GüNÜMÜz türkcesiyle evliya çelebi seyahatnamesi: podgorîCE, İŞTİB, vidiN, peçOY, budiN

Orta Macar'ın hesaplarında onar onar saydıklarında bu ter­tip üzere sayarlar. Evvelâ,

tizvaıı Intsvan harminç negvan hetvett

10 20 3ü 40 50

Itntvaıı ötvcn noçvaıı kılençveıı snz

60 70 80 90 100

Daha sonra bu şehirden kalkıp yine yıldız tarafına 4 saatte,

Dejbanya KÖyü menzili

Kaptanının olmak ile yakılmadı. Oradan yine yıldız tarafı­na gidip (—) saatte,

Şijvarya menzili

Bir şehre benzer büyük kasabadır. İtaat edip kılavuzlar ko­şup yol gösterdiler. Bu mahalle Saboç nahiyesi derler. Erdel diya-

31

rımn Hayduşak vilâyeti hükmüdür, gayet mamur vilâyettir. Ka­tana kâfirleri gayet cesur ve yiğit yunakları olur, ama yine Erdel kralına tabilerdir. Buradan 2 saatte,

Araküş Megeşvar Kalesi'nin özellikleri

Macarcada (—) (—) demektir. Süleyman Han ile Mihaç ga­zasında ceng ederken batakta boğulup pis leşini Süleyman Han Ustolnj-Belgrad'a gönderip orada defn ederken iaşesi üstüne bir çeleng soktuğu Vilagoş Kral yapısı sağlam bir kaledir. Asker ita­at etmeyip gorof nemeşleri gelmeyip bizim askere öyle top gül­leleri vurdu ki kelle gibi gülleler sahrada yuvarlanırdı. Allah'a hamd olsun yaratılmışlardan bir kimseye zarar isabet etmedi.

Nemse çasarı tarafından 5.000 tüfengli kâfir kalede asla aman dilemedi. Bu sur dışında bir süslü varoşu var idi. Kalesi kâfirleri itaat etmediklerinden Eğrc, Budin ve Kanije gazileri bu varoşa şergil olup korkustızca şehre girip tüm ganimet malları­nı ve esirlerini alıp şehrini ateşe vurdular. Ancak kalesi geniş bir ovada sivrildi kaldı. Ve yine İslâm askerine kırkar ellişer okka top gülleleri vurdu. Gayet sağlam ve müstahkem beşgen şekil­li bir şeddadi kale 5 tabyalı ve 5 adet kiliseli bir beyaz kale idi, yanına varılmaz. Ancak bu kadar seyrettik, zira top serpintisin­den yakın varmaya insan cüret edemezdi. Ama ovaları gayet ve­rimli yerlerdir. Oradan 4 saat sahralarda gidip,

Akkilîse menzili: Bir şehre benzer bağlı ve bahçeli varoş imiş. İsmail Paşa Budin askeriyle berbat etmiş. Oradan da ile­ri gitmiş. Bizler varınca yerinde külü kalmış. Bu şehir Araküş Nehri kenarında olmakla bu berbat şehir önünde köprüler yapı­lıp karşı tarafa geçildi, 4 saatte,

Tirepişvar Kalesi'nin özellikleri

Macarca (—) (—) demektir. Yapıcısı Yanoş Kral'dır ki Süley­man Han Budin'i Mihaç çenginden sonra feth edip Budin'i Sü­leyman Han bu Yanoş Kral'a bağışlamıştı, bir itaatkâr kral idi ki,

"Leh'e, Çek'e ve Erdel'e mâlik olup bu kaleyi inşâ etti" diye İr-şek Pap Macar Tarihi'nde ayrıntılı yazmıştır. Ama bu kale yine Er­del krallarına tabidir, lâkin Zolomioğlu kralzâde mülkü olduğun­dan içinde olan Macar eşkıyası on binden ziyade olmakla elçile­rimiz ile varan mektuplarımıza asla bakmayıp savaşa başladılar.

İslâm askeri hemen o saat büyük varoşuna rüzgâr tarafın­dan ateş edince yana yana ateş kale içinde olan tahta örtülü ev­lere yapıştı. Hisar içinde olan evler ve cebehaneler öyle tutuş­tu ki hemen can acısından bütün cehennemlik kâfirlerin kalede kararları kalmadı, kimi kale kapısından dışarı çıkıp kimi beden dişlerinden kendilerini aşağı atıp kimi helak, kimi esir ve belâ içine düşüp kale içinde olan toplar ateşten kızıp kendi kendileri­ne büyük gürültülerle toplar atıldı.

Ateş dindikten sonra bir kilise içinde bir kral kızı leşi çıktı. Bütün esvabı cevahirle süslü, kuşağı, tacı, halhali, sorgucu, isti­fanı ve parmaklarında yirmişer otuzar kırat Serendil elması, la'l, yakut ve zümrüt [Wa] yüzükler, nice mücevher ve yaldızlı gü­müş, altın kap kaçak eşyalar ile dolu bir mezar idi ki bütün ceva­hiri bir Rum haracı değerdi. Ve mezar içinde iki adet pirinç ka­paklı dolaplar yapılmış, biri dopdolu mümessek altın ve biri ağ­zına kadar Sivilye guruş idi.

Bu ganimetleri gaziler görünce Nemrud ateşine bakmayıp kızın leşi üzerine saldırıp nice ümmet-i Muhammed birbirleri­ni ganimet için öldürerek tüm ganimetleri yağma edip sakin-leştiler.

Bu vilâyetin suyu ve havası güzel olduğundan beğenilenle­rinin meşhuru Mengerus fili kadar alaca çakır gözlü sığırlar bir vilâyette yoktur ki boynuzları birer kulaç ablak, yeşil, sarı, kır­mızı ve mavi boynuzları olur ki anlatmak mümkün değildir.

Koyunlarının da yine öyle boynuzları büklüm bülküm olup iri ve semiz koyunları olur ki Mısır'da Çerce koyunlarından bü­yük olur.

Bu mahalde olan dağlarda yeryüzünde bir çeşit kara balmu­mu olur. Misk ve ham amber gibi güzel kokusu insanın dima­ğını kokulandırır. Hatta faydası o kadardır ki ondan tekerlene-ne ve yaralanana muşamma edip sarsalar o an o canın taze ha­yat bulması kesindir.

Kısacası, Erdel diyarında bu vadilerin mahsulü, Rum'da Si-rem ve Semendire mahsulü, Anadolu'da Aydın, Sarıhan, Sivas ve Erzurum diyarları mahsulünden fazla rahmet diyarı meğer Şam'da Havran vilâyeti ola. Bu Tirepişvar'm havası Haleb san­caklarından Maarra havasından hoştur, ama güzel suyu yönün-

33

den Maarra'nın, Nil'in ve Şattularap'ın suları gerçekten de "cen­net içeceği"diı.

Bu Tirepişvar sahrasında serdara çaşıtlar gelip melun Ke­men Yanoş'un Orta Macar diyarında 50.000 asker ile dört taraf­ta serseri gezdiği haberi verilince Tımışvar Paşası Siyavuş Paşa kardeşi Sarı Hüseyin Paşa Tımışvar askeriyle adı geçen melu­nun üzerine tayin edilip gittiler. Ve artlarınca 20.000 seçkin ha­yal koşkol atlı zor batır yiğitlerden Tatar askerleri atlanıp gitti­ler. Oradan 2 saatte,

Botarvar şehri kalesinin özellikleri

Erdel'e tabidir, ama Erdel'in baş irşck, yani İrim Papa'dan üç mertebe aşağı olan papazın hassı bir haslar hası kiliseleri tama­men mavi has kurşunla örtülü mamur bir şehirdir. Bu süslü şe­hir, Botar şehri Matar Nehri kenarında Sekiz Cennet bağı gibi kalabalık bir şehir idi.

Sağları, ııemeşleri ve jodoşları serdara itaat etmediklerinden dolayı bakımlı ve süslü olduğuna bakılmayıp bütün ganimet inalları yağmalanıp şehri ateşe vuruldu. Ancak dağlarında bağ­ları ve bal kovanları kalıp 200.000 İslâm askeri balı ve balmurnu-nu talan etti. Bu Matar Nehri doğu tarafta Macar dağlarından gelip büyük Tise Nehri'ne karışır. Oradan kalkıp 13 saat gidip,

Botar Sahrası menzili: Bir yeşillik ovanın nihayetidir. Bu mahalde Sarı Hüseyin Paşa esenlikle ve doyum olmuş olarak gelip "Kemen Yanoş melun Tise Nehri'ni geçip yarı askeriy­le Orta Macar'a kaçtı. Ve yarı askeri Hayduşak'a kaçıp dağıldı" diye 680 adet katana kâfirleri dil getirip diller söyletilip nicesi­nin dilleri başlarıyla kesilip tüm getirdikleri ganimet malları sa­tıldı. Oradan l saatte,

Melabarvar Kalesi'nin özellikleri

Macarcada (—) (—) demektir. Yapıcısını esirlerimizden sor­dum,

"Süleyman Han ile Budin'de kapanıp ccng eden Kral Ferdi-nand yapısıdır" diye cevap verdiler.

Bu kale de Erdel'e tabidir, ama nice kere Orta Macar ve Kaşa banları Furuşka Macarlar bu kaleyi beşer altışar ay kuşatıp zafer bulamamışlardır, ama hâlâ Erdel krallarına tabidir.

Kalesi Tise Nehri kenarında bir küçük şeddadi taş yapı, sağ-

34
lam bir sur, dayanıklı bir hisardır. Asla bir tarafında havalesi yoktur. Bu da, içinde Nemse soltatlan olduğundan itaat etmeyip cenge başlayıp o kadar balyemez toplar attı ki gülleleri sahrada birbirine dokunup seslen göklere çıkardı.

Sonunda Osmanlı askeri, kaleden bir top menzili uzak 1071 kurban bayramının 7. günü büyük Tise Nehri kenarında o büyük ovaya İslâm ordusu dip dibe, ip ipe konup 15 gün gece oturak fer­man olunup bütün beylerbey ilere karakollar tayin olundu.

Tise Nehri'niıı karşı batı tarafı Nemse çasarının memleketi­dir. "Bir kimse karşıya bir hâl ile geçip çete ve poturaya giden­lerin haklarından gelinir" diye dcllâllar çağırıp sıkı sıkı tembih­ler olundu,

Bu Tise Nehri tâ Leh diyarıyla ErdeTin Seykel diyarında Sı­çan Samur Dağlarının [Wb] batı tarafından doğup bu Erdcl diya­rı ile Orta Macar arasından akıp 170 adet kaleye uğrayıp oradan Osmanoğlu diyarında Eğre Eyalcti'nde Son lök Kalesi, Segedin Kalesi ve kırk adet kalelere uğrayıp Tuna Nehri'ne Belgrad'dan bir konak yukarıda Pil Kalesi dibinde karışır, Tuna henüz der­ya gibi olur. Ama bu sene kenarında konduğumuz mahalde Tise Nehri gayet bataklı ve çataklı yerlerdir ki Mengerus fili geçemez, hele insanlara hiç bir şekilde geçit vermez bir divane akar, derin ve geniş belâ nehirdir.

Bu mahalde Tise üzerinde türlü türlü sanatlı Macar işi de­ğirmenleri var, hepsi gemiler üzerinde ibretlik değirmenlerdir. Bu mahalde Tatar askerinden 10.000 bahadır Tatar ve 10.000 adet serhat gazileri de Kemen Yanoş melunun ardı sıra kovup dört ta­rafı talan etmeye Tatar'dan Ak Mehmed Ağa serdar olup gitti­ler, ama;

Bu hakirin Tise Nehri'ndeıı Orta Macar vilâyetine çaptıla gittiğimiz konakları bildirir

Önce Melek Ahmcd Paşa efendimin hayır duasıyla sene 1071 kurban bayramının 8. günü 20.000 seçkin Tatar askeri ve 40-50.000 çatal süratli at ile hakir de yoldaş kölelerimle çatal atlara binip Allah'a tevekkül deyip Yalı Ağası Şah Polad Ağa kuvvetiy­le kona göçe at etleri, talkan, kurud ve yazmalar yiye içe ordu-yı hümâyûndan çıkıp o gün o gece Tise Nehri'nin beri Erdcl tarafı­na nice yüz köyler ve kasabalar yaka yıka,

35

Beleşo menzili

Bir bakımlı ve şenlikli nahiye idi. Öyle berbat olundu ki ima­retten asla eser kalmayıp tüm halkı esir edilip zincire vuruldu. Şamos Nehri bu mahalle yakın akar. Ertesi gün 4 adet varoşları yakıp, nice eller ve köyler yakıp tüm keferelerini esir edip kimi­ni kılıçtan geçirip Şamos Nehri'ni atlar ile rahatça ayaktan geçip o gün sahralar içinde seğirtip,

Sakmar nahiyesi menzili

Allah'ın büyüklüğü, bir büyük ova ve eski yerleşim yerleri idi ki diller ile anlatılıp kalemlerle yazılmaz. Öyle yakılıp berbat oldu ki ancak zemini, kârgir kiliseleri ve çan haneleri kalıp tüm kefere ve fecereleri esir olup ondan başka diğer hayvanlara asla bakılmadı. Buraya kadar batı tarafının gah sağını ve gah solunu alan talan ederek çekinmeden sakınmadan konup göçerek yi­yip içerek gidip Şafiî vaktinde Sakmar Kalesi belli olup tüm as­kere tembih olundu.

Sağlam Sakmar Kalesi'nin özellikleri

Macarcada (—) demektir. Yapıcısı Maksi Kral'dır ki Süley­man Han ile Budin'de ceng edenin alçak veledi Maksi Kral ya­pısıdır. Hâlâ Erdel krallarına tabidir. Rakofçi melun zinde iken Nemse çasarıyla işbirliği edip bu kaleye 5.000 Nemse cengâveri koymuş idi. Asla itaat etmeyip sabah vaktinde bizim 20.000 as­keri, yeri cehennem kâfirler kale içinden görüp öyle toplar attı ki yer ve gökler tir tir titreyip semender gibi Sakmar Kalesi Nem-rud ateşi içinde kaldı. Ve bizden nice at öldü, adamlar şehit oldu. Biz de top altından Tatar ile karınca gibi dağılıp kalenin batı ta­rafında toptan açıkta bir yeşillik yerde toplandık. Ve bize attığı top güllelerinin her biri kırkar ve ellişer okka gelir idi.

Gerçekte Leh'de, Çek'de, Nemse'de ve Erdel'de böyle bir bü­yük kale ve sağlam hisar yoktur. Kalesi büyük bir ovada asla ha­valesi yok bir beyaz sağlam kaledir. Dört tarafı göldür ki bir şe­kilde zafer mümkün değildir, zira bir semtten lağım, metris ve sibe etmek kabil değildir.

Kale döven topların sadmelerinden seyretmek mümkün de­ğil idi ki büyüklüğü, hendeği ve tabyalar görüleydi, ama istedi­ğimiz şekilde seyredemedik. Ancak içinde sanatlı manastırları, çanlıkları ve sarayları açıkta idi.
Daha sonra Sakmar sahrasmdaki köyleri çatıp ve esirlerin alıp berbat ederek o sahranın Varat Kalesi tarafında bir gece ka-ravullar ile yattık. Bu yerler de Sakmar nahiyesi diye sayılır.

Oradan kalkıp batı tarafına o gün seğirtip yaka yıka gani­metler ve esirler alarak bir dağı aşıp yedinci saatte, Karolvar Kalesi'nin özellikleri

Macarcada (—) (—) demektir. Yanoş Kral oğlu Matayoş Pran-ko Kral yapısıdır ki pis leşi Prag Kalesi'nde yatar.

Bu kale de Erdel kralı hükmündedir. Bunun [ila] içinde Nemse kâfiri 5.000 kişi vardı. 2.000 kadar cesur Tatar yiğitleri Şâfü vaktinde kale altına varıp bütün kâfirler varoş içinde uğur­suz hanelerinde yatarken o kadar esir ve ganimet malları alınıp varoşu Nemrud ateşine vuruldu. Karol Kalesi'ndeki kâfirler de uyanıp dört tarafından top atmaya başladı ve bizden hayli adam haşladı, ama ne fayda. Bir daha esenlikle, ganimetle ve zaferle 20.000 asker ile yine bu Karol Kalesi yakınında olan köyleri ber­bat etmek için kale altında konaklanıldı. Anılan kale bir sahrada havalesiz bir küçük şeddadi taş kaledir, ama gayet mamur, hen­deği gayet derin ve sağlam kaledir. Oradan kalkıp 8 saatte, İbret verici Eçetvar Kalesi'nin özellikleri

Macarcada (—) (—) (—) demektir, ama beş esirlerimiz gelme­diler, zira eski kaledir. Bu da Erdel krallarına tabidir, ancak için­de melun Rakofçi, ağzına kadar Nemse askeri koyduğundan ita­at etmedi. Şamos Nehri'ne yakın havalesiz sağlam bir kaledir.

Bir gölün içinde yumurta gibi bir beyaz kaplumbağa gibi göl içinde yatar bir benzersiz bir kaledir. Mamur kiliseleri ve yük­sek sarayları belli idi, ancak ne büyüklükte, ne şekilde ve kaç ka­pısı var malumum değildir. Zira yanına topların güllelerinden varılmak imkânsız idi.

Allah'a hamd olsun 20.000 asker bu kadar mal alıp top men­zili gölden açıkta bağlar kenarında konup kale kâfirleri askeri asla tınmayıp bir top atmadı. Bizler de gah batı ve gah doğu ta­raflarını öyle talan ettik ki "Aya bu vadide imaretten eser var mı idi?" diye bilinmez idi.

Bu nahiyeye Saboç derler. Geçmiş senelerde merhum Seydî Ahmed Paşa da bu vadilere gelip talan etmiş imiş, nice bin esir alıp gitmiş imiş. Oradan,

37
Sağlam Namin Kalesi'nin özellikleri

Erdel'e tabidir, ama Hayduşak katanası yeridir. Ve içinde ağzına kadar dolu, 3.000 Nemse askeri var, ama Rakofçi melun anasının bu kale miras mülküdür.

Ve (—) tarihinde Rakofçi Kral bizim Seydî Paşa ile Kolojvar Kalesi altında ceng edip yenilmiş ve yaralı olarak kaçtığında bu kaleye gelip anası yanında ölmüştür, pis leşi burada gömülüdür.

Rakofçi anası o ciğcrgahdan bize o kadar toplar attırdı ki he­saba gelmez. Gerçi bu kale de Şamos Nehrine yakın yüksek bir yerde havalesiz bir küçük şeddadi kaledir, ama cebehanesi, top­ları ve askeri çok olmakla bir hayli zaman yanına varılmayıp gider şeklinde olup asker kaybolunca pusuda olan gazilerimiz 300 kadar esir alrp varoşu Nemrud ateşine vurdular, çevresinde olan köyleri de berbat ettiler. Oradan,

Saboç nahiyesi menzili

Öyle bakımlı ve şenlikli nahiye imiş ki ateşe vurmak ile ber­bat edemedik ve esir almakla tüketemedik. Bağ ve bahçesine, şebekeli bostanlarına sınır yoktur.

Bu mahalde Rakofçi melunun ceddinden kalmış bir uğur­suz sarayları var idi ki bu eğri suratlı felekte Öyle bir gönül açan saray ne görülmüştür ve ne yapılıp görülecektir ki eğer oldu­ğu gibi bütün yapılarını, biçimini, tarzı ve tarhını bir bir anlatıp yazsak bu seyahatimizin müsveddesi bir yılda tamam olmaz. Hemen bütün Tatar gazi yiğitleri bu sarayda kendilerine yarar şeyleri alıp ateşe vurarak berbat ettiler.

Allah'ın hikmeti bu Saboç nahiyesiyle Eçetvar'ın nahiyesi sı­nırındaki Eçetvar Gölü'ndedır, ama bu taraflara yakındır. O göl içinde küçük yemyeşil adacıklar vardır. Ne zaman ki rüzgâr ters esse, o adacıklar çayırı ve çimeni, taşı ve ağaçlarıyla yerinden hareket edip bir taraftan bir tarafa gidip sert esen rüzgâr du­rulduğu yerde kalır. O adacıkların hâlleri böyle yaratılmış aca­yip ilâhî sanattır. Hatta bu adalar üzerinde o kadar hoş sular vardır ki hesabını Âlemlerin Yaratıcısı bilir. Zira bütün kâfirler o inançtadırlar ki bu adalar Hazret-i İsa mucizesi oluşmuştur, onun için hayvanlarını avlamazlar. Oradan,

Kalovar Kalesi'nin özellikleri

Macarcada (—) (—) demektir. Yakın tarihlerde Milan Batori

Mikloş Kral yapısıdır ki leşi Raba Nehri yakınında Alman kale­lerinden Nhnet-Uyvar'da gömülüdür. Bu kale de Erdel'indir, an­cak içinde Nemse askeri olduğundan Nemse kralı "benimdir" diye sahip çıkıp sulha aykırı iş olmasın için ve bir sarp kale ol­makla, gerçi itaat [llb] de etmediler, ama yağmalanmayıp öyle­ce kaldı.

Bu kale de büyük Tise Nehri kıyısına yakın bir kırlıkta ha­valesiz bir şeddadi sağlam yapı kaledir. Bu da Saboç nahiyesin­de bulunmuştur, ama bu vilâyetlere Hayduşak derler. 12.000 kı­lıç yarar Macar katanaları çıkardı. Çoğu Seydî Ahmed Paşa çen­ginde ateş saçan kılıcın ağzından dermansız geçtiler ve cehen­neme gittiler.

Bu nahiye tam bin parça bakımlı ve şenlikli köyler ve 77 adet birovları gümüş deyenekli varoşlardır. Her varoşundan anılan birovlar yüzer bin guruş tahsil edip krala varıp o da Osmanoğlu'na 250 kese hazine gönderir. Ancak f—) tarihinden beri Varat Kalesi feth olduğundan bu varoşların çoğu Varat Kale­si gelir kalemi yazılıp tüm birov hâkimleri toplanan malları Va­rat defterdarına teslim ederler.

Bu Erdel memleketi 4 bölük hükümettir. Bir bölüğü Er-deî'dir. Bir sınıfı Saz'dır ve bir bölüğü Seykel'dir. Ve bir bölüğü Hayduşak'tır. Bütün Macar'dan yiğit, zengin, cesur ve güzelleri bol vilâyettir, ama şehirlerinin çoğunu yalap ganimet mallarını alıp yaka yıka o gün gidip,

Tise Nehri kenarı menzili

Bu mahalde ismini bilmediğim büyük bir varoşu vurup bin kadar pak ve pâkize esirler alıp şehrini yaktık. Alınan esirler:

"Kemen Yanoş 8.000 asker ile gemilere binip Tise Nehri'nİ geçip karşı tarafta Nemse memleketine gitti" dediler. Bizini İslâm askerini sorduk,

"Tise kenarında oturup Erdel vilâyetini vurup Nemse sınırı­na geçmek sulha aykırı iş olur" deyip otururlar, ama,

"Tise'den geri dönmek ihtimalleri vardır" diye esirler­den doğru haber alıp hemen bizim serdarımız Şah Polat Ağa tellâllara çağırtıp,

"Gayri yollardan dönüştür. Esirlerinizi sağlam bağlayıp ve bir hoş saklayıp İslâm ordusunu ganimet etmek için sığır ve ko-

39

38 ju

yun sürülsün" diye 20.000 Tatar içinde ot ağaları çağırdı. Sonra Efrâsiyâb kerenayları çalınıp koş kösleri gürleyip o gün batı ta­rafına gidip,

Tokayvar Kalesi'nin özellikleri

Kurs Maçan dilinde (—) demektir. Yapıcısı Topal Hersek'tir. Ve bu da Erdel'e tabidir, ancak içinde reayası ve askeri tamamen Nemse imiş, ama kalesi Tise Nehri kenarında Tokay Yaylağıyla göklere çıkmış yüksek dağın dibinde sağlam bir kale imiş. Hayli uzaktır, seyrettik. Ama havalesi var. Kalenin içinde, aşağı ve yu­karısında saraylar ve sanatlı duvarları parıldar güzel bir kaledir. Bu mahalde Tise Nehri'ni, Tokay Kalesi'ni ve yaylağını batı tara­fında ardımıza bırakıp o gün kırlıklarda köyler yaka yıka aske­rimiz sayısız ganimetler alarak kıbleye doğru Kalo Kalesi yakı­nından yine geçip tam beşinci saatte,

Kış-Varat Kalesi'nin özellikleri

Kurs Maçan dilinde (—) demektir. Yapıcısı Boçkay Kay Hersek'tir. Pis leşi Yanık Kalesi yakınında gömülüdür. Bir Boç­kay da Ösek'de yatar. İçinde Nemse olmamakla birovları, kurs­ları ve dojları gelip yalı ağasıyla buluşup hediyeler verdiklerin­den bir zarar olmadı. Meğer "Varat Kalesi'ne reayaları yeni ya­zılmıştır" diye Serasker Ali Paşa'dan ferman ve emirler göster­diler.

Bu da Saboç nahiyesinde bulunmuş bir kırlıkta havalesiz sağlam kaledir, lâkin o kadar mamur değildir. Bağı, bahçesi ve şebekeli bostanları hesapsızdır.

Bu sahralara Dubroçin varoşuna ve ona yakın Bulkar varo­şuna kadar Saboç nahiyesi derler ki Varat Kalemizin gelir ka­lemleri yazılmıştır ki tamamı 87.000 kefereler Varat'a reaya ya­zılmıştır. Oradan kalkıp,

Çehivar Kalesi'nin özellikleri

Erdel'e tabidir. Macarcada (—) demektir, ama kimin yaptı­ğını bilmiyorum. Bu kaleyi uzak mesafeden görüp kalesi kıble tarafında bir büyük şehir gibi sanatlı manastırları, çanlıkları ve haneleriyle belli olup ona bir mil yakın yine Sakmar nahiyesin­de konaklanıldı.

Bu mahalde Varat Paşası Sinan Paşa kethüdası gelip Sinan Paşa'dan Tatar seraskerimize mektuplar getirip,

40

"Bu Varat reayaların ne esir edcrsiz ve bu Varat Eyaleti'ni ne diye yakarsız? Sizi padişaha telhis edip Serasker Ali Paşa'ya 112a] sizi arz ederim. Aldığınız esirleri varan kethüdama teslim evle. Yohsa sen bilirsin" diye Sinan Paşa'nın mektupları okundu­ğunda, yalı ağamız,

"Paşan bildiğinden kalmasın. Biz bir alay ulûfesiz askeriz. Biz kâfir vilâyeti vurup esir ve ganimet malı aldık; Varat, vu-rat, sorat vilâyetleri vurmadık" diye Sinan Paşa kethüdasına bu şekilde cevap verilip onlar Varat yönüne gittiler. Biz geri dönüp yaka yıka bir başka yoldan yeni avlar ile ganimet mallan alarak bir gün bir gecede,

Şamos Nehri kenarı menzili

Bu mahalle Beleşo-Sonlok nahiyesi derler. Ertesi gün Şamos Nehri'ni geçip bir gün bir gece daha yürüyüp 1071 kurban bay­ramının 22. günü 40.400 adet esir ve bu kadar ganimet malla­rıyla zengin olup Allah'a hamd olsun İslâm ordusuna yine Tise Nehri kenarında katıldık. Yalı Ağası Şah Polad Ağa, Ak Mehmed Ağa, Dedeş Ağa ve gayri ot ağaları hil'at giydiler. Hakire ancak bir çeleng bağışlanıp serdar başıma kendi eliyle koyduğundan dünya kadar hoşlandım.

Hemen o an bütün ganimet mallan ve esirlerimizi meyda­na çıkarıp satılıp asla akçe etmeyip bir guruşa on yaşında güneş parçası oğlanlar alınıp satılıp bir kadının iki elinde iki evladıyla bir buçuk guruşa satıldığı sicilde yazıldı.

Sözün özü, adam basma ikişer guruş hisse değip, gaza malı­dır Hak berekât versin, dedik.

îslâm ordusunda öyle bolluk oldu ki herkes esir almadan bıktı. Hakir de bir gazada 3 adet esire malik oldum ve 3 kölem de birer esir ile doydular.

Allah'a hamd olsun yine Melek Ahmed Paşa efendimize esenlikle kavuşup sohbet şerefleriyle şereflendik. Bütün gaziler ganimetlerini satıp gaza malıyla doydular.

Bu mahalde Serdar Ali Paşa bütün devlet ileri gelenleri ve tüm iş erleriyle görüşüp danışıp,

"Elbette padişah fermanı üzere bir kral nasb edip arta ka­lan malı tahsil edip hizmet eda edelim, yoksa bu el vilâyetleri yakıp yıkmaktan padişaha ne fayda. Elbette Husvar Kalesi'nde

olan Helil Gaboru ve Kaşa şehrinde Zolomioğlu'nu getirtip kral edelim. Yohsa kılıç gibi kış gelmede ve iş geri kalmada" dedik­lerinde Siyavus Paşa kardeşi Abaza Sarı Hüseyin Paşa Tınuşvar Eyaletiyle ve serdar kethüdası Hasan Ağa 40 adet bayrak sekban sarıca ile tayin olunup kral getirmeye memur olduklarında ha­kir Hüseyin Paşa ile,.

Husvar Kalesi'ne ve Kaşa şehrine gittiğimiz konaklan

bildirir

Hakir 3 kölem ve altı adet çatal atlarını ile bu mahalden kal­kıp/

"Aya Tise Nehri'ni ne taraftan geçmek mümkündür?" diye danışıp Tise'nin doğu taratma baş yukarı altı saat gidip,

Sonunda bu mahalden geçilir diye can kuşlarımızı Allah'a ısmarladık. Herkes arkadaşlarıyla helâlleşip kılıçları, oklukla­rı ve diğer silâhlarını herkes arkalarına bağlayıp bazı iş gör­müş ve çete gözetmiş gaziler silâhlarını tulumlara ve sazdan sallara koydular. 10.000 bahadır yiğitler 25.000 Arap atları ile Allah'a sığınıp dua ve senadan sonra bütün gaziler balık gibi o amansız Tise Nehri'ne vurup yüzerek can pazarına düşüp bir kenara geçmede. Hüseyin Paşa sallar ile geçti, hakir tüm esvap ve eşyalarımı tulumlara koyup iki at ortasına gelip Tatar'dan gördüğüm gibi esenlikle Tise Nehri'ni geçip şükür secdesi et­tim.

Gerçi Tuna, Şattularap, Nil, Ceyhun ve Seyhun kadar derin ve geniş su değildir, ama divane coşkun akar büyük nehirdir.

Bütün İslâm ordusu yüz bin sıkıntı çekerek geçip ancak 17 adam attan ayrılıp şehit oldular. Bu mahalde biraz dinlenip her­kes esvaplarını kurutup yine atlara binip o yemyeşil ovanın doğu tarafına 8 saatte bakımlı ve şenlikli köyler, kasabalar, İbret verici sanatlı manastırlar, bağ ve bahçeler geçerek (—) Sağlam Husvar Kalesi'nin özellikleri

Macarcada {-—) (—) demektir. Menuçehr oğlu Acem'den Ma­car olan Nagban Ejder Kral yapısıdır. Erdel krallarına tabidir, ama Orta Macar toprağında bulunup bir zaman Orta Macar hâkimi Kurs Palatinuş hükmünde idi.

Sonra (—) tarihinde Erdel hâkimi Betlen Gabor Kral Süley­man Han'ın, izniyle [I2b] bu Husvar Kalesi'ni Kurs Maçan elin-

den Osmanoğlu kuvveti ile alıp sağlam bir kale etmiştir ki gece rüyasında gören adamın dudakları uçuklar. Hâlâ içindeki bütün keferesi Nemse, kaptanı, irşckleri, sağları ve nemeşleri tamamen Nemse'dir, lâkin Zolomioğlu mülküdür. Kalesi, Hasun Yaylası dibinde duvarları dolma şeddadi rıhtım, İskender Şeddi gibi, be­yaz kuğu gibi kaledir ki sağlam surunun boyu gökyüzüne çık­mış bir sağlam, dayanıklı, yeni yapı bir güzel hisardır.

Aşağıda varoşu kalenin batı tarafına bakar, tüm evleri biri biri üzere gayet süslü varoştur ki bütün saraylarının çatıları renkli kiremitler ile örtülü ve bütün kiliseleri kurşun ile ve ka­laylı teneke ile kaplı mamur ki liselerin haçları saf altın ile yaldız­lı olduğundan insanın nergis gözleri kamaşır. Bağ ve bahçesinin sınırı ve sonu yoktur ve suyu ve havası gayet hoştur.