ワzm コirYsinin q©cq©rmas© prosesindY fermentlYrin mühm texnoloji YhYmiyyYti vard©r. BelY ki, q©cq©rma prosesi zaman© Ysas mYhsul kimi YmYlY gYlmiコ etil spirti vY karbon qaz©ndan baコqa, mayalar tYrYfindYn sintez olunan fermentlYr ikinci dYrYcYli mYhsullar©n al©nmas©nda xsusi rol oynay©rlar. 塾YlY gYlmiコ ikinci dYrYcYli mYhsullar コYrab©n keyfiyyYt gtYricilYrinin formalaコmas©nda, コYrab©n nYmYxsus Ytrinin yaranmas©nda mhm YhYmiyyYt kYsb edirlYr.
ェampan vY xeres コYrablar© istehsal©nda fermentativ proseslYrin (eterifikasiya, oksidlYコmY vY reduksiyalaコma, karboksilsizlYコmY vY s.) 輟x bk rolu vard©r. MxtYlif n コYrablar©n nYmYxsus Ytrinin, dad©n©n YmYlY gYlmYsi fermentlYrlY s©x YlaqYdard©r. Butulka sulu ilY コampan istehsal© zaman© tiraj olunmuコ butulkalar©n saxlanmas©nda mrYkkYb biokimyYvi proseslYr baコ verir. Bu proseslYr bilavasitY fermentlYrin iコtirak© ilY gedir. Son zamanlar qida sYnayesindY, o cmlYdYn コYrabl©qda ferment preparatlar©ndan geniコ istifadY edilir. Bu mYqsYdlY pektolitik ferment preparatlar© geniコ tYtbiq sahYsinY malikdir. Dnya kYlYri kommersiya mYqsYdi ilY mxtYlif anlarda pektolitik ferment preparatlar© istehsal edirlYr. MYsYlYn, Fransada pektolitik ferment preparatlar© 撤ektinaza-PP Yaponiyada 溺aserozim ABェ-da 適lerzim Rusiyada 撤ektavamarin 撤ektofoetidinadlar© ilY istehsal olunur. SYnaye sulu ilY istehsal olunan pektolitik fermentlYrin pH=4-5 aras©nda tYrYddd edir. Onlar©n optimal tYsir mexanizmi çn temperatur 35-450C aras©nda olur. Ona gY dY YzintiyY, コirYyY vY コYraba pektolitik ferment preparatlar©n© 35-450C temperatura qYdYr isitmYklY YlavY etmYk daha mYqsYdYuyndur. Pektolitik ferment preparatlar© mumi コirY x©m©n© 1-2%, o cmlYdYn ax©m© ilY al©nan コirYni 10%, コirYnin コYffaflaコmas©n© isY 2-3 dYfY tezlYコdirir. 循intini pektolitik ferment preparat© ilY qar©コd©r©b (kombinY etmYk), sonra 45-500C temperatura qYdYr isidib 3-4 saat saxlamaqla ekstraktiv maddYlYrlY zYngin olan yksYk keyfiyyYtli コYrab istehsal etmYk mmkndr. ェYrab© pektolitik ferment preparat© ilY iコlYdikdY onun tYrkibindY ekstraktiv maddYlYrin miqdar© art©r. Bu mYqsYdlY aコYrablarda 2,5-10%, q©rm©z© コYrablarda isY 10-15% ekstraktiv maddYlYrin artmas© mºahidY olunmuコdur. ェYrablar© pektolitik ferment preparatlar© ilY iコlYdikdY 10-20% metil spirti dY miqdarca art©r ki, bu da xoコagYlYn hal deyildir. Bu zaman コYrabda metil spirtinin miqdarca artmas©na sYbYb pektinesteraza fermentinin aktiv formada olmas©d©r. Buna baxmayaraq コYrabda metil spirtinin miqdar© tYyin olunmuコ sanitar normadan (0,05%) 輟x olmur. Hal-haz©rda elY pektolitik ferment preparatlar© YldY olunmal©d©r ki, onlar©n tYrkibindYki pektinesteraza fermentinin aktivliyi daim aコa olsun. ェYrabl©q sYnayesindY pektolitik ferment preparat© ilY yanaコ© hYm dY sitolitik, proteolitik ferment preparatlar©ndan vY qlükooksidazadan da istifadY olunur.
Sitolitik ferment preparatlar©. Bunlar kompleks fermentlYr olub, hemiselllozadan, selllozadan, sellibiazadan tYコkil olunmuコdur. Sitolitik ferment preparatlar©n tYrkibindY qeyd edilYn fermentlYrdYn YlavY pektolitik vY proteolitik fermentlYrY dY rast gYlinir.
Hemisellloza, sellloza vY sellibioza コYrabda lYrinY mYxsus bulanl©ql©q YmYlY gYtirirlYr. KimyYvi tYbiYtinY gY hemisellloza vY sellloza polisaxarid, sellibioza isY disaxariddir. Onlar Yn 輟x zmn qab©nda, daranda, toxumun st qat©nda, zmn lYtli hissYsindY, az miqdarda isY コirYsindY olur.
循intinin vY ya daran コirY ilY birlikdY q©cq©rd©lmas©ndan al©nan コYrablarda qeyd olunan karbohidratlar 輟xluq tYコkil edir. Onlar da コirYdY vY コYrabda mYyyYn bulanl©ql©q YmYlY gYtirirlYr. ェYrabda bulanl©ql© aradan grmYk çn コYrab© コYffaflaコd©rmaq mYqsYdi ilY sitolitik ferment preparatlar©ndan istifadY olunur.
Sitolitik ferment preparatlar©n© YzintiyY YlavY etdikdY コirY x©m© 輟xalmaqla yanaコ©, hYm dY コirYdY ekstraktiv maddYlYrin miqdar© da art©r. Ad©ndan gndüykimi hemiselllaza fermenti hemiselllozan©, selllaza selllozan©, sellibiaza isY disaxarid olan sellibiozan© polimer formadan monomer formaya ke輓Ysini kataliz edir.
Bu ferment preparat© 400C temperaturda daha aktiv olur. 循intini sitolitik ferment preparat© ilY 400C temperatura qYdYr isitdikdYn sonra q©cq©rtd©qda daha yaxコ© effekt al©n©r. Bu zaman polisaxaridlYrin hidrolizinin tezlYコmYsi nYticYsindY コirYdY コYkYrlYrin (monosaxaridlYrinィCqlkoza, fruktoza vY s.) miqdar© art©r, コirYnin コYffaflaコmas© tezlYコir.
Proteolitik ferment preparatlar©. Bu ferment preparatlar©n©n kYyi ilY コYrabda olan zlali bulanmalar© aradan grmYk olur. Proteolitik ferment preparatlar©n©n tYsiri nYticYsindY コYrabda olan zlali maddYlYrin (polipeptidlYrin, zlallar©n vY s.) hidrolizi nYticYsindY コYrabda aminturコular, amin azotu miqdarca art©rlar. Bu preparat© コirYyY YlavY etdikdY isY コirY x©m© artmaqla yanaコ©, hYm dY コirY azotlu maddYlYrlY daha da zYnginlYコir.
ェYrabda zlali bulanman© aradan grmYk çn ferment preparat©n© コYrabla birlikdY isitmYklY (40-500C) YlavY etmYk daha effektli nYticY verir.
Qlkozooksidaza. Bu ferment コYrabl©q sYnayesindY son zamanlar daha geniコ istifadY olunur vY コYrab© oksidlYコmYdYn qoruyur.
Qlkozooksidaza fermenti mhitdYn oksigeni xartmaq qabiliyyYtinY malikdir. Bu fermentin kYyi ilY qlükoza qlükon turコusuna 軻vrilir. Son zamanlar コYrabda turコulu art©rmaq çn qlkozooksidaza fermentindYn istifadY olunur. Fermentin katalizi nYticYsindY YmYlY gYlmiコ hidrogen peroksid katalaza fermentinin tYsiri ilY par軋lan©r. Ona gY dY zm コirYsinY, YzintiyY vY ya コYraba qlkozooksidaza fermenti katalaza ilY birlikdY YlavY olunmas© daha yaxコ© effekt verir.
Hal-haz©rda コYrab mayalar©ndan al©nm©コ kompleks fermentlYr コYrabl©q sYnayesindY daha urla istifadY olunur.
Bu fermentlYr YsasYn sfrY コYrab© istehsal© zaman© birinci krmYdYn ayr©lm©コ maya qal©qlar©ndan istifadY etmYklY al©n©r.
Son zamanlar コYrabl©q sYnayesindY Lizoqrizein (テ1OX), Sitorozemin (マX vY マ1OX), Selloviridin (テヌX) ferment preparatlar©ndan geniコ istifadY olunur. Hal-haz©rda コYrabl©q sYnayesindY poliferment preparatlar©ndan istifadY olunmas© yaxコ© effekt verir. Poliferment kompleksinY multienzimlYr dY deyilir.
Poliferment kompleksinin tYrkibindY amilaza, lipaza, endo vY ekzopeptidazalar, sellobiohidrolaza, qlkanaza, qlkozidaza, ekzo vY endopoliqalakturonaza, pektinesteraza, fosfataza vY digYr fermentlYrY dY rast gYlinir.
Poliferment preparatlar© コirY x©m©n©n artmas©na, コYrab©n コYffaflaコmas©na, onun ekstraktiv maddYlYrlY zYngin olmas©na, uzun mddYt sabitliyinin saxlanmas©na, Ytirli maddYlYrlY zYnginlYコmYsinY kömYklik gtYrir.
Q©rm©z© sfrY コYrab© istehsal©nda multienzim (MEK-1) kompleksinin istifadY olunmas©, Yzintinin yaxコ© ekstraksiya olunmas©na, コYrab©n コYffafl©na, onun rYng maddYlYri ilY daha zYngin olmas©na コYrait yarad©r.
FYsil 7. SPンRTL蹴
ワzmn vY コYrab©n tYrkibindYki spirtlYr hYm alifatik, hYm dY aromatik formada olurlar. ェYrab©n tYrkibini tYコkil edYn Yn Ysas komponentlYrdYn biri spirtlYrdir. MYlumdur ki, コYrab q©cq©rma prosesinin mYhsuludur. Q©cq©rma zaman© zm コirYsinin tYrkibini tYコkil edYn コYkYrlYrdYn (qlkoza vY fruktoza) spirtlYr sintez olunur. Bu zaman YmYlY gYlYn Ysas spirt ィC etil spirtidir.
Etil spirti q©cq©rma prosesindY nYinki heksozalardan, hYm輅nin oliqo vY polisaxaridlYrin hidrolizlYrindYn YmYlY gYlmiコ sadY コYkYrlYrdYn dY sintez olunur. Bu zaman mrYkkYb コYkYrlYr ilk YvvYl spesifik fermentlYrin tYsiri ilY monozalara vY ya sadY コYkYrlYrY hidroliz olunduqdan sonra spirtY 軻vrilirlYr. ェYrabl©q sYnayesindY Yn vacib mYsYlYlYrdYn biri q©cq©rma prosesini istehsal olunan コYrablar©n haz©rlanma texnologiyas©na uyn olaraq dzgn tYlimat Ysas©nda aparmaq laz©md©r. 縮s halda コYrab materiallar©nda etil spirtindYn baコqa digYr arzuolunmayan toksiki tYsirY malik spirtlYrin vY baコqa xoコagYlmYyYn komponentlYrin YmYlY gYlmYsinY コYrait yaranm©コ olur.
BelYliklY, mYlum olmuコdur ki, istehsal olunan コYrablar©n keyfiyyYti q©cq©rma zaman© YmYlY gYlYn spirtlYrdYn 輟x as©l©d©r.
Alifatik spirtlYr
ワzmn vY コYrab©n tYrkibindY biratomlu vY 輟xatomlu alifatik spirtlYrY rast gYlinir. Biratomlu spirtlYrin tYrkibindY bir, 輟xatomlu spirtlYrin tYrkibindY isY iki vY daha 輟x hidroksil qrupu (ィCOH) olur.
ェYrab©n Ysas spirtlYri biratomlu spirtlYrdYn tYコkil olunmuコdur. Spirt q©cq©rma prosesinin mYhsuludur. BelY ki, sadY コYkYrlYrin, heksozalar©n, YsasYn dY qlkozan©n vY fruktozan©n q©cq©rmas© zaman© biratomlu spirt olan etil spirti vY digYrlYri YmYlY gYlir. Bu proses q©cq©rma zaman© mayalar tYrYfindYn sintez olunmuコ 輟xlu sayda fermentlYrin tYsiri ilY baコ verir.
Son tYdqiqatlar zaman© elY mYdYni maya irqlYri YldY edilmiコdir ki, onlar q©cq©rma prosesini nisbYtYn aコa temperaturda (14-180C) apar©rlar.
Bu zaman oksidlYコmY prosesinin lYngimYsi nYticYsindY コYrabda etil spirtinin miqdarca 輟x, metil spirtinin isY az YmYlY gYlmYsinY コYrait yaran©r. Bundan baコqa コYrabl©q sYnayesindY apar©lan son tYdqiqatlar©n nYticYsindYn mYlum olmuコdur ki, xüsusi mayalar©n tYsirindYn aコa temperaturda apar©lan q©cq©rma prosesi zaman© コYrabda sivuコ yaar©, sirkY turコusu 輟x czi miqdarda YmYlY gYlir.
Son zamanlar bu sulla respublikam©z©n bir 輟x コYrab istehsal© ilY mYコl olan rayonlar©nda (ェYmkir, G-g vY s.) zm コirYsini aコa temperaturda xsusi mayalar©n tYsiri ilY q©cq©rmas©nda yksYk keyfiyyYtli avY q©rm©z© sfrY コYrablar© istehsal olunur.
Alifatik biratomlu spirtlYr. ワzmdY vY コYrabda Yn 輟x doymuコ halda olan alifatik biratomlu spirtlYrY, az miqdarda isY doymam©コ, o cmlYdYn terpenli spirtlYrY rast gYlinir. ワzmn vY コYrab©n tYrkibindY olan doymuコ biratomlu spirtlYr 21-ci cYdvYldY gtYrilmiコdir.
CYdvYl 21
Biratomlu doymuコ
alifatik spirtlYrKimyYvi quruluコuMiqdar©, mq/dm3ワzmdYェYrabdaMetil CH3OH1-1020-100 að
80-350 q©rm©z©Etil CH3CH2OH10-500*ンzopropil CH3(CH3)CHOH0,1-1,00,3-3p-propilCH3CH2CH2OH0,1-1,05-50ンzobutil CH3CH3CHCH2OH0,1-1020-100p-butilCH3(CH2)2CH2OH0,1-102-10ンzoamil C2H5(CH3)CHCH2OH0,1-1,0100-250p-amil CH3(CH2)3CH2OH0,1-1,02-20p-heksil CH3(CH2)4CH2OH1,0-200,5-10p-heptilCH3(CH2)5CH2OH0,2-2,00,3-3p-oktilCH3(CH2)6CH2OH0,1-1,00,2-2C9-C20 spirtczi varczi var
* ンstehsal texnologiyas©ndan as©l© olaraq コYrabda 9-20% spirt olur.
ワzmdY vY コYrabda doymuコ biratomlu alifatik spirtlYrin hidroksil qrupu birinci karbonun yan©nda yerlYコmYklY ilkin spirt adlan©r. Biratomlu spirtlYrin tYrkibindY C9 karbon atomu olduqda (spirtin tYrkibindY doqquz karbon atomu olarsa) maye hal©nda, C10 vY daha 輟x karbon atomu olduqda isY spirt bYrk hal©nda olurlar.
Biratomlu doymuコ spirtlYrin nmayYndYsi olan metil vY etil spirtlYri suda yaxコ© hYll olurlar. Lakin spirtin molekul 躡kisi artd©qca onun suda hYllolma qabiliyyYti zYiflYyir, hYtta tYrkibindY C10 karbon atomu olan spirtlYr isY praktik olaraq suda hYll olmurlar.
Ancaq tYrkibindY C10 vY daha 輟x karbon atomu olan spirtlYr isY buxar vasitYsilY asanl©qla qovma YmYliyyat©na mYruz qal©rlar. Bu spirtlYr zvi vY qeyri-zvi turコular©n tYsirindYn, turコ mhitdY asanl©qla efirlYrY 軻vrilirlYr.
Spirt oksidlYコdikdY isY aldehidlYr YmYlY gYlir. ワzmdY vY コYrabda az miqdarda (0,1-1 mq/dm3) ikili vY çlspirtlYr (C6-dan C15-Y dYk) vY onlar©n izomerlYri olur.
Metil spirti (metanol vY ya ac spirti) rYngsiz maye olub, etil spirtinin iyinY bYnzYyir. Bu spirt suda yaxコ© hYll olur. ェYrabda metil spirti YsasYn pektin maddYlYrinin hidrolizi nYticYsindY YmYlY gYlir. Q©rm©z© コYrablarda pektin maddYlYri 輟x olduna gY metil spirti q©rm©z© コYrablarda 輟x, aコYrablarda isY az miqdarda olur.
Metil spirti 650C-da qaynay©r. Sintetik yolla al©nm©コ metil spirti ac spirti adlanmaqla kYskin pis iyY malik olmaqla asetonu xat©rlad©r. Metil spirti gn gmY qabiliyyYtinY pis tYsir gtYrir. Bu spirt meyvY コYrablar©n©n tYrkibindY zm コYrablar©na nisbYtYn daha 輟xluq tYコkil edir. Bu Ysas onunla YlaqYdard©r ki, alman©n, heyvan©n, zol©n, armudun, gYval©n©n vY baコqa meyvYlYrin tYrkibindY pektin maddYlYri zmY nisbYtYn daha 輟x olur.
Etil spirti rYngsiz maye olub, nYmYxsus iyY malikdir. Suda yaxコ© hYll olur. Suda hYll olduqda istilik YmYlY gYlir. Spirtin su ilY qar©コ© zaman© hYcm itkisi yaran©r ki, buna da kontraksiya deyilir. Bu itki zm コirYsinin vY コYrab material©n©n spirtlYコdirilmYsindY, コYrab vY konyak istehsal© zaman© kupaj YmYliyyatlar© nYzYrY al©nmal©d©r.
Bu YmYliyyat zaman© 0,08% itki normas© nYzYrdY tutulur. Bu barYdY コYrab©n texnologiyas© fYnnindY daha Ytrafl© mYlumat verilir. Etil spirtinin qaynama temperaturu 78,150C-dir. Spirtin tndlyazald©qca onun qaynama temperaturu art©r.
Spirt ktlYsi, %-lY 95,57 60,00 40,00 30,00
Spirtin qaynama
temperaturu, 0C ilY 78,15 81,04 83,13 84,00
Etil spirtinin iqtisadi vY baコqa cYhYtdYn 輟x bk xalq tYsYrrfat© YhYmiyyYti vard©r. Etil spirti qida sYnayesinin mxtYlif sahYlYrindY (araq istehsal©nda, コYrabl©qda vY s.) tibbdY, dYrman preparatlar©n©n haz©rlanmas©nda vY baコqa sahYlYrdY geniコ istifadY olunur. Etil spirti sYnayedY YsasYn iki sulla al©n©r.
BiokimyYvi sul. Bu sul zaman© etil spirti q©cq©rma yolu ilY YldY edilir.
KimyYvi sul. Bu sul zaman© etil spirti sintetik yolla YldY edilir.
BiokimyYvi sulla YldY edilYn etil spirtinin qida sYnayesinin mxtYlif sahYlYrindY istifadY olunmas©na icazY verilir.
KimyYvi yolla YldY edilYn etil spirtindYn texniki mYqsYdlYr çn istifadY olunmas©na icazY verilir. Bu yolla sintez olunmuコ etil spirtindYn qida sYnayesindY (araq, コYrab, konyak, コampan, qYnnad© mYmulatlar©nda vY s.) istifadY edilmYsi qYti qadand©r. Etil spirtinin q©cq©rma yolu ilY biokimyYvi sulla al©nmas©nda 輟xlu sayda fermentlYr iコtirak edir. Bu zaman q©cq©rma prosesinY mYruz qalan zm コYkYri qlkoza (C6H12O6) vY ya ona yax©n monosaxaridlYr ィC fruktoza vY qeyrilYridir. Q©cq©rma yolu ilY etil spirtini sYnaye sulu ilY YsasYn tYrkibindY niコasta ilY zYngin olan buadan, qardal©dan, dydYn, kartofdan al©rlar. Niコasta kimyYvi tYbiYtinY gY polisaxarid olub, 輟xlu sayda qlkozan©n bir-biri ilY birlYコmYsindYn YmYlY gYlmiコdir. Niコasta adi コYraitdY q©cq©rm©r. O qlkozaya qYdYr hidroliz olunduqdan sonra q©cq©rma prosesinY mYruz qal©r. Bu proses sxematik olaraq aコadak© kimi tYsvir edilir. ンlk YvvYl niコasta amilaza fermentinin tYsiri ilY maltozaya qYdYr hidroliz olunur.
amilaza
(C6H10O6)n + nH2O nC12H22O11
Sonra YmYlY gYlmiコ maltoza qlkozidaza vY ya maltaza fermentinin tYsiri ilY 輟xlu sayda qlkozaya qYdYr hidroliz olunur.
maltaza
C12H22O11 + H2O 2C6H12O6
maltoza qlkoza
Maltozaya baコqa slY sYmYni コYkYri dY deyilir. SYmYninin tYrkibindYki コYkYr YsasYn maltozadan ibarYtdir. Q©cq©rma prosesi qlkozadan baコlay©r. Q©cq©rma prosesindY 輟xlu sayda fermentlYr iコtirak etdiyinY gY onlar tYnzimlYnmYlidir.
BelY ki, q©cq©rma prosesinin mtYコYkkil getmYsi çn mYdYni mayadan (ferment qar©コ©) istifadY olunmaqla temperatura dzgn YmYl olunmal©d©r.
Q©cq©rma zaman© etil spirti al©nana qYdYr 輟xlu biokimyYvi reaksiyalar baコ verir. HYr bir reaksiyada da ayr©ca ferment iコtirak edir.
熟 nYhayYt, qlkozadan etil spirti, karbon qaz© vY baコqa ikinci dYrYcYli mYhsullar al©n©r. Bu proses sxematik olaraq aコa-dak© kimi baコ verir.
ferment
C6H12O6 2C2H5OH + 2CO2
qlkoza etil spirti
Q©cq©rma prosesi dzgn コYraitdY apar©ld©qda spirt x©m© nYzYri cYhYtdYn art©r. Q©cq©rma prosesi dzgn apar©lmad©qda isY YmYlY gYlmiコ etil spirti oksidlYコYrYk baコqa maddYlYrY 軻vrilY bilYr. NYzYri cYhYtdYn hesablanm©コd©r ki, q©cq©rma prosesindY 1 qram コYkYrdYn 0,6479 ml susuz spirt al©n©r. 峻lindY spirt x©m© 0,60 ml qYbul edilmiコdir. Spirt x©m© コirYdY olan コYkYrdYn, q©cq©rman©n mddYtindYn, temperaturdan, mYdYni mayan©n irqindYn vY baコqa faktorlardan as©l©d©r.
TYrkibindY spirt olan mYdYni mayal© mYhlul sonra qovma YmYliyyat©na mYruz qal©r. Spirt ayr©laraq tYmizlYnmYk çn rektifikasiya aparat©na verilir. Bu zaman ayr©lm©コ maya qal© (barda) zlali maddYlYrlY zYngin olduna gY heyvandarl©q sahYsindY qiymYtli yem kimi istifadY olunur.
Rektifikasiya olunmuコ spirt 96%-li olmal©d©r, bundan baコqa bu spirtin tYrkibindY sirkY aldehidi, sivuコ yaar© vY baコqa qat©コ©qlar da tYmizlYnmYlidir. TYrkibindY C3H7OH-dan C5H11OH olan spirt birlYコmYlYrY sivuコ yaar© vY ya ali spirtlYr dY deyilir. Ali spirtlYr yksYk toksiki tYsirY malik olduna görY spirtdY onlar©n olmamas© spirtin keyfiyyYtinY yaxコ© tYsir gtYrir.
Hal-haz©rda etil spirtini texniki yolla acdan vY onun tullant©lar©ndan (opilka) istehsal edilir. Ac vY onun s©yr©nt©lar©n©n Ysas©n© sellloza tYコkil edir. Selllozan©n kimyYvi formulu niコasta kimidir (C6H10O5)n. Ancaq niコasta D-qlkozadan, sellüloza isY D-qlkozadan tYコkil olunmuコdur. Sellloza D-qlükozan©n biopolimeri adlan©r. Selllozaya sulfat turコusu ilY (H2SO4) tYsir etdikdY son mYhsul kimi nYticYdY qlkoza YmYlY gYlir. Qlkozan©n q©cq©rmas©ndan da etil spirti vY ya コYrab spirti sintez olunur. MüYyyYn olunmuコdur ki, 100 kq quru ac s©yr©nt©s©ndan orta hesabla 25-30 litr spirt al©n©r.
Qeyd etmYk laz©md©r ki, ac©n oduncaq hissYsinin, o cmlYdYn ac s©yr©nt©s©n©n tYrkibi metil spirti ilY daha zYngindir. Ona gY dY metil spirtinY ac spirti dY deyilir. Ac s©yr©nt©s©ndan al©nm©コ spirtin tYrkibindY metil spirti normadan 輟x olur. Ona gY dY ac s©yr©nt©s©ndan al©nm©コ spirt texniki mYqsYdlYr çn istifadY edilmYlidir. Bundan al©nm©コ spirtdYn qida sYnayesindY istifadY etmYk qYti qadand©r.
Qeyd etmYk laz©md©r ki, selllozan©n fermentativ yolla (sellloza) qlkozaya qYdYr hidroliz olunmas© daha yaxコ© effekt verir.
2.Etil spirtini kimyYvi (sintetik) yolla da almaq mmkndr. Etil spirtinin kimyYvi yolla al©nmas©nda Yn sadY sul Ku軻rov reaksiyas©d©r. Bu zaman asetilenin su ilY birlYコmYsindYn sirkY aldehidi, sonra isY etil spirti al©n©r. Spirtin al©nmas© iki mYrhYlYdY gedir.
O
HC CH + H2O 。CH3C
asetilen H
sirkY aldehidi
Al©nm©コ sirkY aldehidi hidrogenlY reaksiyaya girYrYk etil spirtinY 軻vrilir.
O
CH3C + H2 。 CH3CH2OH
H etil spirti
sirkY aldehidi
Etil spirtinin al©nmas©n©n Yn sadY sullar©ndan biri dY etilenin su ilY reaksiyas©d©r.
C2H4 + H2O 。C2H5OH
etilen etil spirti
KimyYvi yolla al©nm©コ etil spirti kimya, farmakologiya vY baコqa istehsal sahYlYrindY geniコ istifadY olunur. KimyYvi yolla al©nm©コ etil spirtindYn sirkY turコusunun, dietil efirinin, kau輹kun vY baコqa mYhsullar©n al©nmas©nda xammal kimi istifadY olunur. Etil spirtindYn tibb sYnayesindY, YsasYn dY cYrrahlar©n YllYrinin yuyulmas©nda, mxtYlif dezinfeksiya mYqsYdlYri çn geniコ tYtbiq olunur.
Qeyd olundu kimi spirt q©cq©rmas© zaman© ikinci dYrYcYli mYhsul kimi コYrabda ali spirtlYr vY ya sivuコ yaar© YmYlY gYlir. Ali spirtlYrY misal olaraq YsasYn propil, butil, amil spirtlYrini vY onlar©n izomerlYrini gtYrmYk olar.
ワzmdY sortdan as©l© olaraq 100 mq/dm3 aras©nda ali spirtlYrY rast gYlinir. ェYrabda isY onlar YsasYn q©cq©rma prosesi zaman© YmYlY gYlir. Q©cq©rma prosesinY dzgn YmYl olunmad©qda onlar コYrabda normadan art©q olurlar. Onlar©n miqdar© aコYrablarda 150-400 mq/dm3, q©rm©z© コYrablarda isY 300-600mq/dm3 aras©nda olur.
Ali spirtlYrin Ysas©n© izobutil vY izoamil spirtlYri tYコkil edir. Q©rm©z© コYrablarda mumi ali spirtlYrin シ-i, aコYrablarda isY ィi izoamil spirtindYn tYコkil olunmuコdur. ェYrab©n saxlanmas©nda vY yap©コqan maddYlYri ilY iコlYnmYsi zaman© ali spirtlYr miqdarca azal©rlar.
夙Yr I krmY vaxt©nda apar©lmasa, onda コYrabda ali spirtlYrin miqdar© artma baコlay©r. Q©cq©rma prosesindY ali spirtlYrin YmYlY gYlmYsi o qYdYr dY tam ayd©nlaコmam©コd©r. Q©cq©rma zaman© niコastan©n, selllozan©n vY digYr polisaxaridlYrin fermentativ hidrolizi zaman© da コYrabda butil spirti YmYlY gYlir.
ferment
(C6H10O5)n nCH3ィCCH2ィCCH2ィCCH2OH
niコasta butil spirti
Butil spirtinin sintezi niコastan©n fermentativ hidrolizi zaman© az, selllozan©n par軋lanmas©ndan isY 輟x YmYlY gYlir. Bu Ysas onunla YlaqYdard©r ki, selllozan©n monosaxaridlYrY (qlkoza) 軻vrilmYsi çn qvvYtli kimyYvi turコulardan (HCl, H2SO4) istifadY olunur.
Bu yolla al©nm©コ spirtin tYrkibindY yksYk toksiki tYsirY malik butil spirti ilY yanaコ© baコqa ali spirtlYr dY YmYlY gYlir ki, onlar da insan orqanizmi çn tYhlkY mYnbYyidir. Ona gY dY qida sYnayesindY, o cmlYdYn コYrab istehsal©nda selllozadan al©nm©コ spirtdYn istifadY olunmas© qYti qadand©r. BelY spirtlYr nYinki tibb sYnayesindY vY qeyri-tibbi mYqsYdlYr çn istifadY oluna bilYr. Selllozadan al©nm©コ spirtlYrin tYrkibindY baコqa toksiki tYsirY malik tiosulfobirlYコmYlYr dY olur. Bu birlYコmYlYr dY insan orqanizmindY mYyyYn fYsadlar©n YmYlY gYlmYsinY コYrait yarad©r.
Hal-haz©rda mYlum olmuコdur ki, ali vY ya sivuコ spirtlYri zm コirYsinin q©cq©rmas© zaman© aminturコulardan da sintez olunurlar. Bu zaman qlisin adlanan aminturコusundan 80-87% izopentanol vY pentanol, fenilalanindYn vY tirozindYn isY feniletanol vY tirazol spirtlYri YmYlY gYlir.
ワzm コirYsinin q©cq©rmas© zaman© Erlix nYzYriyyYsinY gY ali spirtlYr iki yolla sintez olunurlar. ンlkin mYrhYlYdY mvafiq aminturコular© dekarboksilsizlYコYrYk aminlYrY, onlar da aminsizlYコYrYk spirtlYrY 軻vrilirlYr.
ンkinci mYrhYlYdY isY aminturコular© aminsizlYコYrYk oksiturコulara, onlar da karboksilsizlYコYrYk mvafiq ali spirtlYri YmYlY gYtirirlYr.
Bu prosesi sxematik olaraq aコadak© kimi gtYrmYk olar:
ワzm コirYsinin q©cq©rmas© zaman© aminturコular© oksidlYコmYklY aminsizlYコmYsindYn ketoturコu, onun da karboksilsizlYコmYsindYn karbon qaz© vY spirt YmYlY gYlir.
Gndykimi, zm コirYsinin q©cq©rmas© zaman© YsasYn zlallar©n fermentativ hidrolizinin mYhsulu olan aminturコular©ndan ali vY ya sivuコ spirtlYri YmYlY gYlir.
Qeyd olundu kimi ali spirtlYr yaln©z zm コirYsinin q©cq©rmas© zaman© aminturコular©ndan yox, hYm dY mrYkkYb コYkYrlYrdYn dY sintez olunurlar.
Bundan baコqa zmdY vY コYrabda az miqdarda bYrk hal©nda olan ali spirtlYrdYn sitil (C16H33OH) vY mirisil (C30H61OH) spirtlYrinY dY tYsadf olunur. Bu spirtlYr Yn 輟x zümn qab©q vY toxum hissYlYrindY olurlar.
ェirYnin Yzinti ilY birlikdY q©cq©rmas©ndan al©nan コYrablarda bu ali spirtlYr daha 輟x olurlar. Sitil vY mirisil spirtlYri birlYコmiコ コYkildY mrYkkYb efirlYrin tYrkibindY 輟x olurlar.
Biratomlu doymam©コ alifatik spirtlYr. ワzmdY vY コYrabda bu spirtlYrin Ysas nmayYndYsi terpenli spirtlYrdir (C10H17OH).
Linalool ィC CH3ィCC=CHィC(CH2)2ィCCOHィCCH=CH2
CH3 CH3
Bu spirt muskat zm sortlar©n©n qab©q hissYsindY daha 輟x olur. Linalool spirti q©z©lgl YtrinY oxコay©r. Muskat zm sortundan haz©rlanm©コ desert tipli コYrablar©n tYrkibindY linalool spirti daha 輟x olur.
ワzmdY vY コYrabda terpenli spirtlYrdYn geraniola da tYsadf olunur.
Onun formulu aコadak© kimidir:
Geraniol ィC CH3ィCC=CHィC(CH2)2ィCC=CHィCCH2OH
CH3 CH3
Geraniol spirti Yn 輟x muskat zm sortlar©n©n tYrkibindY olur. Bu spirt dY linalool kimi q©z©lgl vY baコqa qar©コ©q gllYrin YtrinY malikdir.
Bu spirt コYrab©n dad©na msbYt tYsir gtYrmYklY, onun daha xoコagYlYn Ytirli olmas©na da kömYklik gtYrir. ワzmdY vY コYrabda olan doymam©コ biratomlu spirtlYr aコadak© cYdvYldY gtYrilmiコdir.
CYdvYl 22
Terpenli spirtlYrMiqdar©, mq/dm3ワzmdY ェYrabdaGeraniol 0,5-5,00,5-5,0Linalool 0,1-3,00,1-3,0Sitronellol 0,1-1,00,1-1,0Farnezol -0,1-1,0Nerol 0,1-1,00,1-1,0
Nerol spirti. Bu spirt geraniolun izomer formas©d©r. ワzmdY vY コYrabda bu spirt hYm birlYコmiコ, hYm dY czi miqdarda sYrbYst halda olur. Bundan baコqa zmdY vY コYrabda sitronellola da tYsadf olunur.
Sitronellol ィC CH2=CィCCH2ィC(CH2)2ィCCHィCCH2ィCCH2OH
CH3 CH3
Bu doymam©コ spirt zmn qab©nda vY toxumunda daha 輟x olur. Gl YtrinY malik olmaqla sitronellol muskat zm sortlar©ndan haz©rlanm©コ desert コYrablarda daha 輟x olur. Markal© muskat desert コYrablar©nda q©z©lgl Ytrinin YmYlY gYlmYsi terpenli spirtlYrlY, o cmlYdYn sironellolla da YlaqYdard©r.
Farnezol spirti seskviterpenlYrY aiddir. Onun mumi empirik formulu C15H26-d©r.
Dostları ilə paylaş: |