Hd nbiyev şrabin kimyasi



Yüklə 2,44 Mb.
səhifə4/25
tarix07.06.2018
ölçüsü2,44 Mb.
#52898
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   25

FYsil 4. AZOTLU MADDLR
Azotlu maddYlYrin zmdY vY şYrabda mineral vY zvi for­­­ma­­larına tYsadf olunur. ワzmdY azotlu maddYlYrin miqdarı tor­­paq­da olan azotdan, istifadY olunan azot gbrYsinin miqda­rın­­­dan, sortun xsusiyyYtindYn, zm tYnYyinin yaşından vY baş­­­qa faktorlardan asılıdır.

Yaşlı zm tYnYklYrinY nisbYtYn ca­van tYnYklYrin or­qan­la­rı azotlu maddYlYrlY daha zYngin olur. Tor­paq­da azotlu mad­dY­lYrin 輟x olması zmn mYhsul­dar­lı­ğı­nı aşağı salır. ワzm tY­nYyindY azotun 輟x olması isY zm sal­xı­­mının gec ye­tiş­mY­si­nY, soyuğa davamsızlığına, zYrYrve­rici­­­­lY­rY vY xYstYliyY qarşı mü­qavimYtin zYif olmasına şYrait yaradır. Bu da zm şirY­sin­dY şYkYrin az, azotlu maddYlYrin isY 輟x top­lanmasına sYbYb olur. ŞYrab istehsalı zamanı azotlu maddYlYr onun dadına, rYn­­­gi­nY, YtrinY vY sabitliyinY tYsir gtYrirlYr. Ona gY dY şY­rab­­­çılıq sahYsindY 軋lışan mtYxYssislYr yksYk keyfiyyYtli şY­rab istehsal etmYk çn azotlu maddYlYrin kimyasını, onların bio­­loji vY texnoloji xsusiyyYtlYrini bilmYlidirlYr.



Mineral azot formaları
ワzmdY vY şYrabda mineral azot forması, YsasYn am­mo­nium duzlarından vY az miqdarda nirtatlardan ibarYtdir. ワzm şirYsindY sortdan, torpaq iqlim şYraitindYn asılı olaraq 20-120 mq/dm3, şYrabda isY 20 mq/dm3 ammonium duzları olur. ワzmn yetişmYsinin ilkin mYrhYlY­sindY ammonium duz­la­rı mumi azotun 50%-ni tYşkil edir. ワzm yetişdikcY onun tYr­kibindYki ammonium duzlarının vY nitratların xeyli hissYsi amin­turşularının sintezindY istifadY olunur. ワzmn tam fizi­o­lo­ji yetişgYnliyi drndY ammonium duzları azalaraq mumi azo­tun 15%-ni, zmn yetişmY mddYti dkdY isY 3%-ni tYş­kil edir.

ワzm şirYsinin qıcqırması prosesindY ammonium duz­la­rı mayalar tYrYfindYn yaxşı mYnimsYnilir. ŞYrab materi­alının sax­lanmasında vY avtoliz prosesi zamanı ammonium duzlarının mü­YyyYn hissYsi yenidYn şYraba ke輅r. gYr şYrab materialının bi­rin­ci krmYsi lYngiyYrsY, onda şYrabda ammonium duz­la­rı­nın miqdarı artır. ワmumiyyYtcY, ammonium duzları zmdY miq­darca 輟x, şYrabda isY az olur. ワzmdY vY şYrabda ammo­ni­um duzlarının miqdarca dYyişmYsi 10-cu cYdvYldY g­tY­ril­miş­dir.



CYdvYl 10

TYdqiqat obyekti Ammonium duzlarının miqdarı ワmumi miqdarı, mq/dm3Azota gY, mq/dm3ワmumi azota gY, %-lYワzm sfrY şYrabı:25-15020-1203-15Ağ 0-250-200-5Qırmızı0-250-200-2

ŞYrabda nitratların miqdarı azot anhidridinY (N2O5) gY 5-6 mq/dm3 arasında olur. BYzi Avropa zm sortlarından ha­zır­lanmış şYrablarda isY 2-24 mq/dm3 arasında nitratlar olur. Qrunt sularında ionu 1 q/dm3 olduğuna gY orada yetişYn zm sortlarından hazırlanmış şYrablarda nitratlar miqdarca da­ha 輟x olurlar.

zvi azot formaları
ワzmn vY şYrabın zvi azot formalarına aminturşular, amid­­lYr, aminlYr, peptidlYr, zlallar vY başqa azotlu maddYlYr aid edilir.

Bu gtYricilYr zmn sortundan, ekoloji vYziyyY­tin­dYn, yetişmY dYrYcYsindYn, torpaq-iqlim şYraitindYn, istehsal tex­nologiyasından vY başqa gtYricilYrdYn ibarYtdir. ワzmdY sort­dan asılı olaraq mumi azotun miqdarı 0,3,8 q/dm3, şY­rab­­da isY 0,15,5 q/dm3 arasında olur. ワzm­dY vY şYrabda mu­mi azotun 50-60% aminturşusundan, 30%-Y yaxını poli­pep­tidlYrdYn, 1-3%-i isY zlallardan tYşkil olun­muşdur. ワzü­mn vY şYrabın azotlu maddYlYri miqdarca 11-ci cYdvYldY g­tY­rilmişdir.



CYdvYl 11

GtYricilYr ワzm şirYsi ŞYrab Azota gY, mq/dm3ワmumi azot, %-lYAzota gY, mq/dm3ワmumi azot, %-lYAminturşular 100-60030-6040-45020-70AmidlYr10-401-41-201-2AminlYr50-4501-510-2501-4PolipeptidlYr100-40020-4060-300-Zlallar7-1002-125-501-5Başqa azotlu maddYlYr30-1005-1020-1006-15ワmumi azot300-1300-150-800-



Aminturşular. Bu birlYşmYlYr tYrkibindY amin (–NH2) vY karboksil (–COOH) qrupları saxlayan zvi turşulardır. Hal-ha­zırda tYbiYtdY 300-Y yaxın aminturşu müYyyYn olunmuşdur. On­lardan yalnız 20-si zlalların tYrkib hissYsinY daxildir. Qalan amin­turşulara sYrbYst halda tYsadf olunur. Zlalların tYrkibinY da­xil olan aminturşuların hamısı α-formada olurlar.

H
R–C–COOH


NH2

Aminturşular tYrkib vY quruluşlarına gY iki qrupa bnrlYr:

Açıq zYncirli aminturşular

Qapalı zYncirli aminturşular

Bundan başqa aminturşular tYrkibindY amin vY karboksil qrup­larının sayından asılı olaraq aminturşular ç qrupa bü­nr­lYr:

Monoaminomonokarbon turşuları

Monoaminodikarbon turşuları

Diaminomonokarbon turşuları.

Zlların tYrkibindY olan aminturşuları sYrbYst halda şi­rin, acı vY iysiz ağ kristal formalı maddYlYrdir. Zlalların tYr­ki­bin­dY aminturşularının oksi, kkrdl aromatik formalarına tY­sa­df olunur. ワzmn vY şYrabın tYrkibindY oksiturşulardan se­ri­nY, treoninY rast gYlinir. Adından gndykimi bu turşu­la­rın tYrkibindY OH qrupu olur. ワzmdY vY şYrabda kkrdlamin­­turşularından sisteinY, sistinY vY metioninY tYsadf olunur. İki molekul sisteinin bir-biri ilY birlYşmYsindYn sistin YmYlY gY­lir. SisteindYn sistinin YmYlY gYlmYsi sulfidril rabitYsinin di­sul­fid rabitYsinY 軻vrilmYsi ilY baş verir. Bundan başqa zmdY vY şY­rab­da xeyli miqdarda aromatik vY ya Ytirli aminturşularına da tY­sa­df olunur.

Aromatik aminturşularının şYrabın YmYlY gYl­mY­sindY, ye­tişmYsindY 輟x bk YhYmiyyYti vardır. BelY ki, bu tur­şu­la­rın 軻vrilmYlYri nYticYsindY şYrabda aromatik amin­lYr, spirtlYr, al­dehidlYr vY turşular YmYlY gYlir. mYlY gYlmiş bu ye­ni mad­dY­lYr şYrabın nYmYxsus dadının formalaşmasında mü­hm rol oynayırlar. Aromatik aminturşularla yanaşı oksi­tur­şu­ların şY­rabda 軻vrilmYsi nYticYsindY alifatik birlYşmYlYr YmY­lY gYlir ki, bunlar da şYrabın dad keyfiyyYtinY msbYt tYsir g­tY­rirlYr. ワzmdY vY şYrabda mcud kkrdlaminturşularının hYm bio­loji, hYm dY texnoloji YhYmiyyYti vardır. ŞYrab kkrdlamin­­turşularla zYngin olduqda onlar bYzi xYstYliktYdici mik­ro­­orqanizmlYrin fYaliyyYtinY mYnfi tYsir gtYrirlYr, daha doğ­ru­­su onların şYrabda vY zmdY yayılmasının qarşısını alırlar. Son zamanların tYdqiqatlarından mYlum olmuşdur ki, q©cq©rma pro­­sesi zaman© kkrdlaminturコular©n©n hesab©na コYrabda sYr­bYst kkrd anhidridi (SO2) dY YmYlY gYlir. Yuxar©da gö­rn­dü­ykimi zmn yetiコmYsindY, コYrab©n YmYlY gYlmYsindY amin­tur­­コular©n©n YvYzsiz rolu vard©r. Aminturコularla zYngin olan コY­rab­lar yksYk keyfiyyYtY ma­lik olurlar. ワzmdY vY mxtYlif コY­rab mYhsullar©nda 32 amin­turコusunun varl© mYyyYn edil­miコ­dir. ワzmn vY コY­ra­b©n tYrkibindY olan sYrbYst aminturコular© azotlu maddYlYrin Ysa­s©­n©, mumi azotun isY 50%-dYn 輟xunu tYコkil edir.

Aminturコular©n zmdY az vY ya 輟x olmas©na torpaq-iq­­­lim コYraiti, istifadY olunan gbrY, aqrotexniki qaydalar, sortun xü­­susiyyYti vY baコqa faktorlar tYsir gtYrir. Ona gY dY eyni zm sor­­­tun­dan mxtYlif rayonlarda haz©rlanm©コ コYrablar©n tYr­ki­­bin­dY aminturコular© kYmiyyYt vY keyfiyyYtcY bir-birindYn fYrq­­­lY­nir. ワzmn vY コYrab©n tYrkibindY qeyd olunan amin­tur­コu­­lar© 12-ci cYdvYldY gtYrilmiコdir. CYdvYldYn gn­dü­yki­mi zü­mn vY コYrab©n tYrki­bin­dY alifatik, aromatik, oksi vY kü­krd­lamin­turコular© vard©r.

Bio­lo­ji vY fizioloji YhYmiyyYtinY gY amin­­turコular ç qru­pa bü­nrlYr: 1.竣Yzolunmayan; 2.Yar©mYvYzolunan; 3.竣Yz­olunan.

竣Yzolunmayan aminturコular© insan orqanizmi tYrYfin­dYn sintez olunmur. Onlara olan eh­ti­yac yaln©z qida mYhsullar© he­sa­b©­na Ynilir. Zlallar©n tYrkibindY 8 YvYzolunmayan amin­tur­­コusu m­cuddur: valin, leysin, izoleysin, treonin, lizin, meti­o­nin, fenilalanin, triptofan. ンnsan orqanizmindY bu vY ya digYr YvYz­­olunmayn aminturコusu 軋t©コmad©qda maddYlYr mbadilYsi pro­­sesi, o cmlYdYn zlallar©n sintezi pozulur.

CYdvYl 12

ケAminturコularQuruluコ formuluワzm コirYsiェYrab123451QlisinCH2NH2ィCCOOH

5-255-202AlaninCH3ィCCHNH2ィCCOOH

66-30010-1503ValinH3CィCCHィCCHNH2ィCCOOH
H3C

10-605-504LeysinH3CィCCHィCCH2ィCCHNH2ィCCOOH


H3C

20-1005-505ンzoleysinH3CィCCHィCCHNH2ィCCOOH


H5C2

20-805-506SerinHOCH2ィCCHNH2ィCCOOH

20-5005-1507Treonin CH3ィCCHOHィCCHNH2ィCCOO50-25030-150123458Sistein HSィCCH2ィCCHNH2ィCCOOH

15-15010-809SistinSィCCH2ィCCHNH2ィCCOOH


SィCCH2ィCCHNH2ィCCOOH

5-505-4010Metionin CH3ィCSィCCH2ィCCH2ィCCHNH2ィCCOOH

5-501-4011Asparagin turコusuHOOCィCCH2ィCCHNH2ィCCOOH

10-1505-10012Qltamin turコusuHOOCィCCH2ィCCH2ィCCHNH2ィCCOOH

100-50030-30013Asparagin amidH2NィCOCィCCH2ィCCHNH2ィCCOOH

20-20015-10014Qltamin amidH2NィCOCィCCH2ィCCH2ィCCHNH2ィCCOOH

40-35030-25015Lizin H2NィC(CH2)4ィCCHNH2ィCCOOH

5-605-5016Arginin H2NィCCィCNHィC(CH2)3ィCCHNH2ィCCOOH


NH100-8005-1301234517Fenilalanin

ィCCH2ィCCHNH2ィCCOOH


10-1005-7018Tirozin

ィCCH2ィCCHNH2ィCCOOH

OH5-505-3019Triptofan

ィCCH2ィCCHNH2ィCCOOH

NH 5-501-2020HistidinHC CH2ィCCHNH2ィCCOOH
HC N

CH10-805-5021Prolin H2C CH2


H2C CHィCCOOH

NH50-80050-750Bu da insanlarda mx­tYlif fYsadlar©n YmYlY gYlmYsinY sY­­bYb olur. ワzmdY vY コY­rab­da demYk olar ki, btn YvYz­olun­ma­yan aminturコular© mü­Yy­yYn edilmiコdir. AコYrablara nis­bY­tYn q©rm©z© コYrablarda YvYz­olunmayan aminturコular© daha 輟x olur. 竣Yzolunmayan amin­turコular© miqdarca asulla istehsal olu­nan コYrablarda az, q©r­m©z© sulla emal olunan コYrablarda isY 輟x­luq tYコkil edir. 竣Yz­olunmayan aminturコular© Yn 輟x zü­mn qab©nda vY dara­nda 輟x olurlar. Ona gY dY Yzinti ilY bir­likdY q©cq©r­d©l­m©コ コYrablarda YvYzolunmayan amin­tur­コu­la­r©­na daha 輟x tYsa­df olunur.

ワzmdY YvYzolunmayan aminturコular©n©n miqdarca az vY ya 輟x olmas©na torpaq-iqlim コYraiti, zmn nYmYxsus spe­sifikliyi vY baコqa faktorlar aid edilir. ェYrab©n qidal©l©q dY­yY­ri onun tYrkibindY olan btn YvYzolunmayan aminturコular©n©n nor­mada olmas©ndan 輟x as©l©d©r.

Yar©mYvYzolunan aminturコular insan orqanizmindY ki­fa­­yYt qYdYr sintez olunmur. Ona gY dY onlara olan ehtiyac©n mü­­YyyYn hissYsi qida mYhsullar© hesab©na Ynilir. Yar©m­YvYz­olu­­nan aminturコulara arginin, tirozin vY histidin aid edilir. ェY­rab­da qeyd olunan yar©mYvYzolunan aminturコular© istYnilYn qY­dYr olurlar.

竣Yzolunan aminturコular insan orqanizmindY sintez olu­­nurlar. Ona gY dY bunlara YvYzolunan aminturコular© de­yi­lir. Yuxar©da adlar© qeyd olunmayan aminturコular© isY YvYzolu­nan hesab olunurlar. ンnsanlardan fYrqli olaraq, bitkilYrdY zü­lal­la­­r©n tYrkibindY olan btn aminturコular© sintez olunur. ワzm­dY dY sortdan as©l© olaraq demYk olar ki, btn YvYzolunmayan, ya­r©m­YvYzolunan vY YvYzolunan aminturコular© sintez olunur. ワzm­dY olan aminturコular©n miqdar© torpaqda olan azotlu mad­dYlYrdYn 輟x as©l©d©r. Torpaqda azotlu maddYlYr 輟x olduq­da zmdY aminturコular©n miqdar© da 輟x olur. Qeyd etmYk la­z©m­d©r ki, zmdY aminturコular normadan 輟x olduqda zm コi­rY­sindY コYkYrlYrin miqdar© azal©r. Bundan baコqa zm­dY azo­tun miqdar©n©n 輟x olmas©, amidlYrin dY normadan art©q olma­s©­na sYbYb olur. AmidlYrin vY baコqa azotlu maddYlYrin zm コi­rY­­sindY 輟x olmas© onun コYffaflaコmas©na mYnfi tYsir g­tYrir.

ワzmdY aminturコular©n miqdar©na torpaqdak© mikro­ele­ment­­lYr­­ dY tYsir gtYrir. 夙Yr torpaqda bor, manqan 輟x ol­duq­­da zm sYrbYst aminturコular©ndan alanin, valin, qlta­min­-­amid, prolin miqdarca 輟x olurlar. ワzmdY bor 軋t©コ­ma­d©qda ley­sin vY qltamin turコusu miqdarca 輟xal©r, manqan az olduq­da isY arginin vY histidinin miqdar© 輟xal©r. Mikro­element­lYrin tY­si­rindYn zmdY aminturコular©n mxtYlif 軻vrilmYlYri prosesi dY baコ verir.

Sink, molibden vY qeyrilYri bitkilYrdY, o cmlYdYn zm­­dY aminturコular©n©n sintezini srYtlYndirmYklY yanaコ©, baコ­­qa mrYkkYb azotlu maddYlYrin YmYlY gYlmYsindY dY iコtirak edir­­lYr. Respublikam©z©n YsasYn cYnub rayonlar©nda yetiコYn zm sortlar©n©n tYrkibindY yoda da rast gYlinir. TYrkibindY yod­­la zYngin olan zm コirYsi q©cq©rma prosesindY amin­tur­コu­lar­­la birlYコYrYk baコqa azotlu maddYlYrin YmYlY gYlmYsinY コYrait ya­­rad©r. MYsYlYn, tirozin aminturコusu q©cq©rma prosesindY yod­la reaksiyaya girYrYk çyodtironini (T3) vY tetrayodtironini (ti­rok­­sin vY ya T4) YmYlY gYtirirlYr. T3 vY T4 vacib hormonlar olub, orqanizmdY gedYn mbadilY prosesinin tYnzimlYnmYsindY mü­hm rol oynay©rlar.
OH OH
J J J

O O


J J J J

CH2ィCCHNH2COOH CH2ィCCHNH2ィCCOOH

Tiroksin (T4) Triyodtreonin (T3)
Tiroksin zob xYstYliyinin malicYsindY dYrman prepa­ra­t© kimi istifadY olunur. Tiroksin q©rm©z© vY asfrY コYrablar©n©n tYr­kibindY dY olur.

Q©cq©rma prosesi zaman© kkrdlaminturコular©n da me­­ta­bolizmi baコ verir. Kkrdlaminturコular©n©n tYrkibindY olan sulfidril qrupu (ィCSH) hesab©na disulfit rabitYsi YmYlY gYlir ki, bu da zm コirYsinin q©cq©rmas© zaman© zlallar©n sintezinY コY­rait yarad©r.

BelY zlallara misal olaraq immunoqlobulinlYri, in­sulini g­tYrmYk olar. Bu zlallarda disulfit rabitYsinin ya­ran­ma­s© sis­te­in aminturコusunun bir-biri ilY birlYコmYsi hesab©na baコ ve­rir. ンki molekul sisteinin birlYコmYsindYn bir molekul sistin YmY­lY gY­lir.
HOOCィCCHNH2ィCCH2SH + HSCH2ィCCHNH2ィCCOOH 。æ

Sistein -H2


。HOOCィCCHNH2ィCCH2ィCSィCSィCCH2ィCCHNH2ィCCOOH

Sistin
ワzm コirYsinin q©cq©rmas© zaman© aminturコular©n bir-bi­ri ilY birlYコmYsindYn al©nan immuqlobulinlYr vY insulin zü­lal­la­r© Yn 輟x q©rm©z© sfrY コYrab©n©n istehsal© zaman© sintez olu­nur­lar. Ona gY dY コYkYrli diabet xYstYlYrinin az miqdarda q©r­m©­z© vY ya asfrY コYrablar© istifadY etmYsinin malicYvi YhY­miy­yYti vard©r. ワzm コirYsinin q©cq©rmas© prosesindY oksi-amin­turコular©n©n da 軻vrilmYsi baコ verir. Bu zaman prolindYn hid­roksiprolin, lizindYn isY hidrooksilizin YmYlY gYlir.

HOィCHC CH2

CHィCCOOH


NH

4-hidroksiprolin

OH
H2NィCCH2ィCCHィC(CH2)2ィCCHNH2ィCCOOH

5-hidroksilizin


ワzmn yetiコmYsinin ilkin mYrhYlYsindY sYrbYst amin­tur­コular© mumi azotun 30-40%-ni tYコkil edir. ワzm yetiコdikcY amin­turコular©n miqdar© 30-60%-Y qYdYr ola bilYr. ンlk YvvYl zm­­dY aminturコular©ndan arginin, serin, qltamin vY aspa­ra­gin tur­コu­lar© YmYlY gYlir. ワzmn yetiコmYsinin ilkin 軋ar©nda bu 4 aminturコusu btn aminturコular©n 80%-ni tYコkil edir. ワzü­mn yetiコmYsinin sonrak© mYrhYlYlYrindY valin, histidin, tre­o­nin vY baコqa alifatik aminturコular© sintez olunur. ワzmn tam ye­tiコmYsinin son mYrhYlYsindY aromatik aminturコular©ィCprolin, fe­nilalanin, tirozin vY triptofan YmYlY gYlir. Bu zaman prolin da­ha srYtlY sintez olunur.

HYtta onun miqdar© mumi aminturコular©n©n 40-50%-ni tYコ­kil edir. ワzmn yetiコmY mddYti dkdY aminturコular©n©n miq­dar© azal©r. Bu zaman aromatik aminturコular© daha intensiv sü­rYtlY azal©rlar. ワzm salx©m©n©n daranda 30%, toxumunda 30%, qab©nda 20%, コirYsindY isY 20% aminturコusu olur. ワzü­mn emal© zaman© aminturコular コirYyY nYinki lYtli hissYdYn, hYm dY zmn qab©ndan, toxumundan vY daraqdan da ke­輅r­lYr. ワzm コirYsindY aminturコular©n miqdar© zmn emal©ndan 輟x as©l©d©r. BelY ki, zm コirYsinin Yzinti vY ya daraqla bir­lik­dY q©cq©rmas©ndan al©nan コYrab materiallar© aminturコularla daha zYn­gin olur. Azm sortlar©na nisbYtYn q©rm©z© zm sortlar© amin­turコularla daha zYngin olur. Ona gY dY q©rm©z© コY­rab­lar­da aminturコular© 1,5-2 dYfY aコYrablara nisbYtYn 輟x olurlar.

12-ci cYdvYlin rYqYmlYrindYn ayd©n olur ki, amin­tur­コu­la­r©ndan コYrabda prolinY, treoninY, argininY vY qltamin tur­コu­su­na daha 輟x rast gYlinir. Onlar コYrabda olan mumi amin­tur­コu­lar©n©n 65-85%-ni tYコkil edirlYr. ワzmdY vY コY­rabda az miq­dar­da baコqa aminturコulardan oksiprolinY, ok­si­ley­sinY, nor­va­li­nY, ornitinY vY qeyrilYrinY dY tYsadf olunur. ェY­ra­b©n adi コY­ra­itdY saxlanmas© zaman© aminturコular© miqdarca aza­l©rlar. ェY­ra­b© mxtYlif texnoloji sullarla iコlYdikdY amin­tur­コu­lar© mYyyYn 軻v­ril­mYlYrY mYruz qal©rlar. Onlar©n bir qismi kar­bonil-amin re­ak­siyas©na mYruz qalaraq melanoidlYri YmYlY gYti­rirlYr. Mü­Yy­yYn qismi isY mxtYlif 軻vrilmYlYrY mYruz qala­raq baコqa z­vi maddYlYrin YmYlY gYlmYsinY sYrf olunurlar. Amin­turコulardan amin qrupunun ayr©lmas© ilY gedYn reak­si­ya­la­ra aminsizlYコmY vY dezaminlYコmY deyilir. Bu reaksiyalar za­ma­n© zm コirYsinin q©c­q©rmas©nda vY texnoloji emal pro­ses­lY­rin­dY aminturコulardan am­monyak ayr©l©r. Ayr©lm©コ ammonyak di­gYr baコqa zvi turコu-lar­la vY qeyrilYri ilY birlYコYrYk baコqa amin­turコular©n©n sin­te­zin­dY istifadY olunur. Aminturコular©n amin­sizlYコmYsi YsasYn 5 mYr­hYlYdY gedir.

1. Reduksiya olunmaqla aminsizlYコmY. Bu zaman aminturコu mü­vafiq doymuコ zvi turコulara 軻vrilirlYr.

RィCCHNH2ィCCOOH + H2 。RィCCH2ィCCOOH + NH3

aminturコu doymuコ turコu


2. Hidrolitik yolla aminsizlYコmY. Bu prosesdY aminturコular© mü­vafiq oksiturコulara 軻vrilirlYr.

RィCCHNH2ィCCOOH + HOH 。RィCCHOHィCCOOH + NH3

aminturコu oksiturコu
3. OksidlYコmYklY aminsizlYコmY. OksidlYコmY yolu ilY aminsiz­lYコ­­mY zaman© ketoturコular sintez olunur.

RィCCHNH2ィCCOOH + ス O2 。RィCCOィCCOOH + NH3

aminturコu ketoturコu
4. Molekul-daxili aminsizlYコmY. Bu zaman aminturコu molekul­la­­r© par軋lanaraq doymam©コ turコulara 軻vrilirlYr.

RィCCHNH2ィCCOOH 。RィCCH=CHィCCOOH + NH3

aminturコu doymam©コ turコu
5. KarboksilsizlYコmY yolu ilY aminsizlYコmY. Bu prosesdY amin­tur­コulardan mvafiq aminlYr YmYlY gYlir.

RィCCHNH2ィCCOOH 。RィCCH2ィCNH2 + CO2

aminturコu aminlYr
Qeyd olundu kimi aminsizlYコmY prosesindY YmYlY gY­lYn ammonyak mvafiq ketoturコularla birlYコYrYk yenidYn amin­tur­コulara 軻vrilirlYr. Aminturコular©n ketoturコulardan YmYlY gYl­mY­si 2 mYrhYlYdY baコ verir. ンlk mYrhYlYdY ketoturコular am­mon­yak­la birlYコYrYk iminturコular©n© YmYlY gYtirirlYr.

1. RィCCOィCCOOH + HNH2 。 RィCCィCCOOH + H2O

ketoturコu

NH

iminturコu


Sonrak© mYrhYlYdY aminturコular© iminreduktaza fermen­ti­­nin iコtirak© ilY aktiv qrup olan NADPキH2-nin hesab©na amin­tur­コular©na 軻vri­lir­lYr.

2.RィCCィCCOOH+H2O+NADPキH2 。RィCCHィCCOOH +NADP

NH NH2

iminturコu aminturコu


Ammonyak©n aminsizlYコmYsi zaman© q©cq©rma posesindY nY­inki aminturコular sintez olunur, hYm dY 輟xlu sayda amidlYr, am­monium duzlar© vY baコqa zvi maddYlYr YmYlY gYlir. MY­sY­lYn, asparagin vY qltamin aminturコular©n©n ammonyakla bir­lYコ­­mYsindYn mvafiq amidlYr YmYlY gYlir.

HOOCィCCH2ィCCH2ィCCHNH2COOH + NH3 + ATF 。æ

qltamin turコusu

。H2NOCィCCH2ィCCH2ィCCHNH2COOH + H3PO4 + ADF

qltaminamid
Reaksiyan©n gediコindY qltamatsintetaza fermenti iコti­rak edir. Ammonyak©n zYrYrsizlYコdirilmYsi yollar©ndan biri dY mü­va­fiq zvi turコular©n ammonyakla birlYコib duz YmYlY gYtir­mY­­sidir.

HOOCィCCH2ィCCHOHィCCOOH + NH3 + NADPキH 。

。HOOCィCCH2ィCCHOHィCCOONH4

alma turコusunun ammonium duzu


Ammonyak©n zYrYrsizlYコdirilmYsi yollar©ndan biri dY or­ni­tin dran©d©r. ワzm コirYsinin q©cq©rmas© zaman© amin­tur­コu­­su olan ornitin ilk YvvYl karbon qaz© vY ammonyakla birlYコY­rYk sitrullinY 軻v­ri­lir.

H2NィC(CH2)3ィCCHNH2ィCCOOH + NH3 + CO2 。æ

ornitin

。H2NィCCィCNHィC(CH2)3ィCCHNH2ィCCOOH + H2O


O

sitrullin


Al©nm©コ sitrullin yenidYn ammonyakla birlYコYrYk ar­gi­ni­nY 軻vrilir. Arginin isY arginaza fermentinin tYsiri ilY yenidYn or­­nitinY 軻vrilir.

+ NH3


H2NィCCィCNHィC(CH2)3ィCCHNH2ィCCOOH

- H2O


O

sitrullin

H2NィCCィCNHィC(CH2)3ィCCHNH2ィCCOOH + H2O

NH

arginin



NH2
H2NィC(CH2)3ィCCHNH2ィCCOOH + H2NィCC=O

ornitin karbomit


Ornitin yenidYn karbon qaz© vY ammonyakla reaksiyaya gi­rYrYk, tsikl tYkrar olunur.

Q©cq©rma prosesindY YmYlY gYlmiコ ammonyak zYrYrsiz­lYコ­­­mYlidir. Ammonyak©n zYrYrsizlYコdirmY yollar©ndan biri dY tYk­­rar aminlYコmY vY ya transaminlYコmY prosesidir. TYkrar amin­­lYコmY aminturコular©n aminsizlYコmYsi ilY YmYlY gYlmiコ keto­turコular©n yenidYn aminlYコYrYk, ammonyak©n hesab©na amin­turコular©na 軻vrilmYsi prosesinY deyilir. Bu prosesY yeni­dYn aminlYコmY dY deyilir. Reaksiyalar©n gediコindY iコtirak edYn fer­mentlYrY aminotransferazalar vY ya transaminazalar deyilir. Be­lY­liklY, q©cq©rma prosesindY vY コYrab materiallar©n©n tex­no­lo­ji emal© zaman© aminturコular mrYkkYb fiziki-kimyYvi vY bio­kim­yYvi 軻vrilmYlYrY mYruz qal©rlar. Bu zaman istehsal olunan コY­ra­b©n texnologiyas©na dzgn YmYl edildikdY, コYrab qida mad­dYlYri ilY, o cmlYdYn aminturコularla, YsasYn dY YvYz olun­ma­yan aminturコular© ilY daha zYngin olar. ェYrab©n sax­lanmas© za­man© onun tYrkibindY aminturコular© miqdarca azal©rlar. ェYrab ma­terial©n© maya qal© ilY birlikdY saxlad©qda isY aminturコular© 輟­xal©rlar. ェYrab©n saxlanmas© prosesindY alma-sd turコusu q©c­q©r­mas© gedYrsY, onda コYrabda aminturコular©n©n miqdar© dYyiコir. Bu zaman コYrabda arginin miqdarca azal©r, qltamin turコusu, ley­sin, izoleysin, valin, triptofan isY miqdarca art©r. Gndyki­mi aminturコular©n コYrab istehsal©nda vY onun daha da key­fiy­yYt­li olmas©nda, ekstraktiv maddYlYrlY zYngin olmas©nda amin­tur­コular©n©n rolu bkdr.

AmidlYr. Bu qrup birlYコmYlYrin karboksil qrupunun OH-n©n amin qrupu (ィCNH2) ilY YvYz olunmas© nYticY­sin­dY YmY­lY gYlir. SadY amidlYr (RィCCONH2), maye hal©nda, mrYkkYb amid­lYr isY bYrk xassYli maddYlYrdir. ワzmdY vY コYrabda qlü­ta­min vY asparagin turコular©n©n amidlYrinY daha 輟x tYsadf olu­nur. AmidlYr zmdY vY コYrabda gedYn aminturコular©n©n mü­badilYsindY mhm rol oynay©rlar.

ワzmdY amidlYr mumi azotlu maddYlYrin 3-5%-ni, コY­rab­da isY 1-2%-ni tYコkil edirlYr. Q©cq©rma prosesi zaman© ma­ya­lar aminturコularla yanaコ©, hYm dY amidlYrlY dY qida­la­n©r­lar. ェY­rab©n saxlanmas© zaman© ammonyak©n zvi turコularla vY efir­­lYrlY qarコ©l©ql© reaksiyas©ndan amidlYr sintez olunur.

Etil spir­­tinin oksidlYコmYsi nYticYsindY コYrabda YmYlY gYl­miコ sirkY tur­­コu­sunun ammonyakla birlYコmYsindYn aset­amid (CH3ィCCONH2) sintez olunur. Bu da コYrabda asetamid tonu ve­rir. ワzmdY vY コYrabda xeyli miqdarda qltamin vY asparagin tur­コu­lar©n©n amidlYrinY rast gYlinir.

Qltamin (H2NィCOCィCCH2ィCCH2ィCCHNH2ィCCOOH) qlta­min turコusunun monoamidi olub, suda pis hYll olur, birlYコmiコ コY­kildY コYrab©n zlallar©n©n vY polipeptidlYrinin tYrkibindY olur.

Asparagin ィC (H2NィCOCィCCH2ィCCHNH2ィCCOOH) aspa­ra­gin turコusunun monoamidi olub, suda yaxコ© hYll olur, etil spir­tin­­dY vY efirdY pis hYll olur, zlallar©n vY polipeptidlYrin tYr­ki­bi­n­dY birlYコmiコ コYkildY olur. Q©cq©rmaqda olan zm コirYsinY as­pa­ragin YlavY edildikdY q©cq©rma prosesi daha srYtlY gedir.

AminlYr. Bu birlYコmYlYr コYrabda YsasYn alifatik vY aro­ma­­tik zvi turコular©n karboksilsizlYコmYsi hesab©na yaran©rlar. Bun­­dan baコqa aminlYr q©cq©rma prosesi zaman© aminturコular©n amin­sizlYコmYsi hesab©na YmYlY gYlmiコ ammonyak©n mvafiq spirt­lYrlY birlYコmYsindYn dY sintez olunurlar.


ィCCH2ィCCHィCCOOH CH2ィCCH2NH2

- CO2


NH2 vY ya

OH OH


Tirozin Tiramin
HC ィCCH2ィCCHNH2ィCCOOH HC ィCCH2ィCCH2NH2

N N vY ya

CH CH

Histidin Histamin



+ NH3

CH3ィCCH2OH CH3ィCCH2NH2

etil spirti etilamin
ワzmdY aminlYrin tYrkibindYki radikallar©n say©ndan as©l© olaraq birli (RィCNH2), ikili R1 ィC NH vY çl R

R2 R1 ィCィC N

R2

aminlYr olur.



TYrkibindY amin qrupunun say©ndan as©l© olaraq zm­dY vY コYrabda monoaminlYrY, diaminlYrY dY tYsadf olunur. Bir­­li aminlYrY monoaminlYr dY deyilir. ワzmdY vY コYrabda mo­no­­­aminlYrin hYm alifatik, hYm dY aromatik nmayYn­dYlY­ri­nY rast gYlinir. ワzmdY vY コYrabda monoaminlYrdYn etilaminY (3 mq/dm3), metilaminY, p-pro­pilaminY, izopropilaminY, p-bu­til­­aminY, izobutilaminY, p-amil­aminY, izoamilaminY, trifenil­etil­­aminY, tiraminY, histaminY vY qeyrilYrinY rast gYlinir. ワzm­­dY vY コYrabda ikili aminlYrdYn dimetilaminY, dietilaminY vY difenilaminY tYsadf olunur.

H3C H5C2 H5C6

NH NH NH

H3C H5C2 H5C6

dimetilamin dietilamin difenilamin
ワ輙aminlYrdYn zmdY vY コYrabda çetilamini, ç­me­til­amini, çfenilamini, ikimetilfenilamini gtYrmYk olar.

CH3 C2H5


CH3 N C2H5 N

CH3 C2H5


çmetilamin çetilamin

C6H5 CH3


NィCC6H5 NィCC6H5

C6H5 CH3


çfenilamin ikimetilfenilamin

ワzmdY vY コYrabda diaminlYrY dY tYsadf olunur. Bun­la­ra misal olaraq p-fenilendiamini vY o-fenilendiamini qeyd et­mYk olar.

p-fenilendiamin kristallik formada olub, tez oksidlYコYn mad­dYdir. ワzm コirYsinin q©cq©rmas© zaman© bu maddY asan ok­sidlYコYrYk xinoniminY vY xinondiiminY 軻vrilir.


Yüklə 2,44 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   25




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin