HəZİNİ “HƏDİSİ-ƏRBƏİN” TƏRCÜMƏSİ

Yazılışca bir - birinə oxşar sözlərdən ibarət olan leksik fərqlər də nüsxələrdə az deyildir. Belə sözlər fars və ərəb mənşəlidir, lakin sinonim və ya yaxın mənalı sözlər deyil. Məsələn, Bakı nüsxəsindəki:

Pəs əl urdı ol mübarək başına,

Qərqə qıldı çeşmini göz yaşına (17b)-
nümunəsində işlənən çeşmini sözü Bursa nüsxəsində cismini şəklindədir (30b). Aydındır ki, burada Bursa nüsxəsinin katibi açıq - aşkar yanlışlığa yol vermişdir, çünki cism (bədən) yox, ceşm (göz) göz yaşı ilə dolar.

Daha bir nümunəyə nəzər salaq.Bakı nüsxəsindəki:

Kim içi dolu əzab idi anın,

Möhnətü xövfü iqab idi anın -
beytindəki (19b), iqab (daha çox “üqubət” şəklində işlənir: əzab, əziyyət, cəza, işgəncə, deməkdir) sözünü Bursa nüsxəsinin katibi “itab” (danlaq, qınaq, məzəmət) sözü ilə əvəzləmişdir. Qeyd edək ki, ərəb mənşəli bu sözlər yazılışca bir- birinə çox oxşardır: عقا ب (iqab) -عتا ب (itab). Beytin məzmunundan da göründüyü kimi, burada “iqab” sözü yerində işlənməmişdir, çünki beytdə məhz əzab - əziyyətdən, işgəncədən söhbət gedir (beyt tərcümədə cəhənnəmin təsviri ilə bağlı hissədəndir). Görünür, Bursa nüsxəsinin katibi bu sözün mənasını anlamamış ( عقا ب sözü ilə omoqraf olan عقا ب oğab sözünün mənası “qartal ”dır), ona görə də onun əvəzində daha ümumişlək olan عتا ب itab sözünü yazmışdır.

Bakı nüsxəsindəki:

Hər kişi kim, cənnəti arzu qılur,

Gözlərinə ol xaçan uyxu alur? (16b)
beytinin ikinci misrası Bursa nüsxəsində belədir:
Gözlərinə pəs necə uyxu varur. (29 a)
Göründüyü kimi, bu misralarda yalnız “gözlərinə” və “uyxu” sözləri eynidir, digər sözlər isə fərqlidir. Beytin ümumi məzmununa görə Bakı nüsxəsidəki variantı daha düzgün saymaq olar. Birincisi, Bakı nüsxəsindəki ilk misrada qafiyə yerində işlənən “qılur” sözü ilə “alur” sözü tam qafiyə oldugu halda, Bursa nüsxəsindəki “alur” sözünün əvəzində işlənən “varur” sözü ilə “qılur” sözü yarımçıq qafiyə yaratmışdır. İkinci isə, Bursa nüsxəsindəki variant daha məntiqi və uğurlu təsir bağışlayır:
Cənnəti arzulayan yatmaz - gözlərinə yuxu almaz.
Beləliklə, Həzininin “Hədisi - ərbəin” tərcüməsinin sözügedən iki əlyazmasının mətnlərinin müqayisəli təhlili onlar arasında müəyyən incə fərqli məqamlar olduğunu göstərir ki, bunlar da əsasən linvistik səciyyə daşıyır. Həmin fərqlər sırasında üslub və imla ilə bağlı xüsusiyyətlər, eləcə də qismən də olsa, dövrün müxtəlif ictimai baxışlarını əks etdirən məqamlar də vardır. Bununla belə, bu fərqli cəhətlər tərcümənin məzmununa elə bir ciddi təsir göstərəcək səviyyədə deyildir.