Hd nbiyev şrabin kimyasi



Yüklə 2,44 Mb.
səhifə12/25
tarix07.06.2018
ölçüsü2,44 Mb.
#52898
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   25
FYsil 10. ALKOLOンDL蹴, TERPENL蹴

V QLンKOZンDL蹴

AlkoloidlYr, terpenlYr vY qlikozidlYr コYrab©n keyfiy­yY­ti­nY msbYt tYsir gtYrmYklY onun YmYlY gYlmYsindY, yetiコmY­sin­­­dY vY formalaコmas©nda, ekstraktiv maddYlYrlY zYnginlYコmY­sin­­­dY mhm YhYmiyyYt kYsb edirlYr. ワzm コirYsinin Yzinti ilY bir­­likdY q©cq©rd©lmas©ndan al©nan コYrablarda alkoloidlYr, mus­kat desert コYrablar©n tYrkibindY terpenlYr, kaqor tipli コYrablarda isY qlikozidlYr stnlk tYコkil edir.

BYzi sfrY vY portveyn tipli コY­rablarda nisbYtYn ac©tYhYr da­d©n YmYlY gYlmYsi alkoloidlYrlY vY qlikozidlYrlY YlaqYdard©r. Mus­kat desert vY digYr tnd­lYコ­di­ril­miコ コYrablarda gl Ytrinin, mey­vY tYravYtinin hiss olunmas© ter­penli birlYコmYlYrlY Yla­qY-dar­d©r.

ェYrablarda normaya uyn ola­raq alkoloidlYrin olmas© onun keyfiyyYtinY, qidal©l©q dY­yY­rinY yaxコ© tYsir gtYrir. TYr­ki­bindY alkoloidlYrlY zYngin olan コY­rab­lar insan orqanizmindY baコ verYn maddYlYr mbadilYsi pro­se­sinin tYnzimlYnmYsindY iコ­ti­rak edirlYr.
AlkoloidlYr

ワzmn vY コYrab©n tYrkibindY bYzi alkolo­id­lY­rY dY tY­sa­df olunur. Bunlar heterotsiklik fizioloji aktiv azot tYrkibli zvi bir­lYコmYlYr olub, bitki alYmindY geniコ yay©lm©コlar. Onlar©n Yk­sY­­­­riy­yYti ac©tYhYr dada malikdirlYr. AlkoloidlYr zmn コi­rY­sin­dY az, コYrabda isY nisbYtYn 輟x olurlar. Bu zvi birlYコmYlYr zü­­­mn qab©nda, toxumunda vY daraq hissYsindY daha 輟x miq­­­darda olurlar.

Spirt q©cq©rmas© za­man© baコqa zvi mad­dY­lYr­­dYn alko­lo­id­lYr sintez olunurlar. Ona gY dY alkoloidlYr miq­­darca zm­dY az, コYrabda isY 輟x olur­lar. Bu heterotsiklik z­­vi birlYコmYlYr Yn 輟x mus­kat zm sort­lar©n©n qab©q his­sY­sin­­dY vY toxumunda da­ha 輟xluq tYコkil edir­lYr. ェYrab©n ha­z©rlan­­ma tex­no­lo­gi­ya­s©n­dan as©l© olaraq コY­rab­­da alkoloidlYr 30-80mq/dm3 aras©nda olur­lar.

ワzm コirY­si­nin Yzinti vY ya daraqla bir­­likdY q©c­q©r­ma­s©n­dan al©nan コYrab­lar­da alkoloidlYr miqdarca da­­ha 輟x olurlar. Bun­dan baコqa Ytir­lYコdirilmiコ vY vermut tipli コY­­rablar©n tYr­ki­bin­dY alkoloidlYrY daha 輟x tYsadf olunur.

Hal-haz©rda 5 mindYn art©q alkoloidlYrin varl© mYy­yYn edilmiコdir. AlkoloidlYr Yn 輟x 軋y©n yarpanda, qYhvYdY, ka­­­­kao­da, xaコxaコda vY baコqa bitkilYrin tYrkibindY daha 輟x miq­dar­­­­­da olurlar. AlkoloidlYr hYm bitkilYrdYn, hYm dY kimyYvi sul­la al©­n©r.

AlkoloidlYr haqq©nda hYrtYrYfli tYd­qi­qat iコlYri ke輓iコ So­­­vet alimi akademik A.Orexov tYrYfindYn apa­­r©lm©コd©r. A.Orexov alkoloidlYri kimyYvi quruluコuna gY aコa­­dak© kimi tYs­ni­fatlaコd©rma tYklif etmiコdir:

ケAlkaloidin ad©Quruluコ formulu 1231Pirrolidin H2C CH2
H2C CH2

NH 2Piridin CH

HC CH
HC CH

N3Xinolin CH CH

C

HC CH
HC C CH



CH N41-metilpirrolizidin H2C CH CHィCCH3
H2C N CH2

CH2 CH25Akridin CH CH CH

C C

HC CH
HC C C CH



CH N CH

6ンzoxinolin CH CH

HC CH

HC N


CH CH

1237ンndol CH

HC C CH
HC CH

CH NH8ンmidazol HC CH


HN N

CH9Xinazolin CH CH

HC N
HC CH
CH N10Purin N=CH
HC C ィC N

CH
N ィC C NH11Tropan CH2ィC CH ィC CH2


NH CH2
CH2 CH ィC CH2

TYrkibindY alkoloidlYrlY zYngin olan qida mYh­sulla­r©n© nor­­ma­dan 輟x qYbul etdikdY insan orqanizmindY bYzi fY­sad­la­r©n YmYlY gYl­mYsinY コYrait yarad©r. Bu maddYlYr yornlun ara­dan gü­rl­mY­sin­dY, mYrkYzi sinir sisteminin fYaliyyYtinin tYn­zimlYnmYsindY mü­­­­hm rol oynay©rlar. 鄭lkoloidYrYb solub, qYlYviyY bYn­­­zYr maddY demYkdir.

ワzmdY vY コYrabda tYsadf olunan alkoloidlYrY misal ola­­raq qordenini, efedrini, kofeini, teobromini gtYrmYk olar. Al­­koloidlYr コYrabda YsasYn zm コirYsinin q©cq©rmas© prose­sin­dY fenol maddYlYri ilY aminturコular©n©n biosintezindYn vY on­la­r©n 軻vrilmYlYrindYn YmYlY gYlirlYr.

MYsYlYn, qordenin adlanan al­­ko­loidin コYrabda olmas© zm コirYsinin q©cq©rmas© za­ma­n© ti­ro­­zindYn sintez olunmas© ilY izah olunur. Bu zaman tirozin Yv­vYl­cY karboksilsizlYコYrYk tiraminY, sonra isY YmYlY gYlmiコ tira­min metillYコYrYk qordeninY 軻vrilir. Bu prosesi sxematik olaraq aコa­dak© kimi gtYrmYk olar:


CH2CHNH2COOH CH2CH2NH2 CH2CH2N(CH3)2

- CO2 + 2CH3

ィCィCィCィCィCィC。 ィCィCィCィCィCィC。

- 2H


OH OH OH

Tirozin Tiramin Qordenin


ンnsanlar tYrYfindYn コYrab az miqdarda vY ya mYyyYn nor­­­ma zrY qYbul olunduqda qordenin fizioloji tYsir gtYr­mYk­lY qan tYzyiqinin normallaコmas©na, rYyin fYaliyyYtinin tYnzim­lYn­­­­mYsinY kYklik gtYrir. AlkoloidlYrin nmayYndYsi olan efed­rin Ytirli zm sort­­­lar©ndan (YsasYn muskat zm sort­la­r©n­da) al©nm©コ コYrabla­r©n tYrki­­­bindY daha 輟x olur. Onun kimyYvi for­mulu aコadak© ki­mi­dir:

CHOHCH(NHCH3)CH3


Efedrin
ェYrab©n tYrkibindY olan efedrin tYnYffs prosesini tYn­zim­lY­­yir. TYrkibindY efedrinlY zYngin olan コYrablar© normaya uy­n olaraq qYbul etdikdY o, rYyin fYaliyyYti­nY yaxコ© tYsir g­tY­­rir. Bundan baコqa qan tYzyiqi aコa olan insanlar bir qYdYh Ytir­­­li コYrab i軼ikdY, onlar©n tYzyiqi tYnzimlYnir. ンnsanlarda qan tYz­­yiqinin, rYk-qan-damar sisteminin tYn­zim­lYnmYsindY ko­fe­i­nin vY teobrominin dY bk YhYmiyyYti var­d©r.

Kofein vY te­o­­bro­min insan orqanizmi çn 輟x YhY­miy­yYt­li alkoloidlYr­dir. Kim­yYvi tYbiYtcY bu alkoloidlYr purin Ysas­la­r©na aid edilir.

On­la­r©n kimyYvi quruluコ dsturlar© aコadak© kimidir:

O O

C C


NィCCH3 NィCCH3

H3CィCN CH HN CH

O=C N O=C

N N
CH3 CH3

Kofein Teobromin
Kofein vY teobromin Yn 輟x markal© muskat desert コYrab­la­­r©n©n tYrkibindY olur. BelY コYrablar© uzun mddYt pal©d 躡llYk­lYr­­dY saxlad©qda polimer fenol maddYlYrinin hidrolizindYn ko­fe­in vY teobromin dY YmYlY gYlir. HYr iki alkoloid yksYk fi­zi­o­­lo­ji tYsirY malik olub, hYm dY mYrkYzi sinir sisteminin fYa­liy­yY­tini dY tYnzimlYyir. Kofein vY teobromin bir 輟x rYk-qan-da­mar xYstYliklYrinin malicYsindY, yornlun aradan qal­d©­r©l­mas©nda, beyin damarlar©n©n geniコlYnmYsindY msbYt YhY­miy­yYt kYsb edir. ワzmdY vY コYrabda alkoloidlYrin bioloji vY tex­noloji xsusiyyYtlYri o qYdYr dY geniコ rYnilmYmiコdir.

TerpenlYr


Bu birlYコmYlYr spesifik YtirY, dada malik zvi mad­dY-lYr­dir. ワzmn vY コYrab©n xoコ Ytirli olmas©nda ter­pen­li bir­lYコ­mY­lY­rin dY bk YhYmiyyYti vard©r.

Bitki mYnコYli mYh­sul­lar, o cm­lYdYn mxtYlif n コYrablar terpenlYrlY vY ya onla­r©n ok­si­gen­li tYmYlYri olan terpenoidlYrlY daha zYngin olurlar. Bu mad­­dYlYr qan dran©n©n tYnzimlYn­mY­­sin­Y, rYk-qan-damar sis­­te­minin stimullaコd©r©l­ma­s©­na kYklik gtYrirlYr. Ona gY dY qida mYhsullar© mü­hYn­dis­liyi ixtisas© ilY mYコl olan mtY­xYs­­sislYr terpenlYr haqq©nda mü­YyyYn biliyY malik olmal©d©r. Ter­­penlYr tYsnifat©na gY beコ qru­pa bnrlYr.

Alifatik terpenlYr.

Monotsiklik terpenlYr.

Bitsiklik terpenlYr.

SeskviterpenlYr. Bunlara C15H24 tYrkibli bir yar©m (1,5) ter­penlYr dY deyilir.

Di-tri-tetra vY politerpenlYr. Bunlar©n tYrkibindY daha 輟x sadY quruluコa malik terpenlYr olur.
1. Alifatik terpenlYr (C10H16). Bu qrup terpenlYrY zmdY vY コYrabda az miqdarda rast gYlinmiコdir. Ancaq muskat zm sort­­lar©n©n vY onlardan haz©rlanan コYrablar©n tYrkibindY isY alifatik terpenlYr daha 輟x miqdarda olurlar. Muskat zm sortunda olan Ytirli maddYlYrin Ysas© terpenlYrdYn, o cmlYdYn alifatik terpenlYrdYn tYコkil olunmuコdur. ワzmdY vY コYrabda olan alifatik terpenlYrY misal olaraq mirseni vY osimeni gtYrmYk olar.
CH3ィCC=CHィCCH2ィCCH2ィCCィCCH=CH2
CH3 CH2

Mirsen
CH3ィCCィCCH2ィCCH2ィCCH=CィCCH=CH2


CH2 CH3

Osimen


HYr iki terpen xoコ YtirY malikdir. Onlar コYrab©n dad©na, Yt­ri­­nY yaxコ© tYsir gtYrirlYr. Onlar©n normadan art©q olmas© isY コY­­­rab­da ac©tYhYr dad©n YmYlY gYlmYsinY sYbYb olur. Bundan baコ­­­qa alifatik terpenlYrin zmdY vY コYrabda doymam©コ spirt­lY­ri­nY vY aldehidlYrinY dY tYsadf olunur.

Alifatik doymam©コ ter­pen­li spirtlYrdYn zmdY vY コY­rab­da sitronellola, geraniola, li­na­loola az miqdarda olsa da rast gY­li­nir. Onlar amerika vY av­ro­­pa texniki zm sortlar©ndan ha­z©r­lan­m©コ コYrablar©n tYrki­bin­­dY daha 輟x olurlar. Alifatik doy­ma­m©コ spirtlYr vY alde­hid­lY­rin Yk­sYriyyYti xoコ tYravYtli olurlar. HYt­ta onlar spirt olma­na bax­ma­yaraq q©z©lgln YtrinY oxコa­y©r­lar.

Onlar©n kimyYvi formulu aコa­dak© kimidir:

CH2=CィC(CH2)3ィCCHィCCH2ィCCH2OH

Sitranellol

CH3 CH3


CH3ィCC= CH ィC(CH2)2ィCCィCCHィCCH2OH

Geraniol

CH3 CH3
CH3ィCC= CH ィC(CH2)2ィCCOHィCCH=CH2

Linalool


CH3 CH3

ワzmdY vY コYrabda doymam©コ alifatik terpenli alde­hid­lYr­­dYn sitronellala vY sitrala da tYsadf olunur. Bu aldehidlYr yk­­sYk turコulu malik olan sfrY vY texniki zm sortlar©nda da­­ha 輟xluq tYコkil edirlYr. Sitronellal vY sitral Yn 輟x ye­tiコ­mY­miコ zmn tYrkibindY olurlar.

ワzm yetiコdikcY onlar©n mu­mi turコulu azald©qca sitronellal vY sitral da miqdarca azal©r. HYr iki doymam©コ alifatik terpenli aldehidlYr Yn 輟x コampan コY­ra­­b© istehsal etmYk çn istifadY olunan texniki zm sort­la­r©n­da olurlar. Baコqa コYrablarla mqayisYdY bu alifatik doymam©コ ter­­penlYr コampan コYrablar©nda daha 輟x olurlar. Sitronellal vY sit­­ral alifatik doymam©コ terpenli aldehid­lYr C vitamini ilY zYn­gin olan bitkilYrdY daha 輟x olur.

Bu terpenli birlYコmYlYr bitki­lYr­­dY C vitamini ilY birlik­dY olurlar. Bundan baコqa hYr iki ter­pen­­li alifatik aldehid limon­da 輟xluq tYコkil edir. HYtta sitral l­i­mon YtrinY malik olmaqla sar©tYhYr mayedir. Onlar©n kimyYvi qu­­ru­luコ formulu aコadak© kimidir:

O

CH2=C ィCCH2ィCCH2ィCCH2ィCCHィCCH2ィCC



H

CH3 CH3


Sitronellal
O

CH3ィCC=CHィCCH2ィCCH2ィCC=CHィCC

H

CH3 CH3


Sitral
Sitronellal©n vY sitral©n bitkilYrdYn al©nm©コ ekstrakt­la­r©n­dan vermut コYrablar©n©n YtirlYコdirilmYsindY vY onlar©n istehsa­l©n­­­da geniコ istifadY olunur. Sitral qan© durulaコd©r©r, コYf­faf­laコ­d©­r©r vY onun ax©c©l©q qabiliyyYtini tYnzimlYyir. Qan©n qat©­laコ­ma­s©­­n©n qarコ©s©n© al©r.

Sitral©n insan orqanizmi çn YhYmiyyYti 輟x bkdr. Ona gY dY insanlar©n gndYlik qida rasionlar©nda sitrall© bitki mYn­­コYli ekoloji cYhYtdYn tYmiz qida mYhsullar©n©n olmas© ol­duq­­ca vacibdir.

TYrkibindY bu terpenli birlYコmYlYrlY zYngin olan qida mYhsullar©, o cmlYdYn コYrablar da qanda xole­ste­ro­lun vY ya xolesterinin miqdarca azalmas©na コYrait yarad©rlar.

2. Monotsiklik terpenlYr. Bu qrup terpenlYr zmdY vY コY­rab­­da az miqdarda olur. Bunlar©n bitkilYrdY vY zmdY Yn geniコ ya­­y©lm©コ nmayYndYsi limonendir.

Bu monotsiklik terpen sitrus meyvYlYrindY, YsasYn dY limonda 輟xluq tYコkil edir. Monotsiklik terpenlYrdYnィCtetrin, tet­rinhidrat, tetrineol, tetrinolen portalda, limonda, コyddY, tYr­xunda, yovコanda vY baコqa bitki mYnコYli Ytirli qida mYh­sul­la­r©n­da daha 輟x olur. Onlar©n ekstrakt©ndan Ytirli vY ya vermut tipli コY­rablar©n istehsal©nda geniコ istifadY olunur.

Limonenin quruluコ dsturu aコa­­dak© kimidir:

CH3
C

H2C CH


­­­­­­­­

H2C CH2


CH
C
CH2 CH3

Limonen
Monotsiklik terpenlYrdYn al©nm©コ ekstraktlar YsYb siste­mi­nin sakitlYコmYsindY, rYk-qan-damar xYstYliklYrinin malicY­sin­­­­dY geniコ tYtbiq sahYsi tapm©コd©r.

宿ali ara­s©nda onlar©n spirt­lY qar©コ©ndan al©nm©コ spirtli mYh­­sul ge­niコ istifadY olunur.

Bun­dan baコqa monotsiklik ter­­­penlYrin nmayYndYsi olan men­­tol spirti Yn 輟x tYrxunun, na­­­nYnin, dakeコniコinin, コyü­dn, yov­コan©n, morun vY baコqa bit­­ki mYnコYli mYhsullar©n tYr­ki­­bin­dY geniコ yay©lm©コd©r.

Bundan baコqa onlardan al©nan eks­­traktlar bYzi コYrablar©n vY baコqa qida mYh­sul­lar©n©n, o cm­lY­­dYn qYn­na­d© sYnayesi is­tehsal©nda istifadY olunur.

Mentoldan Yhali aras©nda bYzi xYstYliklYrin (mYdY-ba­r­saq vY s.) malicYsindY dY istifadY olunur.


Men­to­lun kimyYvi qu­­ru­lu­コu aコadak© kimidir:

H3C CH3
CH


CH

H2C CHOH

H2C CH2

CH


CH3

Mentol


3. Bitsiklik terpenlYr. Bu sinfY aid terpenlYr zmdY vY コY­­rabda zYif rYnilmiコdir. Onlar©n YksYriyyYti mentan©n tö­rY­mY­­sidir.

Mentan vY onun tYmYlYri Ytirli dada malik olan zm sort­lar©nda daha 輟x olurlar.

Bitsiklik terpenlYr q©z©lgl YtrinY ox­コay©rlar. 夙Yr mentan©n mvafiq karbonlar©ndan iki hidrogen ay­r©­lar­sa, onda pinen vY kamfen bisiklik terpenlYri YmYlY gYlir.

Bu proses sxematik olaraq aコadak© kimi gtYrilmiコdir:

CH3 CH3 CH3
CH C C CH3

H2C CH2 H2C CH2 H2C C

­­­­­­­­。 H3CィCCィCCH3 。 CH2 CH3

H2C CH2 HC CH H2C C=CH2

CH C CH
CH CH3 Kamfen

Pinen


CH3 CH3

Mentan


4. SeskviterpenlYr (C15H24). Onlar©n bitkilYrdY alifatik, mo­notsiklik, bitsiklik, tritsiklik vY tetratsiklik nlYri vard©r. Bu terpenoidlYr Yn 輟x markal© muskat desert コYrablar©n©n tYr­ki­bindY olur. SeskviterpenlYrin zmdY vY コYrabda bi, tri vY tet­ra nlYrinin bYzi nmayYndYlYrinY tYsadf olunur. Bitsiklik ses­k­viterpenlYrdYn zmdY vY コYrabda fitol spirtinY (C20H39OH), triterpenlYrdYn (C30H48) sterollara, tetraterpenlYr­dYn (C40H56) karotinoidlYrY tYsadf olunur.

Fitol spirti コYrab©n da­d©n©n, Ytrinin yaxコ©laコmas©na msbYt tYsir gtYrir. Sterollar コY­rabda Yn 輟x mayalar©n tYrkibindY olur. Onlar D vitamininin mYn­bYyidir.

Tetratsiklik seskviter­pen­lYrin nmayYndYsi olan ka­rotinoidlYr zmn qab©nda vY lYt­li hissYsindY daha 輟x olur­­lar. KarotinoidlYrin nmayYndYsi olan karotinlYr A vita­mi­ni­nin provitaminidir, yYni onun YvYzedicisidir (天itaminlYrbYh­sinY bax).

5. Politsiklik seskviterpenlYr (C10H16)n. Bu terpenlYr 輟x­lu sayda monoterpenlYrin bir-biri ilY birlYコmYsindYn YmYlY gYl­miコ­­lYr. PoliterpenlYr zmn yarpanda, tYzY zoar©nda vY odun­­caq hissYsindY olurlar. Bundan baコqa politerpenlYrY pal©d a­­c©­n©n tYrkibindY dY rast gYlinir. Markal© コYrablar© uzun md­dYt pal©d 躡llYklYrdY saxlad©qda politerpenlYrin hidrolizindYn コY­rabda alifatik, monoditsiklik vY s. sadY terpenlYr YmYlY gYlir. 塾Y­lY gYlmiコ terpenli birlYコmYlYr コYrab©n Ytrinin, dad©n©n daha da zYnginlYコmYsinY コYrait yarad©rlar.


QlikozidlYr
Bu maddYlYr bitkilYrdY, o cmlYdYn zmdY vY コYrabda ge­niコ yay©lm©コlar. QlikozidlYr zmY nisbYtYn コYrabda daha 輟x olurlar.

Onlar コYrabda YsasYn q©cq©rma prosesindY vY コYrab© is­ti vY ya soyuqla emal edYn zaman uzun mddYt saxlad©qda da YmY­lY gYlirlYr. QlikozidlYr nisbYtYn ac©tYhYr, bir az da コirin dad­l©, spesifik xoコagYlYn YtirY malik zvi maddYlYrdir. Onlar©n kim­yYvi tYrkibi コYkYr qal©qlar© ilY qeyri-コYkYr molekullar©n©n bir-biri ilY birlYコmYsindYn YmYlY gYlmiコdir. Qeyri-コYkYrli bir­lYコ­mYlYrY aqlikonlar da deyilir. Qlikozid molekullar©n©n YmYlY gYl­mYsindY aqlikon kimi alifatik vY aromatik spirtlYr, al­de­hid­lYr, steroidlYr, zvi turコular vY s. maddYlYr dY iコtirak edirlYr.

ェYrabda heksozalar©n daha 輟x qlikozidlYrinY rast gYlinir. ェY­rabda olan sadY コYkYrlYr mvafiq spirtlYrlY birlYコYrYk etil, me­til, propil vY s. qlikozidlYr YmYlY gYtirirlYr. 夙Yr qlkoza etil vY ya metil spirtlYri ilY reaksiyaya girYrsY, onda etilqlikozid vY me­tilqlikozid YmYlY gYlir.
OH OC2H5

HィCC HィCC


HィCCィCOH HィCCィCOH
HOィCCィCH O + HOC2H5 。 HOィCCィCH O + H2O
HィCCィCOH HィCCィCOH
HィCC HィCC
CH2OH CH2OH

Qlkoza Etilqlkozid


Bundan baコqa コYrabda fruktozadanィCfruktozid, qalakto­za­danィCqalaktozid qlikozidi vY sairlYri sintez olunur.

QlikozidlYr Yn 輟x q©cq©rma prosesindY vY コYrab ma­te­ri­a­l©­n©n termiki emal© zaman© YmYlY gYlirlYr. 塾YlY gYlmiコ qli­ko­zidlYr コYrab©n nYmYxsus spesifik dad©n©n, tam©n©n for­ma­laコ­ma­s©nda mhm YhYmiyyYt kYsb edirlYr.

ェYkYrlYrin kimyYvi qu­ruluコundan as©l© olaraq コYrabda qlikozidlYrin vY forma­la­r©­­na da tYsadf olunur.

Bu prosesi qlkoza timsal©nda aコadak© ki­mi gtYrmYk olar:

HィCCィCOCH3 H3COィCCィCH
HィCCィCOH HィCCィCOH
HOィCCィCH HOィCCィCH
HィCCィCOH HィCCィCOH
HィCCィCOH HィCCィCOH
CH2OH CH2OH

metilqlkozid metilqlkozid


BitkilYrdY, zmdY vY コYrabda olan qlikozidlYrin YmYlY gYl­­mYsindY hidroksil qrupu (OH) iコtirak etdikdY, onun aqlikonu O-qli­kozidlYr, kkrd olduqda S-qlikozidlYr, azot olduqda N-qli­kozidlYr, karbon olduqda isY C-qlikozidlYr adlan©rlar. Bu pro­sesi sxematik olaraq aコadak© kimi gtYrmYk olar:
RィCCィCOィCA RィCCィCSィCA RィCCィCNィCA RィCCィCCィCA
O-qlikozid S-qlikozid N-qlikozid C-qlikozid
Burada R-qlikozidin tYrkibindYki karbohidrat©, A isY aq­li­konu gtYrir.

Markal© desert コYrablar©n©n tYrkibindY O-qlikozidlYrdYn qlü­kovani­linY rast gYlinir. Onun YmYlY gYlmYsindY qlkoza ilY aro­matik YtirY malik vanilin aldehidi iコtirak edir.

CH2OH

H O O


H O C

OH H H


OH H OィCCH3

H OH


Qlkovanilin

Al©nm©コ bu maddY O-qlikozidlYr qrupuna aiddir. Qlko­va­­­­­ni­linin hidrolizindYn YsasYn markal© コYrablarda sYrbYst hek­so­­­­­­zalar vY spesifik YtirY malik vanilin YmYlY gYlir. Vanilin Ytirli mad­­­­dY olduna gY qYnnad© sYnayesindY, malicYvi xassYyY ma­­­­lik dYrman preparatlar©n©n haz©rlanmas©nda vY s. sahYlYrdY xam­­­­mal kimi istifadY olunur. N-qlikozidlYr コYkYrlYrlY azotlu Ysas­­­lar©n birlYコmYsi za­ma­n© YmYlY gYlir. N-qlikozidlYr bitki­lY­rin, hYm輅nin zmdY dY geniコ yay©lm©コlar. Onlara nuk­lein tur­コu­­lar©n©n YmYlY gYl­mYsindY iコtirak edYn nukleozidlYr vY nuk­le­o­tid­lYr aiddir. Bu bir­lYコmYlYr Yn 輟x zmn toxu­mun­da olur­lar. N-qlikozidlYri zm コirYsinin Yzinti ilY birlikdY q©c­q©r­ma­s©n­­dan al©nan コY­rab­lar­da daha 輟x olur. C-qlikozidlYr isY mono vY disaxaridlYrin kar­bon­la birlYコmYsindYn YmY­lY gY­lir­lYr. BYzi qi­­da mYhsullar©n©n tYrkibindY vY コYrabda S-qliko­zi­dinin nma­yYn­­­dYsi olan si­niqrinY dY tYsadf olunur.

CH2OH Siniqrin

H O


H SィCC=NィCCH2ィCCH=CH2

HO OH H


H OSO3K

H OH
ワzmdY qli­ko­zidlYrin az vY ya 輟x olmas©na sortun xsusiyyYti, becYrilmY vY torpaq-iqlim コYraiti vY baコqa fak­tor­lar tYsir gtYrirlYr.


AlkoloidlYrin, terpenlYrin vY qlikozidlYrin

texnoloji YhYmiyyYti


ェYrabda alkoloidlYr YsasYn zm コirYsinin q©cq©rmas© za­ma­­n© YmYlY gYlir. AlkoloidlYr YksYr hallarda コYrabda zvi tur­コu­­larla, コYkYrlYrlY, fenol maddYlYri ilY, zlallarla vY sairY­lYrlY bir­­lYコmiコ コYkildY olurlar. Spesifik fermentlYrin tYsiri nY­ti­cY­sin­dY q©cq©rma prosesi zaman© alkoloidlYrin bir qismi コYrabda sYr­bYst hala ke輅rlYr. AlkoloidlYr insan orqanizminY fizioloji tYsir g­tYrmYklY rYk, YsYb, mYdY-barsaq xYstYliklYrinin ma-li­cY­sindY geniコ istifadY olunur.

ェYrab©n tYrkibindY olan al­ko­loid­lYr­dYn kofein, qordenin, efed­rin, papaverin vY baコqalar© insan or­qanizmindY baコ verYn mad­dYlYr mbadilYsinin tYnzim­lYn­mY­sin­dY iコtirak edirlYr. Onu da qeyd etmYk laz©md©r ki, tYrkibindY al­ko­loidlYrlY zYngin olan qi­da mYhsullar© (コYrab, 軋y, qYhvY vY s.) normadan 輟x qYbul edildikdY insan orqaniz­mi­nY pis tYsir g­tYrir. TYrkibindY qordeninlY, efedrinlY, kofeinlY, teo­bro­min­lY vY baコqa alkoloidlYrlY 輟x olan qida mYhsullar© ilY normadan ar­t©q qidaland©qda, insanlarda ilk YvvYl qan tYzyiqinin YmYlY gYl­mYsinY, rYk bulanmalar©na, mumi zYiflik, yaddaコ©n po­zul­ma­s©na vY baコqa xoコagYlmYyYn YlamYtlYrin YmYlY gYlmYsinY コY­rait yaran©r.

TerpenlYr spesifik YtirY, dada malik olmaqla mus­kat zm sortlar©nda vY onlardan haz©rlanan コYrablar©n tYrki­bin­dY daha 輟x olurlar. ェYrab©n tYrkibindYki terpenlYrin YksY­riy­yYti bYzi meyvY-tYrYvYzlYrin, hYm輅nin dY q©z©lgln YtrinY ox­コay©rlar.

Hal-haz©rda Ytirli, bitki mYnコYli mYhsullardan (li­mon, portal, nanY, yovコan, tYrxun, q©z©lgl vY s.) mxtYlif sul­larla (s©x­ma, ekstraksiya, su buxar© ilY distillY sulu vY s.) Ytir­li mad­dY­lYr vY ya terpenoidlYr al©n©r. Al©nm©コ Ytirli mad­dY­lYr qida sY­nayesinin mxtYlif sahYlYrindY (qYnnad©, 銹rYk-bul­ka, コYrab­­l©q vY s.) geniコ istifadY olunur.

Bundan baコqa bitki­lYr­dYn al©n­m©コ Ytirli maddYlYr Ytriyyat sYnayesindY dY geniコ tYt­biq olunur. 宿a­li aras©nda nanYni, q©z©lgl(glab) vY qeyri­lY­ri­ni eks­trak­si­ya etmYklY, sonra isY ondan distillY sulu ilY al©n­m©コ Ytirli mad­dYlYr vY ya terpenli birlYコmYlYr mYdY-barsaq, rYk,  yol­lar©, qaraciyYr vY s. xYstYliklYrin malicYsindY isti­fa­dY olu­nur.

Muskat zm sortlar©ndan al©n­m©コ desert コYrablar© da Ytirli mad­dY­lYrlY, o cmlYdYn terpenlYrlY zYngin olduna gö­rY on­dan da bYzi xYstYliklYrin malicYsindY istifadY olunmas© t­si­yY olunur.

TYrkibindY linalool vY sitronellolla zYngin olan qi­da mYh­sul­lar© (qardal© vY zeytun yaar©, nanY, dakeコniコi vY s.) da in­san saaml©na yaxコ© tYsir gtYrir. Sitral adlanan doy­ma­m©コ alifatik terpenin insanlar©n qidalanmas©nda YhY­miy­yY­ti bö­yk­­dr. Sitral limonda, itburnu meyvYsindY, zirniコdY, qa­ra qa­ra­­t­da, bYzi sfrY zm sortlar©nda (GYncY sfrYsi, ェa­ma­x© mY­­rYn­di­si, NimrYng, ヌYhray© tayf©, Q©z©l zm, Hamburq mus­ka­t© vY s.) daha 輟x olur. Qeyd olundu kimi sitral qan©n qa­t©­­laコ­­ma­s©­n©n qarコ©s©n© al©r.

TerpenlYr tYbiYtdY geniコ yay©lm©コ zvi mad­dY­lYrdir. ンnsan or­qanizmindY baコ verYn maddYlYr mbadilYsi pro­sesinin tYn­zim­lYnmYsindY terpenlYrin dY bk rolu vard©r.

ワzm­dY qlikozidlYrin miqdar© zmn becYrilmY­sin­dYn, tor­­­paq-iqlim コYraitindYn, sortun spesifik xsusiyyYtin­dYn vY baコ­­­qa faktorlardan as©l©d©r. MYyyYn olunmuコdur ki, cYnub vY qYrb rayonlar©nda becYrilYn zm sortlar©n©n tYrkibin­dY qliko­zid­­­lYrin miqdar© 輟x, コimal rayonlar©nda becYrilYn zmlYrdY isY az miqdarda olur. ェYrabda isY qlikozidlYrin 輟x olmas© isti­fa­­dY olunan zmn sortundan, q©cq©rmas©ndan, コYrab©n haz©r­lan­­­ma texnologiyas©ndan, コYrab©n saxlanmas©ndan, emal prose­sin­­dYn vY s. mYsYlYlYrdYn as©l©d©r. QlikozidlYrdYnィCetil, metil qlü­­­kozidlYr, qlkovanilin, prunazin vY qeyrilYri コYrab©n keyfiy­yY­ti­nY yaxコ© tYsir gtYrirlYr.

TYrkibindY aqlikon kimi tsiklopentanperhidrofenantren olan qlikozidlYr rYk YzYlYlYrinin mkYmlYnmYsinY kYklik g­­tY­rirlYr. Qida mYhsullar©n©n tYrkibindY qlikozidlYrin 輟x ol­ma­­s© rYyin fYaliyyYtinY msbYt tYsir gtYrir. Bitki ekstraktlar© ilY zYngin olan qlikozidlYr tibb sahYsindY malicY mYqsYdi ilY ge­niコ istifadY olunur. QlikozidlYr insan orqanizmindY baコ verYn mad­dYlYr mbadilYsinin normal コYraitdY getmYsindY mhm rol oynay©rlar. Yuxar©dan qeyd olunanlardan ayd©n olur ki, コY­ra­b©n keyfiyyYti xeyli dYrYcYdY onun tYrkibindYki alko­lo­id­lY­rin, ter­penlYrin vY qlikozidlYrin miqdar©ndan da as©l©d©r.

FYsil 11. MンNERAL MADD臭蹴
ワzmdY vY コYrabda zvi birlYコmYlYrlY yanaコ© hYm dY mi­neral maddYlYr dY olur. ェYrabda olan mineral maddYlYrin miq­dar© zmn sortundan, torpaq-iqlim コYraitindYn, emal tex­no­­logiyas©ndan as©l© olaraq 1,1-4,6 q/dm3 aras©nda olur.

ェYrabda mineral maddYlYrin normaya uyn olmas© onun qidal©l©q dYyYrinin artmas©na sYbYb olur. Mineral maddY­lYr zm コirYsindY istYnilYn miqdarda olmad©qda q©cq©rma za­ma­n© baコ verYn qlikoliz vY amiloliz proseslYrindY iコtirak edYn fer­­mentlYrin aktivlYコmYsi 躡tinlYコir.

Q©cq©rma zaman© fer­ment­lYrin aktivliyinin 躡tinlYコmYsi vY ya azalmas© コYrab material©n©n qi­da maddYlYri ilY zYnginlYコmYsinin qarコ©s©n© al©r. Bundan baコ­qa zm コirYsinin q©cq©rmas© zaman© mineral mad­dY­lYrin miq­dar­ca コYrabda az olmas© zlallar©n, aminturコular©n, bY­zi vita­min­lYrin vY digYr qida komponentlYrinin az miqdarda YmYlY gYl­mYsinY コYrait yarad©r.

NYticYdY コYrab©n tYrkibindY ekstraktiv mad­dYlYrin miqdar© azal©r. ェYrabda mineral mad­dY­lYr 軋t©コ­ma­d©q­da onun uzun mddYt stabil olmas© 躡tinlYコir.

BelYliklY, mY­lum olur ki, コYrab©n keyfiyyYti xeyli dYrY­cY­dY mineral maddY­lY­rin miqdar©ndan da as©l©d©r.
Mineral maddYlYrin tYrkibi
Mi­ne­ral maddYlYr ç qrupaィCmakro, mikro vY ultramik­ro-elementlYrY bnrlYr. MakroelementlYrY Fe, P, K, Ca, Mg, Cl, S, Si vY baコqalar©; mikroelementlYrY Ba, Br, B, J, Co, Mn, Cu, Mo, Zn vY baコqalar©; ultramikroelementlYrY isY uran, ra­di­um, q©z©l, titan vY baコqalar© aiddir. ワzm コirYsindY 3-5 q/dm3 コY­rabda 1,5-3,0q/dm3 mineral maddYlYr olur.

ェYrabda olan mineral maddYlYr, o cmlYdYn makro­ele­ment­­lYr YsasYn sulfat, fosfat vY karbonat turコular©n©n duzlar© コYk­lindY olurlar. ェYrab©n vY zm コirYsinin tYrkibindYki eks­trak­tiv mad­dY­­lYrin (コYkYrsiz) 5-15%-i mineral maddYlYrdYn tYコ­kil olun­muコ­­dur. ワzmn mineral maddYlYri YsasYn onun qab©­n­da vY to­xumunda 輟x olur.


Yüklə 2,44 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   25




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin