Hd nbiyev şrabin kimyasi



Yüklə 2,44 Mb.
səhifə6/25
tarix07.06.2018
ölçüsü2,44 Mb.
#52898
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   25

CYdvYl 14

Azotlu YsaslarェYrabda miqdar©, mq/dm3Nukleo-zidlYrェYrabda miqdar©, mq/dm3Nukleo-zidlYrェYrabda miqdar©, mq/dm3Adenin0,7Sitidin 5,0Sitidin-monofosfat 2,0Quanin 0,9Timidin 0,5Timidin-monofosfat 0,5Sitozin 1,8Adenozin 0,3Adenozin-monofosfat 0,1Hipo­ksantin 0,6Uridin 1,3Uridin-monofosfat 1,0Ksantin 2,6Quanozin 2,0Quanozin-monofosfat 4,0Timin, urasil vY s.0-0,1CYmi6,61CYmi 9,1CYmi 7,6ェYrabda heksozaminlYrin miqdar© 8,79,2 mq/dm3, me­la­no­­id­lYr isY コYrab©n nndYn as©l© olaraq 55 mq/dm3 ara­­s©n­da olur. ェYrab©n tYrkibindY heksozalar©n mvafiq amin­tur­コularla reaksiyas©ndan aminoコYkYrlYr YmYlY gYlir. Bu zaman son mYhsul kimi コYrab©n tYrkibindY karbon qaz© da sintez olu­nur. Nuklein turコular©ndan zmdY vY onun yarpa­n­da, to­xu­­mun­­­da Yn 輟x RNT (ribonuklein turコusu) olur. ワzmn to­xu­­mun­­da RNT 430040 mq/kq, DNT (dezoksi­ri­bo­nuklein tur­­コu­­su) isY 7563 mq/kq aras©nda olur. Bundan baコqa コY­rab­da azot­­lu Ysaslara (purin vY pirimidin), nuk­leo­zid­lY­rY, nukle­o­tid­­lY­rY dY rast gYlinir (cYdvYl 14).

Azotlu Ysaslar©n (purin vY pirimidin) riboza vY dezok­si­ri­­­boza ilY birlYコmYsindYn YmYlY gYlYn maddYlYrY nukleozidlYr de­yilir. Adenin, purin Ysas© riboza ilY birlYコdikdY adenozin nuk­le­ozidi YmYlY gYlir. 夙Yr ribozan©n yerinY dezoksiriboza olarsa, on­da YmYlY gYlYn nukleozid dezoksi­ade­no­zin adlan©r. Qu­a­nin­dYnィCquanozin, sitozindYnィCsitidin, urasil­dYnィCuridin, ti­min­dYnィCti­midin nukleozidlYri YmYlY gYlir. Nukle­o­zid­lYrin YmY­lY gYl­mY­si­ni, adeninin riboza ilY birlYコmYsi timsal©nda aコa­dak© kimi g­tYrmYk olar:


N=C ィC NH2 O
HC C ィC N OH OH

CH

NィC C ィC N ィC。ェ C ィC CィC C ィCCィCCH2OH


H H H H Adenozin
NukleozidlYr zmdY az, コYrabda isY nisbYtYn 輟x olur­lar. Buna sYbYb nukleozidlYrin q©cq©rma prosesi zaman© sintez olun­­mas©d©r.

Qeyd etmYk laz©md©r ki, RNT-nin sintezindY azot­lu Ysas­lardan adenin, quanin, sitozin vY urasil, pentozalardanィC ri­bo­za vY fosfat turコusu iコtirak edir. DNT-nin sintezindY isY azot­­lu Ysaslardan adenin, quanin, sitozin vY timin, pento­za­lar­danィCde­zoksiriboza vY fosfat turコusu iコtirak edir (cYdvYl 15).

CYdvYl 15

RNTDNTAdenin; UrasilAdenin; 5-metilsitozinQuanin; RibozaQuanin; DezoksiribozaSitozin; Fosfat turコusuSitozin; Fosfat turコusuTimin

CYdvYldYn gndykimi RNT-nin sintezindY azotlu Ysas­­lardan timin vY dezoksiriboza iコtirak etmir. DNT-nin sin­te­zin­­dY isY urasil vY riboza olmur.

ワzmdY vY コYrabda bYzi nukleotidlYrY dY rast gYlinir. Nuk­leotidlYr Yn 輟x zmn toxum hissYsindY olurlar. ワzm コirY­sinin Yzinti ilY birlikdY q©cq©rmas©ndan al©nan コYrablar©n tYr­ki­bindY baコqa コYrablarla mqayisYdY nukleotidlYr daha 輟x olur. NukleotidlYrィCnukleozidlYrin fosfat turコusu ilY birlYコmY­sin­­dYn YmYlY gYlir.

N=C ィC NH2 O
HC C ィC N OH OH O

CH

NィC C ィC N ィC。ェ。ェ。ェィC CィC CィC C ィCCィC CH2OィC PィCOH


H H H H OH

Adenil vY ya adenozinmonofosfat (AMF)

CYdvYl 16

RNT-nin tYrkibindY olan nukleotidlYrDNT-nin tYrkibindY olan nukleotidlYrAdenil turコusu vY ya AMFDezoksiadenil turコusu vY ya dAMFQuanil turコusu vY ya QMFDezoksiquanil turコusu vY ya dQMFSitidil turコusu vY ya SMFDezoksisitidil turコusu vY ya dSMFUridil turコusu vY ya UMFDezoksitimidil turコusu vY ya dTMF

NukleotidlYr bir-biri ilY birlYコib mvafiq nuklein tur­コu­la­r©n©ィCRNT-ni vY DNT-ni YmYlY gYtirirlYr. Nuklein turコular©n©n tYr­kibinY daxil olan nukleotidlYr cYdvYl 16-da gtYrilmiコdir.

NukleotidlYr zmn tYrkibindY az, コYrabda isY 輟x olur­lar. ワzm コirYsinin q©cq©rmas© zaman© RNT-nin vY DNT-nin hidrolizindYn コYrab material©nda 輟xlu sayda nukleotidlYr YmY­lY gYlir. Nuklein turコular©n©n hidrolizi zaman© コYrabda mü­va­fiq AMF, QMF, SMF, UMF, dAMF, dQMF vY s. nukleotidlYr ay­r©l©rlar. Q©cq©rma prosesi zaman© YmYlY gYlmiコ nukleotidlYr spe­sifik fermentlYrin tYsiri nYticYsindY hidroliz olu­na­raq nisbY­tYn sadY birlYコmYlYrY: nukleozidlYrY vY fosfat tur­コu­su­na ayr©­l©r­lar. NukleozidlYrin dY mYyyYn hissYsi hidroliz olu­na­raq mva­fiq azotlu Ysaslara vY pentozalara 軻vrilirlYr. Bu za­man YmYlY gYl­miコ azotlu Ysaslar vY pentozalar digYr azotlu mad­dYlYrin vY baコ­qa birlYコmYlYrin sintezindY iコtirak edirlYr. Be­lY­liklY, q©c­q©r­ma prosesi zaman© nuklein turコular© daim ana­bolizm vY katabolizm (assimilyasiya vY dissimilyasiya) pro­ses­lY­rinY mY­ruz qal©rlar. ェYrab©n saxlanmas© prosesindY nuklein tur­コular© get-gedY miqdarca azal©rlar.

ェampan-コYrab materiallar©nda 41,3 mq/dm3 nukleotidlY­rin varl© mYyyYn edilmiコdir. Bunlardan sitidin monofosfatィC 8,5 mq/dm3, adenozinmonofosfatィC1,8 mq/dm3, uridinmono­fos­fatィC7,1 mq/dm3, di vY trinukleotidlYr (ADF; ATF; QDF; QTF vY qeyrilYri) dY コampan コYrab materiallar©nda aコkar edilmiコdir. Son zamanlar xeres コYrablar©n©n tYrkibindY 80-Y yax©n u輹cu azot­lu maddYlYrin olmas© mYyyYn olunmuコdur. Xeres コYrab­la­r©­­n©n tYrkibindY birli, ikili, çlalifatik aminlYr, purin vY pi­rimidin Ysaslar©, diaminlYr, aromatik aminlYr, N-mono­alkil­aset­­amin­lYr, hYm輅nin aminospirtlYr, kkrd tYrkibli azotlu mad­dY­lYr vard©r.
Azotlu maddYlYrin texnoloji YhYmiyyYti
Azotlu maddYlYr, コYrab©n keyfiyyYtinY kifayYt qYdYr tY­sir gtYrirlYr. ェYrabda dad©n, aromat©n, rYngin YmYlY gYlmYsi azot­­­lu maddYlYrdYn vY onlar©n 軻vrilmYlYrindYn al©nan mYhsul­lar­­dan 輟x as©l©d©r.

ェYrab©n uzun mddYt コYffaf vY stabil qal­ma­s© azotlu mad­dYlYrlY s©x YlaqYdard©r. ェYrab©n azotlu maddY­lY­ri­nY zü­mn tYrkibindYki azotlu birlYコmYlYr vY mayalar aid edi­lir. ェY­rab­da mumi azotun miqdar© コYrab©n nndYn, onun haz©r­lan­ma texnologiyas©ndan, zmn sortundan, torpaq-iqlim コYra­itin­dYn, istifadY olunan gbrYlYrdYn 輟x as©l©d©r.

ェYrab material©n© uzun mddYt maya qal© ilY birlikdY sax­lad©qda onun tYrkibindY azotlu maddYlYrin miqdar© artma baコ­lay©r. Azotlu maddYlYr, mayalar vY bakteriyalar çn (mY­sY­lYn, alma-sd turコusu q©cq©rmas© zaman©) vacib qida mhitidir. Bu zaman ammo­nium azotu onlar tYrYfindYn daha yaxコ© mY­nim­sYnilir. Mayalar tYrYfindYn Yn vacib azotlu maddY kimi mY­nim­sYnilYn zü­mn aminturコular©d©r.

Q©cq©rma prosesi zaman© amin­tur­コu­la­r©n©n mrYkkYb bio­kimyYvi 軻vrilmYlYri baコ verir. Amintur­コu­lar q©cq©rma pro­se­sindY hYm mayalar tYrYfindYn mYnimsY­ni­lir, hYm dY baコqa z­vi maddYlYrin hesab©na sintez olunurlar. Onlar©n biosintezi za­man© al©nm©コ komponentlYr コYrab©n keyfiyyYtinY yaxコ© tYsir g­tYrirlYr.

ェYrab©n tYrkibindY olan aminturコular qida mYhsulu kimi in­sanlar©n qidalanmas©nda mhm rol oynay©rlar. Qeyd olun­du­ kimi qidada bir vY ya bir ne躡 YvYzolunmayan amin­tur­コu­su 軋t©コmad©qda insanlarda maddYlYr mbadilYsi, YsasYn dY zü­lal­lar©n sintezi pozulur. Bu da insanlarda mxtYlif qsurlar©n YmY­lY gYlmYsinY sYbYb olur. MYyyYn olunmuコdur ki, 躡kisi 70kq olan hYr bir insan gn YrzindY 80-100 qram zlal qYbul et­mYlidir. Ad©ndan mYlum olur ki, YvYzolunmayan amintur­コu­la­r© in­san orqanizmi tYrYfindYn sintez olunmur. Onlara olan eh­ti­yac yal­n©z qida mYhsullar© hesab©na Ynilir. 竣Yzolunmayan amin­­turコular©n say© 8-dir.

Yar©mYvYzolunan aminturコular orqanizmdY istYnilYn qY­dYr sintez olunmur. Onlar©n xeyli hissYsi qida mYhsullar© hesa­b©­­na Ynilir. Yar©mYvYzolunan aminturコular©na arginin, tirozin vY histidin aiddir. ンnsanlar©n aminturコu­lar©­na olan gndYlik tYlYbat© aコa­­da­k© 17-ci cYdvYldY gtYrilmiコdir:

CYdvYl 17

竣Yzolunmayan aminturコularq-la竣Yzolunan aminturコularq-laTriptofan 1-2Histidin 2-3Leysin 4-6Arginin 5-6ンzoleysin 3-4Alanin 3-4Valin 2-4Sistein 2-3Metionin 2-4Sistin 3-4Fenilalanin 2-4Serin 3-5Lizin 3-5Qltamin turコusu 14-16Treonin 2-3Asparagin turコusu 6-8Prolin 4-5Qlisin 3-4Tirozin 3-4ンzoprolin 2-3 Qeyd: Histidin uコaqlar çn YvYzolunmayan aminturコu say©l©r.

竣Yzolunan aminturコular© orqanizmdY YvYzolunmayan amin­turコular©ndan vY baコqa birlYコmYlYrdYn sintez olunur. MY­sY­lYn, insan orqanizmindY vY コYrabda tirozin, YvYzolun­ma­yan amin­turコusunun nmayYndYsi olan fenilalanin­dYn sintez olu­nur. ェYrabda sistein vY sistin aminturコular© isY metionindYn YmY­lY gYlirlYr. Gndykimi qida mYhsullar©nda vY hYm輅­nin コYrab­da YvYzolunmayan aminturコular© 軋t©コmad©qda YvYz­olu­nan aminturコular©n©n da miqdar© azal©r. Bu da qida mYh­sul­la­­r©n©n qidal©l©q dYyYrini, bioloji rolunu aコa sal©r. Amintur­コu­la­r©n©n 軻vrilmYlYrindYn YmYlY gYlYn alde­hid­lYr コYrab©n (ma­de­ra, tokay vY s.) yetiコmYsindY, formalaコ­ma­s©n­da, Ytrinin vY da­d©­n©n YmYlY gYlmYsindY mhm YhYmiyyYt kYsb edirlYr. Bu pro­se­si treonin aminturコu timsal©nda aコadak© ki­mi gtYrmYk olar.

CH3ィCCHOHィCCHNH2ィCCOOH 。CH3COH + CH2NH2COOH

treonin sirkY qlisin

aldehidi


Reaksiya zaman© son mYhsul kimi YmYlY gYlmiコ qlisinin ok­sidlYコmYsindYn isY qlioksil aldehidi sintez olunur.

ス O2


CH2NH2COOH COHィCCOOH + NH3

qlisin qlioksil


Tokay コYrablar©n©n formalaコmas©nda, onlar©n nY­mYx­­sus Ytrinin vY dad©n©n YmYlY gYlmYsindY yas©ra alde­hid­lY­ri­­nin (propion, ya valerian vY s.) 輟x bk YhYmiyyYti var­d©r. ワzm コirYsinin q©cq©rmas© prosesindY vY コYrabda olan amin­­tur­コu­lar©n©n aminsizlYコmYsi vY karboksilsizlYコmYsi nYticY­sin­­dY sin­tez olunan aminlYr, zvi turコular, spirtlYr vY qeyrilYri コY­­ra­b©n dad©n©n, Ytrinin, buketinin YmYlY gYlmYsindY iコtirak edir­­lYr. To­kay vY madera コYrablar©n©n yetiコmYsindY dY amin­tur­コu­­la­r©n©n amin­sizlYコmYsindYn vY karboksilsizlYコmYsindYn al©n­m©コ mad­dY­lYr xsusi rol oynay©rlar. Aminturコular©n©n コampan コY­­ra­b© is­teh­sal©nda da YhYmiyyYti vard©r. BelY ki, amin­tur­コu­la­r©n kar­bok­silsizlYコmYsi ilY YlaqYdar コampan コYrablar©nda YlavY ola­raq CO2 (karbon qaz©) YmYlY gYlir. Bu prosesi fenilalanin amin­turコusu timsal©nda aコadak© kimi gtYrmYk olar.

ィCCH2ィCCHィCCOOH ィCCH2ィCCH2NH2

+ CO2

NH2


Fenilalanin Fenilamin
ェYrabda vY zm コirYsinin q©cq©rmas© prosesi zaman© amin­turコular©n hidrolitik yolla 軻vrilmYlYrindYn isY hYm spirt, hYm dY CO2 YmYlY gYlir.
ィCCH2ィCCHィCCOOH + HOH ィCCH2ィCCH2OH

+ CO2 + NH3

NH2

Fenilalanin Feniletanol vY ya



feniletil spirti

ェYrabda mhm texnoloji YhYmiyyYtY malik olan reak­si­­­yalardan biri dY コYkYr-amin reaksiyas©d©r. ェYkYr-amin reak­si­ya­­s© コYkYrlYrlY zlallar©n vY polipeptidlYrin dY aras©nda gedY bi­lYr. Bu reaksiya コYrabda Yn 輟x sadY コYkYrlYrlY aminturコular ara­­s©nda gedir. Reaksiyan©n sonunda melanoidlYr YmYlY gYlir. ェY­kYr-amin vY ya karbonilamin reaksiyas© zm コirYsinin q©c­q©r­­mas© zaman© コYrab©n yetiコmYsindY vY knYlmYsindY dY baコ ve­rir. Reaksiya コYrab©n formalaコmas©nda, rYnginin, dad©n©n YmY­lY gYlmYsindY mhm rol oynay©r.

ェYrab©n formalaコmas©nda, yetiコmYsindY amidlYrin vY amin­lYrin dY rolu vard©r. ェYrab©n keyfiyyYti xeyli dYrYcYdY amid­lYrdYn vY aminlYrdYn dY as©l©d©r. ェYrabda aminospirtlYrdYn ko­laminY vY ya monoetanolaminY (HOィCCH2ィCCH2NH2) vY xo­li­nY (HOィCCH2ィCCH2ィCNィC(CH3)3) tYsadf olunur. Onlar コYrabda hYm sYrbYst, hYm dY fosfatidlYrlY birlYコmiコ コYkildY olurlar. ェY­ra­b©n formalaコmas©nda iコtirak edirlYr. Kolamin vY xolin ami­no­spirt­lYr Yn 輟x Yzintinin zm コirYsi ilY birlikdY q©cq©rmas©ndan al©­nan コYrablarda daha 輟x olur. Onlar yabYnzYr maddY olub, コY­raba yumコaql©q verirlYr. Amino­spirt­lYr コYrabda ac©l©q tam©n©n azal­mas©na msbYt tYsir gtYrirlYr. Onlar©n コYrabda bioloji vY tex­noloji xsusiyyYtlYri zYif rYnilmiコdir.

PeptidlYr zmn vY コYrab©n azotlu maddYlYrinin xeyli his­sY­sini tYコkil edirlYr. Onlar©n da コYrabda texnoloji YhYmiyyYti zY­if rYnilmiコdir. ェYrabda sYrbYst aminturコular©n©n varl© Ysa­sYn peptidlYrin fermentativ hidrolizi ilY YlaqYdard©r. SYrbYst amin­turコular da コYrab©n keyfiyyYtinY, ekstraktiv maddYlYrlY zYn­ginlYコmYsinY sYbYb olur.

Zlallar Yn Ysas コYrab©n stabilliyinY (sabitliyinY) tYsir g­tYrir. ェYrabda qeyri-コYffafl©n YmYlY gYlmYsi zlallarla da Yla­qYdard©r. Zlallar da baコqa azotlu maddYlYr kimi コYrabda ge­dYn mxtYlif cr reaksiyalarda iコtirak edirlYr. BYzi hallarda zü­lal­lar©n コYrabda olmas© onlar©n stabilliyinY コYrait yarad©r. Onlar コY­rab­da, コYrab vY baコqa turコular©n duzlar©n©n YmYlY gYlmYsini lYn­gidir. Bu da コYrabda コYrab turコusunun duzlar© hesab©na ya­ran­m©コ kristal forma qeyri-コYffafl©n aradan gü­rl­mYsinY sY­bYb olur.

Azotlu maddYlYrin qida sYnayesindY YhYmiyyYti 輟x bö­yk­dr. BelY ki, insanlar keyfiyyYtli azotlu maddYlYrlY qida­lan­d©q­da onlarda gedYn maddYlYr mbadilYsi prosesinin tYnzim­lYn­­mYsinY コYrait yaran©r. Azotlu maddYlYr qida mYhsul­la­r©n©n, o cm­lYdYn コYrab©n dad©na, rYnginY, keyfiyyYtinY tYsir g­tY­rir­lYr. Onlar©n 軻vrilmYlYrindYn YmYlY gYlYn alifatik vY aromatik tur­コular, aldehidlYr, spirtlYr, コYrab mYhsullar©n©n daha da key­fiy­yYtli olmas©na kYklik gtYrir.


FYsil 5. VンTAMンNL蹴
VitaminlYr bioloji aktiv maddYlYr olub, bitkilYrin, o cm­lYdYn zmn vY コYrab©n tYr­ki­bin­dY daha geniコ yay©lm©コlar. On­lar canl© orqanizmdY 軋t©コ­ma­d©q­da maddYlYr mbadilYsi po­zu­­lur. VitaminlYr zlallara, fermentlYrY, polisaxaridlYrY nisbY­tYn ki輅k molekullu zvi birlYコmYlYrdir. Onlar©n YksYriyyYti fer­ment­lYrin sintezindY iコtirak edirlYr.

ンnsan orqanizmindY vita­min­lYr 軋t©コmad©qda fermen­tlY­rin sintezi pozulur. ンnsanlar uzun md­dYt eyni n qida mYh­sul­lar© ilY qidaland©qda (YsasYn bitki mYn­コYli qida mYhsullar© qYbul edilmYdikdY) YmYlY gYlYn xYstY­lik­lYrin rYnilmYsi vitaminlYr haqq©nda elmin inkiコaf©na bö­yk tYkan vermiコdir.

VitaminlYr haqq©nda bYhs edYn elmY vita­mi­nologiya de­yi­lir. Hal-haz©rda 40-dan art©q vitamin m­cud­dur. BitkilYrdY bü­tn vitaminlYrY vY onlar©n YvYzedicilYrinY (pro­­vitaminlYrY) tY­sa­df olunur. Ona gY dY insanlar©n gn­dY­lik qida rasi­on­la­r©n­da bitki mYnコYli mYhsullar©n olmas© ol­duq­ca va­cibdir.

Qida mYhsullar©n©n tYrkibindY vitaminlYrin 軋t©コmamas© nY­ti­­cYsindY YmYlY gYlYn xYstYliklYrY avitaminozlar deyilir. ンn­san­­­larda bir ne躡 vitaminin 軋t©コmamas©ndan YmYlY gYlYn xYs­tY­liklYrY polivitaminozlar deyilir.

VitaminlYrin orqanizmY qida va­sitYsilY normadan 輟x qYbul olunmas© hipero­vi­ta­minoz xYs­tY­li­yi adlan©r. OrqanizmY normadan art©q qida qYbul et­dik­dY hYzm prosesi, maddYlYr mbadilYsi pozulur. NYticYdY insan­lar­da piylYnmY, qan tYzyiqi, baコqa xoコagYlmYyYn fYsadlara tY­sa­df olunur. ワzmdY vY コYrabda vitaminlYrin nisbYtYn az miq­dar­da olmana baxmayaraq onlar©n mxtYlif cr コYrab©n dad key­fiyyYtinin YmYlY gYlmYsindY mhm YhYmiyyYti vard©r. On­lar コYrab©n qidal©l©q dYyYrini art©r©rlar.

ワzm­dY vY コYrabda olan bYzi vitaminlYrin miqdar© 18-ci cYdvYldY gtYrilmiコdir.

CYdvYl 18

VitaminlYrワzm-dY mq/kqMiqdar©ィCmq/dm3ンnsan©n gndY-lik tYlYbat©mq-laェirYdYェYrabdaAðQ©rm©z©B1 (tiamin)0,2-0,70,1-0,60,01-0,020,01-0,031,7-2,0B2 (ribo­flavin)0,05-0,80,02-0,10,01-0,150,03-0,42,5-3,0B3 (pantaten turコusu)0,1-1,50,1-1,40,2-1,30,4-1,510-12B6 (piridoksin)0,3-1,80,2-1,00,1-1,60,2-0,72,0-2,5PP (nikotin turコusu)0,3-5,00,3-4,00,1-1,50,2-2,020-25H (biotin)0,015-0,030,015-0,030,001-0,0030,001-0,0040,1-0,3Mio-inozit (mezo-inozit)200-700200-650150-600100-400-B9 (fol turコusu)0,001-0,050,001-0,050,003-0,030,003-0,030,2-0,3n-amino­ben­zoy turコusu0,01-0,060,01-0,060,01-0,060,01-0,06-C vitamini15-15010-1001-52-850-100P (rutin)10-10010-1005-8010-80-

VitaminlYri hYll olma qabiliyyYtinY gY iki qrupa brlYr:

Suda hYll olan vitaminlYr.

Yaa hYll olan vitaminlYr.

Suda hYll olan vitaminlYr


ワzmdY vY コYrabda suda hYll olan vitaminlYrdYn B qrup, PP, P, H, C vY qeyrilYrini gtYr­mYk olar.

B1 vitamini. Vitamin kimyYvi tYrkibinY gY pirimidinlY ti­­azol hYlqYsinin birlYコmYsindYn YmYlY gYlmiコdir. B1 vitami­ni­nY tiamin dY deyilir. Bu vitaminin preparat© HCl vY HBr-un duz­lar© コYklindY YldY edilir.


N = CィCNH2キHCl
H3CィCC C ィC CH2 N+ µ § CィCCH 3
N CH CィCCH2ィCCH2OH
S

B1-vitamini


B1 vitamini kristallik formada olub, suda yaxコ© hYll olur, spirt­dY, efirdY vY xloroformda isY hYll olmur. Turコ mhitdY (pH=3 olduqda) 1400C temperatura qYdYr dr, neytral vY qY­lY­vi mhitdY vY SO2-nin tYsirindYn tez bir mddYtdY tYbii qu­ru­lu­コunu dYyiコir. B1 vitamininY zmdY pirofosfat efiri コYk­lin­dY tY­sadf olunur. Bu vitamin kokarboksilaza fermentinin tYr­ki­bin­dY olur. B1 vitamini orqanizmdY 軋t©コmad©qda kokar­bok­si­la­za fermentinin sintezi pozulur.

NYticYdY kar­bo­hid­rat­lar©n par軋lanmas© prosesi orqa­nizm­dY sona qYdYr getmir. B1 vi­ta­mini 軋t©コmad©qda karbo­hid­rat­lar©n, yaar©n, mi­neral mad­dY­lYrin vY suyun mbadilYsi po­zu­lur. ワzm コirY­sinin q©c­q©r­ma­s© zaman© B1 vitamini pirozm tur­コusunun aset­aldehidY vY CO2 軻vrilmYsindY iコtirak edir. B1 vita­mini insan orqa­nizmindY sin­tez olunmur. Ona olan ehtiyac yal­n©z qida hesab©na Ynilir. CYd­vYl 18-in rYqYmlYrindYn ay­d©n olur ki, zmn vY コYrab©n tYr­kibindY xeyli miqdarda B1 vi­ta­mini vard©r.

B2 vitamini (riboflavin). Bu vitamin dimetil-izoalloksa­zi­linY ribitol spirtinin birlYコmYsindYn YmYlY gYlmiコdir. TY­biYtdY B2 vitamini bitkilYrdYn, bir 輟x mikroorqa­nizm­lYrdYn, o cmlYdYn q©cq©rd©c© xassYyY malik mayalardan al©n©r.

B2 vitamininin quruluコ formulu aコadak© kimidir:


N O
H3CィC NH

H3CィC


O

N NH OH OH OH


CH2ィC C ィC C ィCCィCCH2OH
H H H

B2 vitamini


Mayalar B2 vitamini ilY daha zYngin olur. ェYrabl©qda is­ti­fadY olunan mYdYni mayalar B2 vitamini ilY zYngindir. Bu vi­tamin mayalar©n tYrkibindY sYrbYst halda yox, birlYコmiコ コY­kil­dY flavin fermentlYrinin tYrkibindY olan FMN (flavin­mono­nuk­le­otid) vY FAD (flavinadenindinukleotid) birlikdY olurlar. B2 vi­tamini q©cq©rma prosesi zaman© az miqdarda olduqda flavin fer­mentlYrinin fYaliyyYti zYiflYyir. NYticYdY zm コirYsinin q©c­q©r­mas©n©n intensivliyi azal©r. Ona gY dY q©cq©rma zaman© elY mY­dYni maya irqlYri istifadY olunmal©d©r ki, onlar©n tYrki­bin­dY­ki flavin fermentlYri daha aktiv vYziyyYtdY olsun. B2 vitamini bir qida maddYsi kimi zmn vY コYrab©n da tYrkibindY vard©r. Or­qanizmin B2 vitamininY olan tYlYbat©n©n Y­­nil­mYsindY コYrab mYh­sullar©n©n da YhYmiyyYti vard©r. TYr­ki­bin­dY B2 vitamini olan fermentlYr zlallar©n, yaar©n vY kar­bo­hid­ratlar©n mba-di­lYsindY iコtirak edirlYr. B2 vitamini bitki vY hey­van mYnコYli qi­da mYhsullar©nda geniコ yay©lm©コd©r. Qida mYh­sullar©n©, o cm­lY­dYn コYrab© isti sulla iコlYdikdY B2 vita­mi­ni  tYbii qu­ru­lu­コu­nu dYyiコmir. ンsti sul zaman© B2 vitamini miq­darca azalm©r. ンnsan or­qa­niz­mindY B2 vitamini 軋t©コmad©qda rY­yin fYaliyyYti zYif­lYyir, iコ­tah azal©r, insanlarda ar©qlama, baコ að­r©­lar©, qaコ©n­ma, g Yt­ra­f© qaralmalar, Yhval©n aコa dºmYsinY sY­bYb olur. Bu vi­ta­mi­nY olan gndYlik tYlYbat 2,5-3,0 mq-d©r. R.Kunu 1938-ci ildY ri­boflavini sintez etdiyinY gY ona Nobel mü­­ka­fa­t© verilmiコdir. Ali­min bu kYコfi ferment­lYrin tYrkibindY vi­­tamin­lY­rin olmas©n© bir daha sbut etmiコdir.

B6 vitamini. Bu vitamin tYbiYtdY ç izomer コYklindYィCpi­ri­­doksin, piridoksal vY piridoksamin formas©nda tYsadf olunur.

B6 vitamininY piridin tYmYsi kimi bax©l©r. Bu vitamin bit­kilYr vY bYzi mayalar tYrYfindYn sintez olunur. B6 vitamini fosfopiridoksal コYklindY aminotransferazalar©n vY dekarboksila­zalar©n tYrkibindY olur. BYzi aromatik aminturコular©n, doyma­m©コ yaar©n, xolesterinin mbadilYsi, tYrkibindY B6 vitamini olan fermentlYrin iコtirak© ilY gedir. B6 vitamini コYrab maya­lar©­n©n inkiコaf©na yaxコ© tYsir gtYrir. 夙Yr spirt q©cq©rmas© zaman© mhit­dY piridoksin vY ya B6 vitamini olmazsa, onda qliserinin vY kYhrYba turコusunun sintezi pozulur.

O

CH2OH C H


HO CH2OH HO CH2OH

H3C H3C
N N

piridoksin piridoksal

CH2NH2


HO CH2OH
H3C

N

Piridoksamin


B6 vitamini yksYk tem­pe­ratura qarコ© davaml©d©r. ェYrab© vY zm コirYsini isti sulla emal etdikdY bu vitamin demYk olar ki, miqdarca azalm©r. Bu vitamin Yn 輟x bitki mYnコYli qida mYhsullar©nda olur. B6 vitamininY olan gndYlik tYlYbat 2,5,0 mq-d©r.

B3 vitamini. Bu vitaminY pantoten turコusu da deyilir. B3 vitamini kimyYvi tYrkibinY gY dimetiloksiyaturコusundan vY alanindYn tYコkil olunmuコdur.

CH3 OH
HOィCCH2ィCC ィC CHィCCOィC。ェNHィCCH2ィCCH2ィCCOOH
CH3
Dimetiloksiyaturコusu alanin

B3 vitamini vY ya pantoten turコusu


Pantoten turコusu aq sar© rYngli olub, zmn qab©nda nis­­­bYtYn 輟x olur. B3 vitamini bitkilYrin yaコ©l yarpaqlar©nda, spirt q©cq©rmas© zaman© mayalar©n tYsirindYn yaxコ© sintez olu­nur. ェYrabda bu vitaminin mYnbYyi mayalard©r.

ェYrab mate­rial­la­r©n© maya ilY birlikdY saxlad©qda, belY コY­rab­lar©n tYrkibindY B3 vitamini miqdarca art©r. Bu vitamin spirt q©c­q©rmas©nda ol­ma­d©qda qliseropirozm turコusu q©cq©rmas© sü­rYtlYnir. SYrbYst pan­toten turコusu sabit olmay©b, hidroskopik bir­lYコmYlYr YmYlY gYtirir. Pantoten turコusundan Yn 輟x kalsium vY natrium duzlar© コYklindY istifadY olunur.

Pantoten turコusu YsasYn pantenol formas©nda olur. Bu bir­lYコ­mY pantoten turコusunun tYmYsi olub, alanin karboksil qru­punun hidroksil (ィCOH) qrupu ilY YvYz olunmas© nYticYsindY YmY­lY gYlir.

Pantoten turコusunun kalsium vY natrium duzlar© su­da yaxコ© hYll olurlar. Onlar oksidlYコmYyY vY iコ© qarコ© da­vam­l©d©rlar. Qida mYhsullar©nda bu vitamin olmad©qda ko­fer­mentィCA-n©n sintezi pozulur.

Bu da orqanizmdY karbohid­rat­la­r©n vY yaar©n mü­ba­di­lY­si­nin pozulmas©na gYtirib xar©r. B3 vitamininY tYbiYtdY sYrbYst for­mada 輟x nadir halda tYsadf olu­­nur.

Bu vitamin ko­fermentィCA-n©n tYrkibindY olur. B3 vita­mi­ni orqanizmdY 軋t©コ­ma­d©q­da boy art©m© lYngiyir, YsYb sistemi xYstYliklYri meydana ­x©r. ェYrab© isti sulla emal etdikdY B3 vitamini 25-35% azal©r. Bu vitaminY olan gndYlik norma 10-12 mq-d©r.

PP vitamini (nikotin turコusu). Bu vitamin nikotin turコusu vY onun amidi olan nikotinamiddYn ibarYtdir.
O O

C C


OH NH2
N N

Nikotin turコusu Nikotinamid


PP vitamini anaerob dehidrogenazalar©n prostetik qruplar© olan NAD (nikotinamidadenindinukleotid) vY NADP-©n (niko­tin­­amidadenindinukleotidfosfat) tYrkibindY olur. Bu vitamin in­san orqanizmi tYrYfindYn sintez olunmur. Ona olan ehtiyac qida mYh­sullar© hesab©na Ynilir. PP vitaminini bitkilYr vY bir 輟x mik­roorqanizmlYr, o cmlYdYn コYrab mayalar© tYrYfindYn yaxコ© sin­tez olunur.

Nikotin turコusu NAD vY NADP-©n tYrki­bindY fer­ment­lYr­lY birlYコYrYk koferment YmYlY gYtirirlYr. 塾YlY gYl­miコ ko­fer­ment­lYr fotosintez, tYnYffs, spirt q©cq©rmas© vY hYm­輅­nin sd tur­コusu q©cq©rmas© proseslYrindY iコtirak edir.

PP vi­ta­mi­ni yk­sYk temperatura qarコ© davaml©d©r. Bu vi­ta­min bitki mYn­コYli qi­da mYhsullar©n©n konservlYコdirilmYsindY vY qurudul­ma­­­s©nda  tY­bii quruluコunu dYyiコmir. ェYrab© isti sul­la iコlY­dik­dY dY PP vi­ta­mini miqdarca azalm©r. PP vita­mi­ni­nY olan gn­dY­lik tYlYbat 20-25 mq-d©r.

H vitamini (biotin). KimyYvi tYrkibinY gY H vitamini ti­o­fen hYlqYsinin, sidik chYrinin vY valerian turコusunun bir-biri ilY birlYコmYsindYn tYコkil olunmuコdur. Bu vitaminY zmdY vY コY­­rabda az miqdarda tYsadf olu­nur. Bi­o­tin spirt q©cq©rmas© za­ma­n© ma­yalar©n inkiコaf©na yaxコ© tY­sir g­­­tYrir. ワzmdY vY コY­rabda hYm sYrbYst, hYm dY bir­lYコ­miコ コY­kil­­­dY bYzi zlallar©n tYr­ki­­bin­dY olur. H vitamini bir ne躡 fer­­men­­tin aktiv qrupunun tYr­ki­binY da­­xil olmaqla, bYzi amin­tur­コu­la­r©n©n 軻vrilmYsindY vY yatur­コu­­­lar©n©n karbok­silsizlYコYrYk CO2-nin YmYlY gYlmYsindY iコti­­rak edir.

O sidik chYrinin

C qal©


NH NH
HC CH

H2C CH。ェ(CH2)4ィCCOOH

S
tiofen hYlqYsi valerian turコu-

sunun qal©


Biotin spirt q©cq©rmas© zaman© baコ verYn qlisero­pi­ro­zm tur­コusu q©cq©rmas©n©n intensivliyini azalt­maq­la, kYh­rY­ba tur­コu­su­nun miqdar©n© da azald©r. ンnsanlar©n bu vita­minY olan gn­dY­lik tYlYbat© 150-200 mkq-d©r.

B9 vitamini (fol turコusu). Bu vitaminY pteroilqltamin tur­コu­su da deyilir. Fol turコusu pteredin hYlqYsinin, p-amino­ben­zoy vY qltamin turコular©n©n bir-biri ilY birlYコmYsindYn tYコkil olun­muコ­dur. ワzmn vY コYrab©n tYrkibindY fol turコusu hYm sYrbYst, hYm dY birlYコmiコ コYkildY olur. Bu vitamin q©cq©rma prosesindY ma­­­ya­lar©n 輟xalmas©na ms­­bYt tYsir gtYrir. Purin vY bYzi piri­mi­­­din Ysaslar©n©n, amin­tur­­コular©n (serin, nistidin, metionin) bio­sin­­­tezi fol turコusunun iコ­­ti­­rak© ilY gedir. Qeyd olunan kom­po­nent­lYrdYn biri zmn vY コYrab©n tYr­kibindY 軋t©コmad©qda B9 vita­mininin sintezi po­zu­lur. Bu pro­ses fotosintezin zmdY zYif getmYsi nYticYsindY baコ verir. B9 vi­tamininin quruluコ dsturu aコadak© kimidir:

OH

N
N CH2。ェNH CO。ェNHィCCHィCCH2ィCCH2ィCCOOH




Yüklə 2,44 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   25




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin