doldurup üzerlerine elenmiş kül korlar, daha üstüne ve yanları­na dağlar gibi kömür yakarlar. Yedi saatten sonra ateşleri [18b] söndürüp ekmekleri hendeklerden bu kadar adam çıkarıp bazı yanan yerlerini bıçaklarla kazıdıktan sonra kırkar çift su sığırı arabalarına yükletip bu ziyafete getirdiler" dedi.

Sözün özü, bu ibret verici ekmeklerden başka tam 300 adet sığır, boğa ve dananın içleri tamamen koyun ve kuzu; koyun ve kuzuların içleri tavuk ve güvercin dolu semiz ve iyi pişmiş sığır kebapları idi.

Bazı sığır kebapları içinde canlı tavşanlar, tilkiler, çakallar ve diri güvercinler var idi ki İslâm askeri bu nimetleri yerken içle­rinden bu kadar hayvanlar çıkıp bir hay huy, bire vardı ve bire koma gitti hay, diye nimete giriştiler.

Tam 3.000 koyun, 3.000 kuzu, 600.000 sipov ekmek, 100 adet kazan firik pilâvı, 100 kazan herise ve 100 kazan yoğurtlu firik çorbası idi. Bu diyarda pirinç olmamak ile pirinç pilâvı yok idi, ama büyük baş sofrada vezirler ve paşaların önünde 10.000 sa­han dolu nefis nimetlerin her çeşidinden mevcut idi. Zira 3 gün önce İslâm ordusu içinde vezir ve paşaların aşçıları krala gidip bu ziyafetin büyük yemeğine çalışıp masraf harcı kraldan olduk­tan sonra bir misklî baharatlı büyük bir ziyafet olmuştur.

Tüm Tanrı nimetlerinin güzel kokusundan insanların di­mağları kokulamrdı. Hatta bütün sipov ekmeklerde, yağlı poğa­ça ve çöreklerde ve böreklerde bile hoş kokulu gülsuyu, râziyane (rezene), karanfil ve tarçın suyuyla yoğrulmuş beyaz ekmek­ler idi. Paşaların sofrasında nice yüz güneş parçası kralzâdeler, kaptanzâde, irşek ve birovzâdeler cam, billur, necef, moran ve fağfûrî kâseler ile nice yüz mûğpîçe erginleşmemiş dilberler kâküllerini dağıtıp vezirlere hizmet ederlerdi. O gün Çavuşzâde Mehmed Paşa bu dilber seyrinde ağzı açık kalıp aç kaldı. Ancak nice muğân dilberleri ellerinden çeşit çeşit miskli şerbetleri alıp içip ateşini söndürürdü.

64

65

Hatta bu vezirler sofrasının uzunluğunu adımladım tam 300 adım idi ki hepsi al al nefis nimetlerle dolu idi, ama İslâm askeri sofrası türlü türlü kebaplar ve nefis nimetler ile dağlar gibi yığılıp bu sofranın boyunu bu hakir adımladım, tam 1.500 adım çimenlik üzerinde bir nimet deryası idi.