CH3ィCC=CHィCCH2ィCCH2ィCC=CHィCCH2ィCCH2ィCC=CHィCCH2OH
CH3 CH3 CH3
Farnezol
Farnezol doymam©コ birYsasl© spirtdir. Bu spirt zmdY yox, コYrabda isY q©cq©rma prosesi zaman© YmYlY gYlir.
Btn doymam©コ alifatik spirtlYr asanl©qla oksidlYコir vY polimerlYコirlYr. Onlar コYrab©n keyfiyyYtinY, dad©na, YtrinY tYsir gtYrirlYr. ェYrabda sorta mYxsus Ytrin vY dad©n YmYlY gYlmYsindY terpenli spirtlYrin mhm rolu vard©r.
Alifatik 輟xatomlu spirtlYr. ワzmdY vY コYrabda iki atomlu spirtlYrdYn 2, 3 butilenqlikola CH3CHOHィCCHOHィCCH3 vY ya C4H8(OH)2, ç atomlu spirtlYrdYn qliserinY CH2OHィCCHOHィCCH2OH, alt© atomlu spirtlYrdYn isY sorbitY, mannitY vY inozitY rast gYlinir.
CH2OH CH2OH CH2OH
HィCCィCOH HOィCCィCH HィCCィCOH
HOィCCィCH HOィCCィCH HィCCィCOH
HィCCィCOH HィCCィCOH HィCCィCOH
HィCCィCOH HィCCィCOH HィCCィCOH
CH2OH CH2OH CH2OH
Sorbit Mannit ンnozit
ワzmdY vY コYrabda ad© qeyd olunan alifatik 輟xatomlu spirtlYrin miqdar© aコadak© cYdvYldY gtYrilmiコdir.
CYdvYl 23
ヌoxatomlu alifatik spirtlYr Miqdar©, q/dm3ワzm ェYrab 2-3 butilenqlikol 1-10300-1500Qliserin 0,1-1,0400-15000Sorbit 50-10050-100Mannit 1-101-10ンnozit 200-70010-700
2, 3 butilenqlikol vY qliserin maye hal©nda; sorbit, mannit vY inozit isY bYrk hal©nda maddYlYrdir. 2, 3 butilenqlikol vY qliserin nisbYtYn 躡tin buxarlanan, alt© atomlu spirtlYr isY u輹culuq xsusiyyYtlYrinY malik deyildir.
ワzmdY vY コYrabda az miqdarda etilenqlikola vY propilenqlikola da rast gYlinir.
CH2OH CH3ィCCHィCCH2OH
CH2OH OH
Etilenqlikol Propilenqlikol
ヌoxatomlu spirtlYr spesifik xsusiyyYtli olmay©b, yaln©z コirin dada malikdirlYr. Qliserin コYrab©n dad©na yaxコ© tYsir gtYrmYklY, ona yumコaql©q verir. Qliserin vY 2-3 butilenqlikol zmdY az, コYrabda isY 輟x miqdarda olurlar. Onlar q©cq©rma prosesi zaman© コYkYrlYrdYn sintez olunurlar. AdYtYn, 100q spirtdY 6-12 qram qliserin olur.
Qliserin vY 2-3 butilenqlikol 釘otritis sinereaxYstYliyinY tutulmuコ zmdYn haz©rlanm©コ sulfitlYコdirilmiコ コirYdY, o cmlYdYn コYrabda 輟xluq tYコkil edir. Bu spirtlYrin miqdar© aコYrablara nisbYtYn 10-20% q©rm©z© コYrablarda 輟x olur. BYzi mikroorqanizmlYrin fYaliyyYti nYticYsindY コYrabda inozitin miqdar© kYskin srYtdY azal©r.
ンnozit fosfat turコusu ilY birlYコYrYk inozit fosfat turコusunun kalium vY kalsium duzlar© コYklindY コYrabda YmYlY gYlir. Bu duza fitin dY deyilir. Fitin bitkilYrin tYrkibindY, o cmlYdYn zmdY dY geniコ yay©lm©コd©r. Fitin コYrabda vY konyak spirtindY misin vY dYmirin aradan grlmYsindY istifadY olunur. Fitin コYrabda vY konyak spirtindY mislY vY dYmirlY kompleks birlYコmY YmYlY gYtirYrYk qab©n dibinY 銹kr.
Aromatik spirtlYr
Bu spirtlYr miqdarca zmdY az (1 mq/dm3), コYrabda isY daha 輟x olur. Alifatik spirtlYr YsasYn spirt q©cq©rmas© zaman© YmYlY gYlir. ワzmdY vY コYrabda bu spirtlYrdYn Yn 輟x feniletanola vY ya feniletil spirtinY rast gYlinir.
Fenil etil spirti (C6H5CH2ィCCH2OH) bal YtrinY malikdir. ワzmdY bu spirt 1 mq/dm3 miqdar©nda olur. ェYrabda isY q©cq©rma prosesi zaman© aminturコusu olan fenilalanindYn sintez olunur. Bu spirtin コYrabda miqdar© 5-150 mq/dm3 aras©nda olur. ェYrabda orta hesabla 10-80 mq/dm3 feniletanol olur. Bu spirt コYrab©n nYmYxsus Ytrinin, dad©n©n YmYlY gYlmYsinY tYsir gtYrir.
Aromatik spirtlYrin nmayYndYsi olanィCtirazol vY triptofol spirtlYrinY markal© コYrabda daha 輟x rast gYlinir. Bu spirtlYr Yn 輟x markal© コYrablar©n tYrkibindY olur. Onlar コYrab©n daha da Ytirli olmas©na msbYt tYsir gtYrirlYr.
ィCCH2ィCCH2OH ィCCH2ィCCH2OH
Triptofol
Tirazol NH
Bu spirtlYr コYrabda aromatik aminturコular©n nmayYndYsi olan tirozindYn vY triptofandan spirt q©cq©rmas© zaman© sintez olunurlar. ワzmdY vY コYrabda az miqdarda benzil spirtinY dY rast gYlinir (3-15 mq/dm3).
ィCCH2OH
Benzil spirti
Benzil spirti rYngsiz maye olub, nisbYtYn zYif aromatik iyY malikdir. ワzmdY vY コYrabda salisil spirtinY dY tYsadf olunur.
ィCCH2OH
ィCCH2OH
Salisil spirti
Bu spirt bitkilYrdY, o cmlYdYn zmdY qlikozid formas©nda olur. ワzmdY vY コYrabda az miqdarda darn spirtinY dY rast gYlinir. Darn spirtinY fenilalanin dY deyilir.
ィCCH=CHィCCH2OH
Darn spirti
ワzmdY vY コYrabda 輟x az miqdarda (0,1,0 mq/dm3) aromatik spirtlYrdYn krezola vY fenola da tYsadf olunur.
ィCCH3 ィCOH
ィCOH
Krezol Fenol
ワzmdY vY コYrabda terpineol (C10H18OH) spirtinY dY rast gYlinir.
CH3
OH
C
H3C CH3
terpineol spirti
Bu spirt zYif gl YtrinY malikdir. ワzmdY 0,1-3 mq/dm3 aras©nda terpineol spirti olur, コYrabda isY bu spirt orta hesabla 1-3 mq/dm3 olur. Terpineol spirti コYrab©n tYravYtinin YmYlY gYlmYsindY mhm YhYmiyyYt kYsb edir.
SpirtlYrin texnoloji YhYmiyyYti
ェYrab©n nYmYxsus Ytrinin, dad©n©n, tYravYtinin YmYlY gYlmYsindY spirtlYr mhm rol oynay©r. ェYrab©n tYrkibindYki Ysas spirt etanoldur. Bu spirt insan orqanizmindY baコ verYn maddYlYr mbadilYsi prosesindY iコtirak edir.
OrqanizmY daxil olan etanol vY ya etil spirti tez bir mddYtdY qana ke輅r vY oradan da hceyrYlYrY daコ©n©r. Etil spirti toxuma tYnYffsprosesindY iコtirak edir. Normadan art©q etil spirti qYbul olunduqda o insanlarda mxtYlif fYsadlar verir. Ali spirtlYr (sivuコ yaar©) etil spirtinY nisbYtYn daha zYhYrli tYsirY malikdirlYr.
夙Yr etil spirtinin zYhYrli (toksiki) tYsiri 1,0 olarsa, onda izopropilinki 1,75, izobutilinki 4,0, izoamilinki isY 9,25-dir. Ali spirtlYrin コYrabda, konyakda, araqda vY baコqa spirtli i輒ilYrdY normadan art©q olmas© pis hald©r. Ali spirtlYr コYrab©n formalaコmas©nda, Ytrinin, dad©n©n YmYlY gYlmYsindY iコtirak edirlYr. ンzoamil spirti nisbYtYn xoコagYlmYyYn iyY malikdir. Q©cq©rma pro-sesi dzgn apar©lmad©qda ali spirtlYr, o cmlYdYn izoamil spirti コYrabda normadan 輟x YmYlY gYlir.
Qliserin vY 2, 3 butilenqlikol spirtlYri コYrab©n keyfiyyYtinY yaxコ© tYsir gtYrirlYr. Mannit spirti isY コYrabda kYskin xoコagYlmYyYn Ytrin, dad©n YmYlY gYlmYsinY sYbYb olur.
ェYrabda xoコagYlYn Ytrin, dad©n YmYlY gYlmYsindY feniletanolun, tirazolun, triptofolun vY baコqalar©n©n rolu bkdr.
Terpenli spirtlYrdYn terpineol コYrab©n keyfiyyYtinY yaxコ© tYsir gtYrir. Bu spirt muskat zm sortlar©nda 輟x olduna gY (100mq/dm3-a qYdYr) コYrabda muskat Ytrinin YmYlY gYlmYsindY yax©ndan iコtirak edir. ェYrabda xoコagYlYn bal Ytrinin olmas© feniletil, zYrif gl iyinin YmYlY gYlmYsi isY terpineol spirtlYri ilY s©x YlaqYdard©r.
ェYrabda metil spirtinin normadan 輟x olmas© yaxコ© hal deyildir. Metil spirti Yn 輟x gn gmY qabiliyyYtinY pis tYsir gtYrir. Bundan baコqa insan orqanizminin baコqa orqanlar©na da metil spirti mYyyYn fYsadlar verY bilir. Metil spirti Yn 輟x yetiコmYmiコ vY yetiコmY mddYti mº zm sortlar©ndan haz©rlanm©コ コYrablar©n tYrkibindY 輟xluq tYコkil edir. HYtta コYrabda metil spirtinin normadan 輟x olmas© insanlarda zYhYrlYnmY hallar©na da gYtirib xar©r. Ona gY dY コYrab コYrab©n tYrkibindY metil spirtinin az miqdarda olmas©na daim fikir vermYlidir.
FYsil 8. ALDEHンDL蹴 VKETONLAR
ェYrab©n dad©n©n, Ytrinin, rYnginin, nYmYxsus spesifik xüsusiyyYtlYrinin YmYlY gYlmYsindY aldehidlYr vY ketonlar da iコtirak edirlYr. Bu birlYコmYlYrin YmYlY gYlmYsi YsasYn q©cq©rma prosesindY vY コYrab materiallar©n©n oksigenlY tYmasda olmas© ilY YlaqYdard©r. Bundan baコqa コYrab materiallar©n© termiki sulla emal etdikdY aldehidlYr vY ketonlar miqdarca 輟xal©rlar. Portveyn, madera, xeres, marsala vY digYr コYrablar©n nYmYxsus Ytrinin, dad©n©n yaranmas©nda aldehidlYrin vY ketonlar©n 輟x böyk YhYmiyyYti vard©r.
ワzmdY vY コYrabda ya furan vY aromatik s©ra aldehidlYrinY tYsadf olunur.
AldehidlYr
ワzm コirYsindY mvafiq spirtlYrin oksidlYコmYsindYn aldehidlYr YmYlY gYlir. 塾YlY gYlmiコ aldehidlYrdYn q©cq©rma prosesindY vY コYrab materiallar©n©n sonrak© mYrhYlYlYrindY onlar©n oksidlYコmYsindYn turコular YmYlY gYlir. Bu prosesi sxematik olaraq aコadak© kimi gtYrmYk olar:
ス O2
RィCCH2OH RィCCOH + ス O2 。RィCCOOH
spirt - H2O aldehid turコu
AldehidlYr spirtlYrin dehidratasiyas©n©n mYhsuludur. Ona gY dY aldehidlYrY lat©nca 鄭lcohol dehydrogenatusda (dehidrolatm©コ spirt) deyilir.
BeynYlxalq tYsnifata gY aldehidlYrin ax©r©na 殿lコYkil輅sinin YlavY olunmas© qYbul olunmuコdur. MYsYlYn, qar©コqa aldehidi metanal, sirkY vY ya asetaldehid isY etanal adlan©r.
Yas©ra aldehidlYri. 熟 sadY yas©ra aldehidlYrinY (alifatik aldehidlYr) misal olaraq qar©コqa (formaldehid) vY sirkY (asetaldehid) aldehidlYrini gtYrmYk olar. Formaldehid adi コYraitdY qaz hal©nda, asetaldehid isY tez buxarlanan mayedir.
Formaldehid sYnaye sulu ilY metil spirtinin oksidlYコmYsi nYticYsindY al©n©r. Formaldehid xoコagYlmYyYn kYskin iyY malikdir. Onun 40%-li suda mYhlulu formalin adlan©r. Formalin isY tibbdY geniコ istifadY olunur. SirkY aldehidi etil spirtinin oksidlYコmYsinin mYhsuludur.
O
CH3CH2OH + ス O2 。CH3C + H2O
etil spirti H
sirkY aldehidi
SirkY aldehidi kimyYvi sulla isY sYnayedY asetilenin su ilY birlYコmYsindYn dY al©n©r.
O
CH CH + H2O 。CH3C
H
TYrkibindY C9-a qYdYr karbon atomu olan alifatik aldehidlYr maye hal©nda olurlar. Ali aldehidlYr (polimetin, stearin vY s. aldehidlYr) isY bYrk hal©nda maddYlYrdir. AldehidlYrin qaynama temperaturu spirtlYrY oxコay©r. Onlar©n xsusi 躡kisi 1-dYn aコad©r. TYrkibindY C5-Y qYdYr karbon atomu olan alifatik aldehidlYr suda istYnilYn nisbYtdY hYll olurlar. Ali aldehidlYr isY suda hYll olmurlar. Btn aldehidlYr spirtdY vY efirdY yaxコ© hYll olurlar.
AldehidlYr tYmiz halda kYskin meyvY YtrinY malikdirlYr. ェYrabda az miqdarda rast gYlinYn tYrkibindY C2-dYn C5-Y qYdYr olan aldehidlYr xoコ tYravYtY malikdirlYr. ワzmdY alifatik aldehidlYrin mumi miqdar© 1-7 mq/dm3 tYコkil edir (cYdvYl 24).
ワzmdY sirkY, propion vY izoamil aldehidlYri az, コYrabda isY nisbYtYn 輟xluq tYコkil edirlYr. BYzi zm sortlar©n©n tYrkibindY alt© karbon atomlu aldehidlYrdYnィCp-kapron (p-heksanal) vY doymam©コ aldehidlYrdYn 3-heksonala tYsadf olunur. Bu aldehidlYr meyvY YtrinY malikdirlYr. ワzmdY 輟x az miqdarda akrolein, dekanal, 2-metilbutanal, 4-asetooksibutanal vY digYr aldehidlYrY dY rast gYlinir. ワzmdY vY コYrabda terpenli aldehidlYrdYn sitrala vY digYrlYrinY dY tYsadf olunur. ワzmn tYrkibindY 0,1 mq/dm3 sitral olur. Ancaq muskat zm sortlar©nda isY 1 mq/dm3-a qYdYr sitral olur.
ワzmdY vY コYrabda alifatik aldehidlYrin miqdarca dYyiコmYsi 24-ccYdvYldY gtYrilmiコdir.
CYdvYl 24
Alifatik aldehidlYrKimyYvi quruluコu Miqdar©, mq/dm3ワzmdY ェYrabdaQar©コqa HCHO0,1-0,20,1-0,5SirkY CH3CHO0,3-3,010-200Propion CH3CH2CHO0,1-0,50,2-5,0ンzoamil (CH3)2CHCHO0,1-0,50,1-1,0ンzovalerian (CH3)2CHCH2CHO1,0-3,01,0-4,0p-heksalCH3(CH2)4CHO0,1-0,20,1-0,23-heksenal CH3CH2CH=CHCH2CHO0,01-0,10,01-0,1Neptenal CH3(CH2)5CHO0,01-0,10,1-0,5Kapril CH3(CH2)6CHO0,01-0,10,1-0,5
Q©cq©rma prosesi zaman© aldehidlYr fenol vY azotlu maddYlYrlY reaksiyaya girYrYk mxtYlif maddYlYr YmYlY gYtirirlYr. 塾YlY gYlmiコ maddYlYr コYrab©n formalaコmas©nda iコtirak edirlYr. Q©cq©rma prosesi zaman© Yn 輟x sirkY aldehidi YmYlY gYlir. SirkY aldehidinin コYrabda az vY ya 輟x miqdarda YmYlY gYlmYsinY kkrd anhidridi tYsir gtYrir. SulfitlYコdirilmYmiコ aコYrablarda 10 mq/dm3, q©rm©z© コYrablarda isY 40 mq/dm3-Y qYdYr sirkY aldehidi olur.
SulfitlYコdirilmiコ aコYrablarda 100mq/dm3-Y qYdYr, hYtta kYmコirin コYrablarda isY 200 mq/dm3 sirkY aldehidi olur. Q©rm©z© コYrablarda aldehidlYrin miqdar© 輟x, aコYrablarda isY az olur. ェYrabda alifatik aldehidlYr 15-200 mq/dm3 aras©nda olur. ェYrabda mumi alifatik aldehidlYrin 90%-ni sirkY vY ya asetaldehid tYコkil edir. ェYrabda az miqdarda kaprin, pelarqonadin, laurin, p-ya nonanal, dekanal vY baコqa aldehidlYrY dY tYsadf olunur.
ワzm コirYsinin q©cq©rmas©nda vY コYrab©n saxlanmas©nda aldehidlYrin mYyyYn hissYsi fenol vY digYr maddYlYrlY birlYコYrYk kompleks birlYコmY YmYlY gYtirYrYk qab©n dibinY 銹krlYr. AldehidlYr azotlu maddYlYrlY birlYコYrYk melanoidlYr YmYlY gYtirirlYr. ェYrabda daim yeni aldehidlYr sintez olunur. BelY ki, etil vY digYr spirtlYrin oksidlYコmYsindYn aminturコular©n©n aminsizlYコmYsindYn aldehidlYr YmYlY gYlir. Alifatik aldehidlYr Yn 輟x xeres コYrablar©nda olur. Xeres mayalar©n©n vY コYrab©n isti sulla emal© zaman© コYrab©n xereslYコmYsi prosesindY 600mq/dm3-a qYdYr sirkY aldehidi YmYlY gYlir. AldehidlYr Yn 輟x konyak spirti YldY etmYk çn コYrab©n qovulmas© zaman© sintez olunur. Bu zaman aldehidlYrin miqdar© 10-30% art©r.
Qeyd etmYk laz©md©r ki, zm コirYsindY q©cq©rma prosesinin sni olaraq dayand©r©lmas©ndan istehsal olunan コYrablarda (desert, tnd vY s.) aldehidlYr daha 輟x olur. Bu Ysas onunla YlaqYdard©r ki, q©cq©rma prosesinin ilkin mYrhYlYsindY aldehidlYr, o cmlYdYn sirkY aldehidi daha 輟x YmYlY gYlir. Ona gY dY sfrY コYrablar©na nisbYtYn tndlYコdirilmiコ コYrablarda aldehidlYr miqdarca daha 輟x olurlar.
Furan s©ra aldehidlYri. ワzmdY vY コYrabda furan s©ra aldehidlYrindYnィCfurfurol, oksimetilfurfurol vY metilfurfurola rast gYlinir.
HC CH HC HC
O O
HC C HOィCH2CィCC CィCC
H H
O O
Furfurol Oksimetilfurfurol
HC CH
O
H3CィCC CィCC
H
O
Metilfurfurol
Bu aldehidlYr rYngsiz maye hal©nda olub, コYrab©n saxlanmas© zaman© tez polimerlYコirlYr. Onlar©n xsusi 躡kisi sudan 1,5 dYfY ard©r. Suda nisbYtYn pis, spirtdY vY efirdY yaxコ© hYll olurlar. Furan s©ra aldehidlYri zmdY miqdarca 0,5-dYn 5,0q/dm3 qYdYr olur. YetiコmY mddYti mº vY soluxdurulmuコ zmlYrdY oksimetilfurfurol tYdricYn artma baコlay©r (25 mq/dm3-Y qYdYr).
ワzmdY vY コYrabda bu aldehidlYrin miqdarca artmas© pentozalar©n vY heksozalar©n dehidratasiyas© (susuzlaコmas©) zaman© YmYlY gYlir (適arbohidratlarbYhsinY bax). Q©cq©rma zaman© furan s©ra aldehidlYri az miqdarda YmYlY gYlir. Onlar©n sfrY コYrablar©nda miqdar© 5 mq/dm3 olur.
Desert vY lik コYrablar©n istehsal©nda soluxdurulmuコ zmdYn istifadY edildikdY コirYni Yzinti ilY birlikdY qar©コd©rd©qda Yzintini vY ya コYrab© isti sulla emal etdikdY furan s©ra aldehidlYri miqdarca 35 mq/dm3-a qYdYr 輟xal©rlar. Bu zaman コYrabda tYxminYn 10 mq/dm3-a qYdYr furfurol, 25 mq/dm3-a qYdYr isY oksimetilfurfurol olur. Vakuum-コirY (bYhmYz) YlavY olunmuコ コYrablarda oksimetilfurfurolun miqdar© 100 mq/dm3-dan da 輟x olur.
ェYrabda 5-10 mq/dm3 furan s©ra aldehidlYri olduqda onlar コYrab©n dad©na, YtrinY o qYdYr dY tYsir gtYrY bilmirlYr. ェYrab isti sulla emal olunduqda isY onlar©n miqdar© art©r. Tokay tipli コYrablar©n nYmYxsus spesifik Ytrinin, dad©n©n YmYlY gYlmYsindY furfurolun YhYmiyyYti bkdr.
Tnd vY desert コYrablar©n saxlanmas© drndY furan s©ra aldehidlYri miqdarca 輟xal©rlar. Buna sYbYb melanoidlYrin YmYlY gYlmYsi vY monosaxaridlYrin dehidratasiyas©d©r.
ェYrab© isti sulla emal etdikdY 50 mq/dm3-a qYdYr vY daha 輟x furan s©ra aldehidlYri YmYlY gYlir. Furan s©ra aldehidlYri konyak spirtinin tYrkibindY daha 輟x olurlar. Buna sYbYb konyak spirti YldY etmYk çn konyak-コYrab material©n©n distillY olunmas© zaman© istinin (temperaturun) tYsirindYn qal©q コYkYrlYrin, hYtta bYzi polisaxaridlYrin reaksiyas©ndan furan s©ra aldehidlYri YmYlY gYlir.
SfrY コYrablar©nda qal©q コYkYr kimi mayalar©n tYsiri ilY q©cq©rmaya mYruz qalmayan pentozalardan (riboza, arabinoza vY s.) furfurol, heksozalardan isY metil vY oksimetil furfurollar YmYlY gYlir. ェYrabda yanm©コ 輟vdar 銹rYyinin Ytrinin YmYlY gYlmYsi furan s©ra aldehidlYrinin YmYlY gYlmYsi ilY YlaqYdard©r.
Aromatik s©ra aldehidlYri. ェYrabda tYsadf olunan aromatik aldehidlYr 25-ci cYdvYldY gtYrilmiコdir.
CYdvYl 25
Aromatik aldehidlYrKimyYvi quruluコuMiqdar©, mq/dm3Vanilin CH3O(HO)C6H3CHO0,5Siren (CH3O)2(HO)C6H2CHO2,0Sinap (CH3O)2(HO)C6H2CH=CHCHO1,0Konferil CH3O(HO)C6H3CHO1,0Fenilasetaldehid C6H5CH2CHO1,0Darn aldehidi C6H5CH=CHCHO0,5Benzoy aldehidi C6H5CHO0,3
Aromatik aldehidlYr avY ya sar© rYngli kristal formal© olub, xsusi 躡kisi 1-Y yax©n zvi maddYlYrdir. Onlar suda pis, spirtdY vY efirdY isY yaxコ© hYll olurlar. Aromatik aldehidlYr tnd meyvY tYravYtinY oxコay©rlar. Vanilin vY darn aldehidlYri daha 輟x u輹culuq xsusiyyYtinY malikdirlYr. Aromatik aldehidlYr zümn lYtli hissYsindY az, toxumunda isY nisbYtYn 輟xluq tYコkil edir.
ワzmn toxumunda vY daranda tez hidroliz olunan polimer fenol maddYsinin nmayYndYsi olan liqninY daha 輟x rast gYlinir. Onun hidrolizindYn コYrabda sYrbYst halda aromatik aldehidlYr YmYlY gYlir. 循intidY vY daraq hissYdY liqnin 輟x olduna gY bunlar©n bir yerdY q©cq©rmas© zaman© コYrab material©nda aromatik aldehidlYr daha 輟x olurlar.
Bu Ysas onunla YlaqYdard©r ki, q©cq©rma zaman© liqninin hidrolizi nYticYsindY spesifik YtirY malik siren, sinap, konfiril, vanilin vY digYr aromatik aldehidlYr YmYlY gYlirlYr. Ona gY dY zm コirYsinin Yzinti ilY q©cq©rmas©ndan al©nan コYrablarda aromatik aldehidlYr baコqa コYrab nlYrinY nisbYtYn 輟x olur.
ェYrabda fenilasetaldehidY dY rast gYlinir. Bu aldehid コYrabda feniletanolun oksidlYコmYsindYn sintez olunur. ェYrabda az miqdarda (1 mq/dm3) darn vY benzoy aldehidi dY olur. Tnd vY desert コYrablar©n© pal©d bo輒alarda (躡llYklYrdY) saxlad©qda liqninin vY digYr polimer fenol maddYlYrinin hidrolizindYn コYrabda mxtYlif aromatik aldehidlYr YmYlY gYlir.
Bu コYrablar© uzun mddYt 躡llYklYrdY saxlad©qda aromatik aldehidlYr (sinap, siren, konferil, vanilin vY s.) 3,6 mq/dm3-a qYdYr art©rlar. Xeres vY madera コYrablar©n©n nYmYxsus Ytri-nin vY dad©n©n YmYlY gYlmYsindY aromatik aldehidlYrin rolu böykdr.
Ketonlar
ワzmdY vY コYrabda alifatik ketonlara da tYsadf olunur. AldehidlYrdYn fYrqli olaraq ketonlar iki karbon birlYコmYlYri ilY YlaqYlYnirlYr: RCOR'. Onlar spirtlYrin oksidlYコmYsindYn 躡tinliklY sintez olunurlar. Btn ketonlar spirtdY vY efirdY yaxコ© hYll olurlar.
SadY alifatik ketonlar maye hal©nda olmaqla suda yaxコ© hYll olurlar. Ali ketonlar isY bYrk hal©nda maddYlYr olub, suda pis hYll olurlar. Ketonlar spesifik iyY malikdirlYr. MYsYlYn, diasetil efiri tYzY kYrY yan©n YtrinY malikdir. ワzmdY ketonlar az, コYrabda isY nisbYtYn 輟x olur. Aromatik ketonlar madera コYrablar©n©n formalaコmas©nda, yetiコmYsindY mhm YhYmiyyYt kYsb edirlYr. ワzmdY vY コYrabda olan ketonlar©n miqdar© 26-c© cYdvYldY gtYrilmiコdir.
CYdvYl 26
Ketonlar KimyYvi quruluコu Miqdar©, mq/dm3ワzmdY ェYrabdaAseton CH3COCH30,1-0,51-3,0Asetoin CH3CH(OH)COCH30,1-0,53-30Diasetil CH3COCOCH30,1-0,50,5-5,02-butanon CH3COC2H50,1-dYk0,2-dYk2-pentanon CH3(CH2)2COCH30,1-dYk0,2-dYkンonon C11H14COCH30,1-dYk0,1-dYkbutirolaktonC4H6O2-0,1-10
Aseton, asetoin vY diasetil zmdY az olmaqla, YsasYn q©cq©rma prosesindY baコ verYn maddYlYr mbadilYsi zaman© sintez olunurlar. CYdvYldY qeyd olunan ketonlar YsasYn q©cq©rma prosesi zaman© YmYlY gYlirlYr. Spirt q©cq©rmas© prosesindY onlar©n miqdar© art©r vY コYrabda 40-60 mq/dm3-a qYdYr olur.
ェYrabda az miqdarda YmYlY gYlYn butirolakton oksiyaturコusunun anhidridi olub, yaYtrinY oxコay©r.
HC CH2
H2C C=O
O
butirolakton
Baコqa ketonlardan zmdY vY ionona tYsadf olunur.
H3C CH3 H3C CH3
CH=CHCOCH3 CH3COCH=CH
CH3 CH3
ionon ionon
ワzmdY vY コYrabda cYdvYl 26-da gtYrilYn ketonlardan YlavY az miqdarda metiletilketona; 2, 3-butadiona, 3-oksi-2-butanona, 2-heptanona, 3-heptanona, 4-heptanona, 3-oktanona, 3-metil-2-pentanona, asetilasetona, laktonlardan isY karboetoksibutirolaktona rast gYlinir. ワzmdY vY コYrabda aromatik ketonlardan benzofenona vY aseto-fenona da tYsadf olunur.
Bu ketonlar Yn 輟x q©cq©rma prosesi zaman© xsusi mayalar©n tYsirindYn sintez olunaraq コYrab©n ekstraktiv maddYlYrlY zYnginlYコmYsinY tYsir gtYrirlYr.
C6H5ィCCィCCH3 C6H5ィCCィCC6H5
O O
Metilfenilketon Difenilketon
vY ya asetofenon vY ya benzofenon
Aromatik aldehidlYr q©cq©rma prosesi zaman© YsasYn aromatik spirtlYrin oksidlYコmYsindYn YmYlY gYlirlYr.
H
+ ス O2
C6H5ィCCィCC6H5 C6H5ィCCィCC6H5 + H2O
OH O
Difenil spirti Difenilketon
Alifatik vY aromatik ketonlar コYrab©n yetiコmYsindY vY formalaコmas©nda, spesifik Ytrin vY dad©n YmYlY gYlmYsindY mühm rol oynay©rlar.
AldehidlYrin vY ketonlar©n texnoloji YhYmiyyYti
ェYrab©n formalaコmas©nda, keyfiyyYtinin yaxコ©laコmas©nda, dad©n©n, Ytrinin YmYlY gYlmYsindY aldehidlYrin vY ketonlar©n bk rolu vard©r. Ali alifatik aldehidlYr tokay コYrablar©n©n ünYmYxsus Ytrinin, dad©n©n formalaコmas©nda iコtirak edirlYr. Furan s©ra aldehidlYri madera, marsala, portveyn, tokay コYrablar©n©n Ytrinin, dad©n©n yaranmas©nda mhm rol oynay©rlar. Kaxet vY xeres コYrablar©n©n, konyak©n aromatl© olmas©nda aldehidlYrin YhYmiyyYti bkdr. Aromatik aldehidlYrin Ysas mYnbYyi pal©d ac©, o cmlYdYn zmn dara, qab© vY toxum hissYsidir.
ェYrabda Yn 輟x sirkY aldehidi olur. BYzi コYrablarda (sfrY vY コampan コYrab material©nda) sirkY aldehidinin 輟x olmas© mYqsYdYuyn hesab edilmir.
Q©rm©z© コYrablar©n saxlanmas© zaman© rYng maddYlYrinin azalmas© sirkY aldehidi ilY dY YlaqYdard©r. BelY ki, rYng maddYlYri (antosianlar) sirkY aldehidi ilY reaksiyaya girYrYk hYll olmayan kompleks birlYコmY YmYlY gYtirib qab©n dibinY 銹krlYr. Ona gY dY q©rm©z© コYrablarda alifatik aldehidlYrin, o cmlYdYn sirkY aldehidinin az olmas© olduqca vacibdir. Buna baxmayaraq madera vY xeres コYrablar©n©n formalaコmas©nda, dad©n©n, Ytrinin YmYlY gYlmYsindY sirkY aldehidinin xüsusi rolu vard©r.
BYzi aldehidlYrin 軻vrilmYlYrindYn al©nm©コ maddYlYr コYrab©n dad©na, YtrinY yaxコ© tYsir gtYrirlYr. ンsti emal zaman© コYrab©n tYrkibindYki aldehidlYr aminturコular© ilY reaksiyaya girYrYk yeni maddYlYr YmYlY gYtirir ki, bunlar da コYrab©n rYnginY, dad©na tYsir gtYrirlYr. Ketonlar©n da コYrab©n keyfiyyYt gtYricilYrinY tYsiri 輟x böykdr. ェYrab©n formalaコmas©nda, dad©n©n, Ytrinin yaranmas©nda ketonlar©n YhYmiyyYti az rYnilmiコdir. Buna baxmayaraq コYrabda ketonlar©n mYnfi vY msbYt xüsusiyyYtlYri mYyyYn edilmiコdir. Ketonlar コYrabda YsasYn q©cq©rma prosesi zaman© YmYlY gYlirlYr.
FYsil 9. ASETALLAR, MワR習K州 EFンRL蹴
V LンPンDL蹴
ェYrab©n qida maddYlYri ilY zYnginlYコmYsindY asetallar©n, mürYkkYb efirlYrin vY lipidlYrin YhYmiyyYti bkdr. Bu maddYlYr zmY nisbYtYn コYrabda 輟xluq tYコkil edirlYr. Onlar コYrabda YsasYn zm コirYsinin q©cq©rmas© zaman© YmYlY gYlirlYr. BYzi コYrablar©n yetiコmYsindY vY formalaコmas©nda (madera, xeres, marsala vY s.) asetallar©n, mrYkkYb efirlYrin vY lipidlYrin rolu bkdr. Asetallara sadY efirlYr dY deyilir. Q©cq©rma prosesindY asetallar©n YmYlY gYlmYsi fermentativ vY ya qeyri-fermentativ yolla getmYsi hYlYlik dYqiq mYyyYn edilmYmiコdir.
Asetallar
Asetallar aldehidlYrin spirtlY birlYコmYsindYn al©nan mYhsullard©r. Onlar©n al©nmas©n© sirkY aldehidi ilY etil spirtinin timsal©nda aコadak© reaksiyada gtYrmYk olar.
O OC2H5
CH3C + 2C2H5OH CH3ィCCH + 2H2O
H OC2H5
sirkY aldehidi etil spirti dietilasetal
Asetallar qYlYvi mhitindY nisbYtYn dmlolurlar. Turコ mhitdY isY mvafiq aldehidlYrY vY spirtlYrY 軻vrilirlYr. ェYrabda asetallar YsasYn alifatik aldehidlYrin hesab©na YmYlY gYlirlYr. Furan s©ra vY aromatik aldehidlYr コYrabda praktik olaraq asetallar YmYlY gYtirmirlYr. Alifatik aldehidlYr コYrabda 1-20mq/dm3-a qYdYr asetallar YmYlY gYtirir.
ェYrabda asetallardan Yn 輟x dietilasetal olur. Asetallar©n miqdar© 輟xald©qca コYrabda xoコagYlYn meyvYlYrin Ytri yaran©r. ェYrabda asetallar YsasYn q©cq©rma prosesi zaman© vY コYrab©n formalaコmas© proseslYrindY sintez olunur.
SfrY コYrablar©nda 50 mq/dm3-a qYdYr, xeres コYrablar©nda isY 600 mq/dm3-a qYdYr mxtYlif asetallar ola bilYr. ェYrabda aldehidlYr fenol vY azotlu birlYコmYlYrlY dY reaksiyaya girYrYk asetallar YmYlY gYtirirlYr. Bu asetallar コYrabda xsusi dad©n, Ytrin YmYlY gYlmYsindY iコtirak edirlYr.
Asetallar konyak spirtinin vY konyak©n tYrkibindY daha 輟x olurlar. Bir 輟x tYdqiqatlar コYrabda amilasetal, etilfenilasetal, amilfenilasetal, etilizoamilasetal vY qeyrilYrinin varl©n© müYyyYn etmiコlYr. ェYraba nisbYtYn zmdY asetallar azl©q tYコkil edirlYr.
Dostları ilə paylaş: |