CYdvYl 14
Azotlu YsaslarェYrabda miqdar©, mq/dm3Nukleo-zidlYrェYrabda miqdar©, mq/dm3Nukleo-zidlYrェYrabda miqdar©, mq/dm3Adenin0,7Sitidin 5,0Sitidin-monofosfat 2,0Quanin 0,9Timidin 0,5Timidin-monofosfat 0,5Sitozin 1,8Adenozin 0,3Adenozin-monofosfat 0,1Hipoksantin 0,6Uridin 1,3Uridin-monofosfat 1,0Ksantin 2,6Quanozin 2,0Quanozin-monofosfat 4,0Timin, urasil vY s.0-0,1CYmi6,61CYmi 9,1CYmi 7,6ェYrabda heksozaminlYrin miqdar© 8,79,2 mq/dm3, melanoidlYr isY コYrab©n nndYn as©l© olaraq 55 mq/dm3 aras©nda olur. ェYrab©n tYrkibindY heksozalar©n mvafiq aminturコularla reaksiyas©ndan aminoコYkYrlYr YmYlY gYlir. Bu zaman son mYhsul kimi コYrab©n tYrkibindY karbon qaz© da sintez olunur. Nuklein turコular©ndan zmdY vY onun yarpanda, toxumunda Yn 輟x RNT (ribonuklein turコusu) olur. ワzmn toxumunda RNT 430040 mq/kq, DNT (dezoksiribonuklein turコusu) isY 7563 mq/kq aras©nda olur. Bundan baコqa コYrabda azotlu Ysaslara (purin vY pirimidin), nukleozidlYrY, nukleotidlYrY dY rast gYlinir (cYdvYl 14).
Azotlu Ysaslar©n (purin vY pirimidin) riboza vY dezoksiriboza ilY birlYコmYsindYn YmYlY gYlYn maddYlYrY nukleozidlYr deyilir. Adenin, purin Ysas© riboza ilY birlYコdikdY adenozin nukleozidi YmYlY gYlir. 夙Yr ribozan©n yerinY dezoksiriboza olarsa, onda YmYlY gYlYn nukleozid dezoksiadenozin adlan©r. QuanindYnィCquanozin, sitozindYnィCsitidin, urasildYnィCuridin, timindYnィCtimidin nukleozidlYri YmYlY gYlir. NukleozidlYrin YmYlY gYlmYsini, adeninin riboza ilY birlYコmYsi timsal©nda aコadak© kimi gtYrmYk olar:
N=C ィC NH2 O
HC C ィC N OH OH
CH
NィC C ィC N ィC。ェ C ィC CィC C ィCCィCCH2OH
H H H H Adenozin
NukleozidlYr zmdY az, コYrabda isY nisbYtYn 輟x olurlar. Buna sYbYb nukleozidlYrin q©cq©rma prosesi zaman© sintez olunmas©d©r.
Qeyd etmYk laz©md©r ki, RNT-nin sintezindY azotlu Ysaslardan adenin, quanin, sitozin vY urasil, pentozalardanィC riboza vY fosfat turコusu iコtirak edir. DNT-nin sintezindY isY azotlu Ysaslardan adenin, quanin, sitozin vY timin, pentozalardanィCdezoksiriboza vY fosfat turコusu iコtirak edir (cYdvYl 15).
CYdvYl 15
RNTDNTAdenin; UrasilAdenin; 5-metilsitozinQuanin; RibozaQuanin; DezoksiribozaSitozin; Fosfat turコusuSitozin; Fosfat turコusuTimin
CYdvYldYn gndykimi RNT-nin sintezindY azotlu Ysaslardan timin vY dezoksiriboza iコtirak etmir. DNT-nin sintezindY isY urasil vY riboza olmur.
ワzmdY vY コYrabda bYzi nukleotidlYrY dY rast gYlinir. NukleotidlYr Yn 輟x zmn toxum hissYsindY olurlar. ワzm コirYsinin Yzinti ilY birlikdY q©cq©rmas©ndan al©nan コYrablar©n tYrkibindY baコqa コYrablarla mqayisYdY nukleotidlYr daha 輟x olur. NukleotidlYrィCnukleozidlYrin fosfat turコusu ilY birlYコmYsindYn YmYlY gYlir.
N=C ィC NH2 O
HC C ィC N OH OH O
CH
NィC C ィC N ィC。ェ。ェ。ェィC CィC CィC C ィCCィC CH2OィC PィCOH
H H H H OH
Adenil vY ya adenozinmonofosfat (AMF)
CYdvYl 16
RNT-nin tYrkibindY olan nukleotidlYrDNT-nin tYrkibindY olan nukleotidlYrAdenil turコusu vY ya AMFDezoksiadenil turコusu vY ya dAMFQuanil turコusu vY ya QMFDezoksiquanil turコusu vY ya dQMFSitidil turコusu vY ya SMFDezoksisitidil turコusu vY ya dSMFUridil turコusu vY ya UMFDezoksitimidil turコusu vY ya dTMF
NukleotidlYr bir-biri ilY birlYコib mvafiq nuklein turコular©n©ィCRNT-ni vY DNT-ni YmYlY gYtirirlYr. Nuklein turコular©n©n tYrkibinY daxil olan nukleotidlYr cYdvYl 16-da gtYrilmiコdir.
NukleotidlYr zmn tYrkibindY az, コYrabda isY 輟x olurlar. ワzm コirYsinin q©cq©rmas© zaman© RNT-nin vY DNT-nin hidrolizindYn コYrab material©nda 輟xlu sayda nukleotidlYr YmYlY gYlir. Nuklein turコular©n©n hidrolizi zaman© コYrabda müvafiq AMF, QMF, SMF, UMF, dAMF, dQMF vY s. nukleotidlYr ayr©l©rlar. Q©cq©rma prosesi zaman© YmYlY gYlmiコ nukleotidlYr spesifik fermentlYrin tYsiri nYticYsindY hidroliz olunaraq nisbYtYn sadY birlYコmYlYrY: nukleozidlYrY vY fosfat turコusuna ayr©l©rlar. NukleozidlYrin dY mYyyYn hissYsi hidroliz olunaraq mvafiq azotlu Ysaslara vY pentozalara 軻vrilirlYr. Bu zaman YmYlY gYlmiコ azotlu Ysaslar vY pentozalar digYr azotlu maddYlYrin vY baコqa birlYコmYlYrin sintezindY iコtirak edirlYr. BelYliklY, q©cq©rma prosesi zaman© nuklein turコular© daim anabolizm vY katabolizm (assimilyasiya vY dissimilyasiya) proseslYrinY mYruz qal©rlar. ェYrab©n saxlanmas© prosesindY nuklein turコular© get-gedY miqdarca azal©rlar.
ェampan-コYrab materiallar©nda 41,3 mq/dm3 nukleotidlYrin varl© mYyyYn edilmiコdir. Bunlardan sitidin monofosfatィC 8,5 mq/dm3, adenozinmonofosfatィC1,8 mq/dm3, uridinmonofosfatィC7,1 mq/dm3, di vY trinukleotidlYr (ADF; ATF; QDF; QTF vY qeyrilYri) dY コampan コYrab materiallar©nda aコkar edilmiコdir. Son zamanlar xeres コYrablar©n©n tYrkibindY 80-Y yax©n u輹cu azotlu maddYlYrin olmas© mYyyYn olunmuコdur. Xeres コYrablar©n©n tYrkibindY birli, ikili, çlalifatik aminlYr, purin vY pirimidin Ysaslar©, diaminlYr, aromatik aminlYr, N-monoalkilasetaminlYr, hYm輅nin aminospirtlYr, kkrd tYrkibli azotlu maddYlYr vard©r.
Azotlu maddYlYrin texnoloji YhYmiyyYti
Azotlu maddYlYr, コYrab©n keyfiyyYtinY kifayYt qYdYr tYsir gtYrirlYr. ェYrabda dad©n, aromat©n, rYngin YmYlY gYlmYsi azotlu maddYlYrdYn vY onlar©n 軻vrilmYlYrindYn al©nan mYhsullardan 輟x as©l©d©r.
ェYrab©n uzun mddYt コYffaf vY stabil qalmas© azotlu maddYlYrlY s©x YlaqYdard©r. ェYrab©n azotlu maddYlYrinY zümn tYrkibindYki azotlu birlYコmYlYr vY mayalar aid edilir. ェYrabda mumi azotun miqdar© コYrab©n nndYn, onun haz©rlanma texnologiyas©ndan, zmn sortundan, torpaq-iqlim コYraitindYn, istifadY olunan gbrYlYrdYn 輟x as©l©d©r.
ェYrab material©n© uzun mddYt maya qal© ilY birlikdY saxlad©qda onun tYrkibindY azotlu maddYlYrin miqdar© artma baコlay©r. Azotlu maddYlYr, mayalar vY bakteriyalar çn (mYsYlYn, alma-sd turコusu q©cq©rmas© zaman©) vacib qida mhitidir. Bu zaman ammonium azotu onlar tYrYfindYn daha yaxコ© mYnimsYnilir. Mayalar tYrYfindYn Yn vacib azotlu maddY kimi mYnimsYnilYn zümn aminturコular©d©r.
Q©cq©rma prosesi zaman© aminturコular©n©n mrYkkYb biokimyYvi 軻vrilmYlYri baコ verir. Aminturコular q©cq©rma prosesindY hYm mayalar tYrYfindYn mYnimsYnilir, hYm dY baコqa zvi maddYlYrin hesab©na sintez olunurlar. Onlar©n biosintezi zaman© al©nm©コ komponentlYr コYrab©n keyfiyyYtinY yaxコ© tYsir gtYrirlYr.
ェYrab©n tYrkibindY olan aminturコular qida mYhsulu kimi insanlar©n qidalanmas©nda mhm rol oynay©rlar. Qeyd olundu kimi qidada bir vY ya bir ne躡 YvYzolunmayan aminturコusu 軋t©コmad©qda insanlarda maddYlYr mbadilYsi, YsasYn dY zülallar©n sintezi pozulur. Bu da insanlarda mxtYlif qsurlar©n YmYlY gYlmYsinY sYbYb olur. MYyyYn olunmuコdur ki, 躡kisi 70kq olan hYr bir insan gn YrzindY 80-100 qram zlal qYbul etmYlidir. Ad©ndan mYlum olur ki, YvYzolunmayan aminturコular© insan orqanizmi tYrYfindYn sintez olunmur. Onlara olan ehtiyac yaln©z qida mYhsullar© hesab©na Ynilir. 竣Yzolunmayan aminturコular©n say© 8-dir.
Yar©mYvYzolunan aminturコular orqanizmdY istYnilYn qYdYr sintez olunmur. Onlar©n xeyli hissYsi qida mYhsullar© hesab©na Ynilir. Yar©mYvYzolunan aminturコular©na arginin, tirozin vY histidin aiddir. ンnsanlar©n aminturコular©na olan gndYlik tYlYbat© aコadak© 17-ci cYdvYldY gtYrilmiコdir:
CYdvYl 17
竣Yzolunmayan aminturコularq-la竣Yzolunan aminturコularq-laTriptofan 1-2Histidin 2-3Leysin 4-6Arginin 5-6ンzoleysin 3-4Alanin 3-4Valin 2-4Sistein 2-3Metionin 2-4Sistin 3-4Fenilalanin 2-4Serin 3-5Lizin 3-5Qltamin turコusu 14-16Treonin 2-3Asparagin turコusu 6-8Prolin 4-5Qlisin 3-4Tirozin 3-4ンzoprolin 2-3 Qeyd: Histidin uコaqlar çn YvYzolunmayan aminturコu say©l©r.
竣Yzolunan aminturコular© orqanizmdY YvYzolunmayan aminturコular©ndan vY baコqa birlYコmYlYrdYn sintez olunur. MYsYlYn, insan orqanizmindY vY コYrabda tirozin, YvYzolunmayan aminturコusunun nmayYndYsi olan fenilalanindYn sintez olunur. ェYrabda sistein vY sistin aminturコular© isY metionindYn YmYlY gYlirlYr. Gndykimi qida mYhsullar©nda vY hYm輅nin コYrabda YvYzolunmayan aminturコular© 軋t©コmad©qda YvYzolunan aminturコular©n©n da miqdar© azal©r. Bu da qida mYhsullar©n©n qidal©l©q dYyYrini, bioloji rolunu aコa sal©r. Aminturコular©n©n 軻vrilmYlYrindYn YmYlY gYlYn aldehidlYr コYrab©n (madera, tokay vY s.) yetiコmYsindY, formalaコmas©nda, Ytrinin vY dad©n©n YmYlY gYlmYsindY mhm YhYmiyyYt kYsb edirlYr. Bu prosesi treonin aminturコu timsal©nda aコadak© kimi gtYrmYk olar.
CH3ィCCHOHィCCHNH2ィCCOOH 。CH3COH + CH2NH2COOH
treonin sirkY qlisin
aldehidi
Reaksiya zaman© son mYhsul kimi YmYlY gYlmiコ qlisinin oksidlYコmYsindYn isY qlioksil aldehidi sintez olunur.
ス O2
CH2NH2COOH COHィCCOOH + NH3
qlisin qlioksil
Tokay コYrablar©n©n formalaコmas©nda, onlar©n nYmYxsus Ytrinin vY dad©n©n YmYlY gYlmYsindY yas©ra aldehidlYrinin (propion, ya valerian vY s.) 輟x bk YhYmiyyYti vard©r. ワzm コirYsinin q©cq©rmas© prosesindY vY コYrabda olan aminturコular©n©n aminsizlYコmYsi vY karboksilsizlYコmYsi nYticYsindY sintez olunan aminlYr, zvi turコular, spirtlYr vY qeyrilYri コYrab©n dad©n©n, Ytrinin, buketinin YmYlY gYlmYsindY iコtirak edirlYr. Tokay vY madera コYrablar©n©n yetiコmYsindY dY aminturコular©n©n aminsizlYコmYsindYn vY karboksilsizlYコmYsindYn al©nm©コ maddYlYr xsusi rol oynay©rlar. Aminturコular©n©n コampan コYrab© istehsal©nda da YhYmiyyYti vard©r. BelY ki, aminturコular©n karboksilsizlYコmYsi ilY YlaqYdar コampan コYrablar©nda YlavY olaraq CO2 (karbon qaz©) YmYlY gYlir. Bu prosesi fenilalanin aminturコusu timsal©nda aコadak© kimi gtYrmYk olar.
ィCCH2ィCCHィCCOOH ィCCH2ィCCH2NH2
+ CO2
NH2
Fenilalanin Fenilamin
ェYrabda vY zm コirYsinin q©cq©rmas© prosesi zaman© aminturコular©n hidrolitik yolla 軻vrilmYlYrindYn isY hYm spirt, hYm dY CO2 YmYlY gYlir.
ィCCH2ィCCHィCCOOH + HOH ィCCH2ィCCH2OH
+ CO2 + NH3
NH2
Fenilalanin Feniletanol vY ya
feniletil spirti
ェYrabda mhm texnoloji YhYmiyyYtY malik olan reaksiyalardan biri dY コYkYr-amin reaksiyas©d©r. ェYkYr-amin reaksiyas© コYkYrlYrlY zlallar©n vY polipeptidlYrin dY aras©nda gedY bilYr. Bu reaksiya コYrabda Yn 輟x sadY コYkYrlYrlY aminturコular aras©nda gedir. Reaksiyan©n sonunda melanoidlYr YmYlY gYlir. ェYkYr-amin vY ya karbonilamin reaksiyas© zm コirYsinin q©cq©rmas© zaman© コYrab©n yetiコmYsindY vY knYlmYsindY dY baコ verir. Reaksiya コYrab©n formalaコmas©nda, rYnginin, dad©n©n YmYlY gYlmYsindY mhm rol oynay©r.
ェYrab©n formalaコmas©nda, yetiコmYsindY amidlYrin vY aminlYrin dY rolu vard©r. ェYrab©n keyfiyyYti xeyli dYrYcYdY amidlYrdYn vY aminlYrdYn dY as©l©d©r. ェYrabda aminospirtlYrdYn kolaminY vY ya monoetanolaminY (HOィCCH2ィCCH2NH2) vY xolinY (HOィCCH2ィCCH2ィCNィC(CH3)3) tYsadf olunur. Onlar コYrabda hYm sYrbYst, hYm dY fosfatidlYrlY birlYコmiコ コYkildY olurlar. ェYrab©n formalaコmas©nda iコtirak edirlYr. Kolamin vY xolin aminospirtlYr Yn 輟x Yzintinin zm コirYsi ilY birlikdY q©cq©rmas©ndan al©nan コYrablarda daha 輟x olur. Onlar yabYnzYr maddY olub, コYraba yumコaql©q verirlYr. AminospirtlYr コYrabda ac©l©q tam©n©n azalmas©na msbYt tYsir gtYrirlYr. Onlar©n コYrabda bioloji vY texnoloji xsusiyyYtlYri zYif rYnilmiコdir.
PeptidlYr zmn vY コYrab©n azotlu maddYlYrinin xeyli hissYsini tYコkil edirlYr. Onlar©n da コYrabda texnoloji YhYmiyyYti zYif rYnilmiコdir. ェYrabda sYrbYst aminturコular©n©n varl© YsasYn peptidlYrin fermentativ hidrolizi ilY YlaqYdard©r. SYrbYst aminturコular da コYrab©n keyfiyyYtinY, ekstraktiv maddYlYrlY zYnginlYコmYsinY sYbYb olur.
Zlallar Yn Ysas コYrab©n stabilliyinY (sabitliyinY) tYsir gtYrir. ェYrabda qeyri-コYffafl©n YmYlY gYlmYsi zlallarla da YlaqYdard©r. Zlallar da baコqa azotlu maddYlYr kimi コYrabda gedYn mxtYlif cr reaksiyalarda iコtirak edirlYr. BYzi hallarda zülallar©n コYrabda olmas© onlar©n stabilliyinY コYrait yarad©r. Onlar コYrabda, コYrab vY baコqa turコular©n duzlar©n©n YmYlY gYlmYsini lYngidir. Bu da コYrabda コYrab turコusunun duzlar© hesab©na yaranm©コ kristal forma qeyri-コYffafl©n aradan gürlmYsinY sYbYb olur.
Azotlu maddYlYrin qida sYnayesindY YhYmiyyYti 輟x böykdr. BelY ki, insanlar keyfiyyYtli azotlu maddYlYrlY qidaland©qda onlarda gedYn maddYlYr mbadilYsi prosesinin tYnzimlYnmYsinY コYrait yaran©r. Azotlu maddYlYr qida mYhsullar©n©n, o cmlYdYn コYrab©n dad©na, rYnginY, keyfiyyYtinY tYsir gtYrirlYr. Onlar©n 軻vrilmYlYrindYn YmYlY gYlYn alifatik vY aromatik turコular, aldehidlYr, spirtlYr, コYrab mYhsullar©n©n daha da keyfiyyYtli olmas©na kYklik gtYrir.
FYsil 5. VンTAMンNL蹴
VitaminlYr bioloji aktiv maddYlYr olub, bitkilYrin, o cmlYdYn zmn vY コYrab©n tYrkibindY daha geniコ yay©lm©コlar. Onlar canl© orqanizmdY 軋t©コmad©qda maddYlYr mbadilYsi pozulur. VitaminlYr zlallara, fermentlYrY, polisaxaridlYrY nisbYtYn ki輅k molekullu zvi birlYコmYlYrdir. Onlar©n YksYriyyYti fermentlYrin sintezindY iコtirak edirlYr.
ンnsan orqanizmindY vitaminlYr 軋t©コmad©qda fermentlYrin sintezi pozulur. ンnsanlar uzun mddYt eyni n qida mYhsullar© ilY qidaland©qda (YsasYn bitki mYnコYli qida mYhsullar© qYbul edilmYdikdY) YmYlY gYlYn xYstYliklYrin rYnilmYsi vitaminlYr haqq©nda elmin inkiコaf©na böyk tYkan vermiコdir.
VitaminlYr haqq©nda bYhs edYn elmY vitaminologiya deyilir. Hal-haz©rda 40-dan art©q vitamin mcuddur. BitkilYrdY bütn vitaminlYrY vY onlar©n YvYzedicilYrinY (provitaminlYrY) tYsadf olunur. Ona gY dY insanlar©n gndYlik qida rasionlar©nda bitki mYnコYli mYhsullar©n olmas© olduqca vacibdir.
Qida mYhsullar©n©n tYrkibindY vitaminlYrin 軋t©コmamas© nYticYsindY YmYlY gYlYn xYstYliklYrY avitaminozlar deyilir. ンnsanlarda bir ne躡 vitaminin 軋t©コmamas©ndan YmYlY gYlYn xYstYliklYrY polivitaminozlar deyilir.
VitaminlYrin orqanizmY qida vasitYsilY normadan 輟x qYbul olunmas© hiperovitaminoz xYstYliyi adlan©r. OrqanizmY normadan art©q qida qYbul etdikdY hYzm prosesi, maddYlYr mbadilYsi pozulur. NYticYdY insanlarda piylYnmY, qan tYzyiqi, baコqa xoコagYlmYyYn fYsadlara tYsadf olunur. ワzmdY vY コYrabda vitaminlYrin nisbYtYn az miqdarda olmana baxmayaraq onlar©n mxtYlif cr コYrab©n dad keyfiyyYtinin YmYlY gYlmYsindY mhm YhYmiyyYti vard©r. Onlar コYrab©n qidal©l©q dYyYrini art©r©rlar.
ワzmdY vY コYrabda olan bYzi vitaminlYrin miqdar© 18-ci cYdvYldY gtYrilmiコdir.
CYdvYl 18
VitaminlYrワzm-dY mq/kqMiqdar©ィCmq/dm3ンnsan©n gndY-lik tYlYbat©mq-laェirYdYェYrabdaAðQ©rm©z©B1 (tiamin)0,2-0,70,1-0,60,01-0,020,01-0,031,7-2,0B2 (riboflavin)0,05-0,80,02-0,10,01-0,150,03-0,42,5-3,0B3 (pantaten turコusu)0,1-1,50,1-1,40,2-1,30,4-1,510-12B6 (piridoksin)0,3-1,80,2-1,00,1-1,60,2-0,72,0-2,5PP (nikotin turコusu)0,3-5,00,3-4,00,1-1,50,2-2,020-25H (biotin)0,015-0,030,015-0,030,001-0,0030,001-0,0040,1-0,3Mio-inozit (mezo-inozit)200-700200-650150-600100-400-B9 (fol turコusu)0,001-0,050,001-0,050,003-0,030,003-0,030,2-0,3n-aminobenzoy turコusu0,01-0,060,01-0,060,01-0,060,01-0,06-C vitamini15-15010-1001-52-850-100P (rutin)10-10010-1005-8010-80-
VitaminlYri hYll olma qabiliyyYtinY gY iki qrupa brlYr:
Suda hYll olan vitaminlYr.
Yaa hYll olan vitaminlYr.
Suda hYll olan vitaminlYr
ワzmdY vY コYrabda suda hYll olan vitaminlYrdYn B qrup, PP, P, H, C vY qeyrilYrini gtYrmYk olar.
B1 vitamini. Vitamin kimyYvi tYrkibinY gY pirimidinlY tiazol hYlqYsinin birlYコmYsindYn YmYlY gYlmiコdir. B1 vitamininY tiamin dY deyilir. Bu vitaminin preparat© HCl vY HBr-un duzlar© コYklindY YldY edilir.
N = CィCNH2キHCl
H3CィCC C ィC CH2 N+ µ § CィCCH 3
N CH CィCCH2ィCCH2OH
S
B1-vitamini
B1 vitamini kristallik formada olub, suda yaxコ© hYll olur, spirtdY, efirdY vY xloroformda isY hYll olmur. Turコ mhitdY (pH=3 olduqda) 1400C temperatura qYdYr dr, neytral vY qYlYvi mhitdY vY SO2-nin tYsirindYn tez bir mddYtdY tYbii quruluコunu dYyiコir. B1 vitamininY zmdY pirofosfat efiri コYklindY tYsadf olunur. Bu vitamin kokarboksilaza fermentinin tYrkibindY olur. B1 vitamini orqanizmdY 軋t©コmad©qda kokarboksilaza fermentinin sintezi pozulur.
NYticYdY karbohidratlar©n par軋lanmas© prosesi orqanizmdY sona qYdYr getmir. B1 vitamini 軋t©コmad©qda karbohidratlar©n, yaar©n, mineral maddYlYrin vY suyun mbadilYsi pozulur. ワzm コirYsinin q©cq©rmas© zaman© B1 vitamini pirozm turコusunun asetaldehidY vY CO2 軻vrilmYsindY iコtirak edir. B1 vitamini insan orqanizmindY sintez olunmur. Ona olan ehtiyac yaln©z qida hesab©na Ynilir. CYdvYl 18-in rYqYmlYrindYn ayd©n olur ki, zmn vY コYrab©n tYrkibindY xeyli miqdarda B1 vitamini vard©r.
B2 vitamini (riboflavin). Bu vitamin dimetil-izoalloksazilinY ribitol spirtinin birlYコmYsindYn YmYlY gYlmiコdir. TYbiYtdY B2 vitamini bitkilYrdYn, bir 輟x mikroorqanizmlYrdYn, o cmlYdYn q©cq©rd©c© xassYyY malik mayalardan al©n©r.
B2 vitamininin quruluコ formulu aコadak© kimidir:
N O
H3CィC NH
H3CィC
O
N NH OH OH OH
CH2ィC C ィC C ィCCィCCH2OH
H H H
B2 vitamini
Mayalar B2 vitamini ilY daha zYngin olur. ェYrabl©qda istifadY olunan mYdYni mayalar B2 vitamini ilY zYngindir. Bu vitamin mayalar©n tYrkibindY sYrbYst halda yox, birlYコmiコ コYkildY flavin fermentlYrinin tYrkibindY olan FMN (flavinmononukleotid) vY FAD (flavinadenindinukleotid) birlikdY olurlar. B2 vitamini q©cq©rma prosesi zaman© az miqdarda olduqda flavin fermentlYrinin fYaliyyYti zYiflYyir. NYticYdY zm コirYsinin q©cq©rmas©n©n intensivliyi azal©r. Ona gY dY q©cq©rma zaman© elY mYdYni maya irqlYri istifadY olunmal©d©r ki, onlar©n tYrkibindYki flavin fermentlYri daha aktiv vYziyyYtdY olsun. B2 vitamini bir qida maddYsi kimi zmn vY コYrab©n da tYrkibindY vard©r. Orqanizmin B2 vitamininY olan tYlYbat©n©n YnilmYsindY コYrab mYhsullar©n©n da YhYmiyyYti vard©r. TYrkibindY B2 vitamini olan fermentlYr zlallar©n, yaar©n vY karbohidratlar©n mba-dilYsindY iコtirak edirlYr. B2 vitamini bitki vY heyvan mYnコYli qida mYhsullar©nda geniコ yay©lm©コd©r. Qida mYhsullar©n©, o cmlYdYn コYrab© isti sulla iコlYdikdY B2 vitamini tYbii quruluコunu dYyiコmir. ンsti sul zaman© B2 vitamini miqdarca azalm©r. ンnsan orqanizmindY B2 vitamini 軋t©コmad©qda rYyin fYaliyyYti zYiflYyir, iコtah azal©r, insanlarda ar©qlama, baコ aðr©lar©, qaコ©nma, g Ytraf© qaralmalar, Yhval©n aコa dºmYsinY sYbYb olur. Bu vitaminY olan gndYlik tYlYbat 2,5-3,0 mq-d©r. R.Kunu 1938-ci ildY riboflavini sintez etdiyinY gY ona Nobel mükafat© verilmiコdir. Alimin bu kYコfi fermentlYrin tYrkibindY vitaminlYrin olmas©n© bir daha sbut etmiコdir.
B6 vitamini. Bu vitamin tYbiYtdY ç izomer コYklindYィCpiridoksin, piridoksal vY piridoksamin formas©nda tYsadf olunur.
B6 vitamininY piridin tYmYsi kimi bax©l©r. Bu vitamin bitkilYr vY bYzi mayalar tYrYfindYn sintez olunur. B6 vitamini fosfopiridoksal コYklindY aminotransferazalar©n vY dekarboksilazalar©n tYrkibindY olur. BYzi aromatik aminturコular©n, doymam©コ yaar©n, xolesterinin mbadilYsi, tYrkibindY B6 vitamini olan fermentlYrin iコtirak© ilY gedir. B6 vitamini コYrab mayalar©n©n inkiコaf©na yaxコ© tYsir gtYrir. 夙Yr spirt q©cq©rmas© zaman© mhitdY piridoksin vY ya B6 vitamini olmazsa, onda qliserinin vY kYhrYba turコusunun sintezi pozulur.
O
CH2OH C H
HO CH2OH HO CH2OH
H3C H3C
N N
piridoksin piridoksal
CH2NH2
HO CH2OH
H3C
N
Piridoksamin
B6 vitamini yksYk temperatura qarコ© davaml©d©r. ェYrab© vY zm コirYsini isti sulla emal etdikdY bu vitamin demYk olar ki, miqdarca azalm©r. Bu vitamin Yn 輟x bitki mYnコYli qida mYhsullar©nda olur. B6 vitamininY olan gndYlik tYlYbat 2,5,0 mq-d©r.
B3 vitamini. Bu vitaminY pantoten turコusu da deyilir. B3 vitamini kimyYvi tYrkibinY gY dimetiloksiyaturコusundan vY alanindYn tYコkil olunmuコdur.
CH3 OH
HOィCCH2ィCC ィC CHィCCOィC。ェNHィCCH2ィCCH2ィCCOOH
CH3
Dimetiloksiyaturコusu alanin
B3 vitamini vY ya pantoten turコusu
Pantoten turコusu aq sar© rYngli olub, zmn qab©nda nisbYtYn 輟x olur. B3 vitamini bitkilYrin yaコ©l yarpaqlar©nda, spirt q©cq©rmas© zaman© mayalar©n tYsirindYn yaxコ© sintez olunur. ェYrabda bu vitaminin mYnbYyi mayalard©r.
ェYrab materiallar©n© maya ilY birlikdY saxlad©qda, belY コYrablar©n tYrkibindY B3 vitamini miqdarca art©r. Bu vitamin spirt q©cq©rmas©nda olmad©qda qliseropirozm turコusu q©cq©rmas© sürYtlYnir. SYrbYst pantoten turコusu sabit olmay©b, hidroskopik birlYコmYlYr YmYlY gYtirir. Pantoten turコusundan Yn 輟x kalsium vY natrium duzlar© コYklindY istifadY olunur.
Pantoten turコusu YsasYn pantenol formas©nda olur. Bu birlYコmY pantoten turコusunun tYmYsi olub, alanin karboksil qrupunun hidroksil (ィCOH) qrupu ilY YvYz olunmas© nYticYsindY YmYlY gYlir.
Pantoten turコusunun kalsium vY natrium duzlar© suda yaxコ© hYll olurlar. Onlar oksidlYコmYyY vY iコ© qarコ© davaml©d©rlar. Qida mYhsullar©nda bu vitamin olmad©qda kofermentィCA-n©n sintezi pozulur.
Bu da orqanizmdY karbohidratlar©n vY yaar©n mübadilYsinin pozulmas©na gYtirib xar©r. B3 vitamininY tYbiYtdY sYrbYst formada 輟x nadir halda tYsadf olunur.
Bu vitamin kofermentィCA-n©n tYrkibindY olur. B3 vitamini orqanizmdY 軋t©コmad©qda boy art©m© lYngiyir, YsYb sistemi xYstYliklYri meydana x©r. ェYrab© isti sulla emal etdikdY B3 vitamini 25-35% azal©r. Bu vitaminY olan gndYlik norma 10-12 mq-d©r.
PP vitamini (nikotin turコusu). Bu vitamin nikotin turコusu vY onun amidi olan nikotinamiddYn ibarYtdir.
O O
C C
OH NH2
N N
Nikotin turコusu Nikotinamid
PP vitamini anaerob dehidrogenazalar©n prostetik qruplar© olan NAD (nikotinamidadenindinukleotid) vY NADP-©n (nikotinamidadenindinukleotidfosfat) tYrkibindY olur. Bu vitamin insan orqanizmi tYrYfindYn sintez olunmur. Ona olan ehtiyac qida mYhsullar© hesab©na Ynilir. PP vitaminini bitkilYr vY bir 輟x mikroorqanizmlYr, o cmlYdYn コYrab mayalar© tYrYfindYn yaxコ© sintez olunur.
Nikotin turコusu NAD vY NADP-©n tYrkibindY fermentlYrlY birlYコYrYk koferment YmYlY gYtirirlYr. 塾YlY gYlmiコ kofermentlYr fotosintez, tYnYffs, spirt q©cq©rmas© vY hYm輅nin sd turコusu q©cq©rmas© proseslYrindY iコtirak edir.
PP vitamini yksYk temperatura qarコ© davaml©d©r. Bu vitamin bitki mYnコYli qida mYhsullar©n©n konservlYコdirilmYsindY vY qurudulmas©nda tYbii quruluコunu dYyiコmir. ェYrab© isti sulla iコlYdikdY dY PP vitamini miqdarca azalm©r. PP vitamininY olan gndYlik tYlYbat 20-25 mq-d©r.
H vitamini (biotin). KimyYvi tYrkibinY gY H vitamini tiofen hYlqYsinin, sidik chYrinin vY valerian turコusunun bir-biri ilY birlYコmYsindYn tYコkil olunmuコdur. Bu vitaminY zmdY vY コYrabda az miqdarda tYsadf olunur. Biotin spirt q©cq©rmas© zaman© mayalar©n inkiコaf©na yaxコ© tYsir gtYrir. ワzmdY vY コYrabda hYm sYrbYst, hYm dY birlYコmiコ コYkildY bYzi zlallar©n tYrkibindY olur. H vitamini bir ne躡 fermentin aktiv qrupunun tYrkibinY daxil olmaqla, bYzi aminturコular©n©n 軻vrilmYsindY vY yaturコular©n©n karboksilsizlYコYrYk CO2-nin YmYlY gYlmYsindY iコtirak edir.
O sidik chYrinin
C qal©
NH NH
HC CH
H2C CH。ェ(CH2)4ィCCOOH
S
tiofen hYlqYsi valerian turコu-
sunun qal©
Biotin spirt q©cq©rmas© zaman© baコ verYn qliseropirozm turコusu q©cq©rmas©n©n intensivliyini azaltmaqla, kYhrYba turコusunun miqdar©n© da azald©r. ンnsanlar©n bu vitaminY olan gndYlik tYlYbat© 150-200 mkq-d©r.
B9 vitamini (fol turコusu). Bu vitaminY pteroilqltamin turコusu da deyilir. Fol turコusu pteredin hYlqYsinin, p-aminobenzoy vY qltamin turコular©n©n bir-biri ilY birlYコmYsindYn tYコkil olunmuコdur. ワzmn vY コYrab©n tYrkibindY fol turコusu hYm sYrbYst, hYm dY birlYコmiコ コYkildY olur. Bu vitamin q©cq©rma prosesindY mayalar©n 輟xalmas©na msbYt tYsir gtYrir. Purin vY bYzi pirimidin Ysaslar©n©n, aminturコular©n (serin, nistidin, metionin) biosintezi fol turコusunun iコtirak© ilY gedir. Qeyd olunan komponentlYrdYn biri zmn vY コYrab©n tYrkibindY 軋t©コmad©qda B9 vitamininin sintezi pozulur. Bu proses fotosintezin zmdY zYif getmYsi nYticYsindY baコ verir. B9 vitamininin quruluコ dsturu aコadak© kimidir:
OH
N
N CH2。ェNH CO。ェNHィCCHィCCH2ィCCH2ィCCOOH
Dostları ilə paylaş: |