Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

PENDİK İLÇESİ

235

239

PERA PALAS

Faaliyet Kollan	Erkek	Kadın	Toplam
Tarım dışı üretim faaliyetlerinde çalışanlar ve ulaşım makineleri kullananlar	50.087	3.815	53.902
Hizmet işlerinde çalışanlar	7.464	1.099	8.563
Satış ve ticaret personeli	8.693	780	9.473
idari personel ve benzeri çalışanlar	3.516	2.081	5.597
îlmi ve teknik elemanlar, serbest meslek sahipleri ve bunlarla ilgili kademe yöneticileri	3.852	1.644	5.496
Müteşebbisler, direktörler ve üst kademe yöneticileri	1.310	72	1.382
Tarım, hayvancılık, ormancılık, balıkçılık ve avcılık işlerinde çalışanlar	1.456	216	1.672
İşsiz olup iş arayanlar ve bilinmeyenler	9.131	1.532	10.663
Genel Toplam	85.509	11.239	96.748
Kaynak: 1990 Genel Nüfus Sayımı, "Nüfusun Sosyal ve Ekonomik	Nitelikleri, 111 34-Istanbul", Ankara,		Temmuz 1993.

Tablo m Pendik İlçe Merkezinde Çalışanların Faaliyet Kollarına Göre Dağılımı

Tablo I

Pendik Üçe Merkezinin Nüfus Gelişimi

Yıllar

Nüfus

1935

3-514

1940

4.172

1945

5.980

1950

7.910

1955

8.673

1960

13.963

19.216

1965

27.494

1970

38.384

1975

48.219

1980

150.850

289.380

1985__ 1990

Tablon

Pendik İlçesi Kırsal Nüfusu (1990)

Nüfus

Köyler

1.257

Akfirat

199

Ballıca

565

Göçbeyli

587

Kurtdoğmuş

2.735

Orhanlı

928

Tepeören

6.271

Toplam

Türkler Pantikion'a ilk kez 1080'lerde geldiler. Ama Kutalmışoğlu Süleyman-şah'ın ölümünden sonra Bizanslılar bu toprakları geri aldılar. Pantikion, bugünkü Pendik semtinin doğusunda yer alıyordu. Temenye'nin hemen batı kenarındaki Pantikion 13. yy'm başında surla çevriliydi. Bir cezaevi de bulunan Pantikion, bir süre Bizans'ın sürgün yerlerinden biri olarak kullanıldı. Daha sonra bir liman yerleşmesi olarak canlanan Pantikion, 14. yy'm başlarında Osmanlıların denetimine girdi.

1329'da yapılan Pelekanon Savaşı'ndan sonra bu topraklar tümüyle Osmanlılara geçti. Ancak savaş sırasında tahrip olan Pantikion terk edildi ve uzun bir süre buraya kimse yerleşmedi. Bir söylentiye göre Osmanlı döneminin ilk yıllarında böyle bir köy yoktu. Çevredeki başlıca yerleşme yeri Dolayoba Köyü'ydü. Tahrip edilen Pantikion ve çevresi ise mera olarak kullanılıyordu. Daha sonra koyun kenarında küçük bir balıkçı köyü kuruldu. Bu dönemde halkının tümüne yakını Rumlardan oluşuyordu. Osmanlı döneminde Pendikli Rumlar genellikle balıkçılıkla uğraşıyordu. Çevredeki topraklar ise tarım arazisi olarak kullanılıyordu.

1873'te banliyö hattıyla Haydarpaşa'ya bağlanan Pendik Köyü'nde yaklaşık olarak 3.000 kişi yaşıyordu. 1889'da çıkan büyük bir yangın Pendik'i tümüyle kül etti.

Yangından hemen sonra Pendikli Azaryan Efendi'nin öncülüğünde planlı bir biçimde bugünkü Pendik semtinin" temelleri atıldı. 20. yy'ın başlarında köyün doğu ve batısında yabancıların oturduğu villaların bulunduğu mahalleler belirmeye başladı. Bu nedenle bugünkü Doğu Mahallesi'ne ingiliz Mahallesi, Batı Mahallesi'ne de Fransız Mahallesi deniyordu. Cumhuriyet'in ilk yıllarında Lozan Antlaşması'nın mübadeleye ilişkin hükümlerine göre Drama, Kavala ve Yanya'dan gelen göçmenlerden bir bölümü Pendik'e yerleştirildi. Böylece nüfusu artarak 3.700'e ulaşan köy, 1924'te muhtarlık yapıldı. Türkler, Ermeniler ve Rumların yan yana, uyum içinde yaşadığı Pendik Köyü'nde belediye örgütü 1930' da kuruldu. Sonraki yıllarda çay bahçelerinin sıralandığı kıyıdaki iskelelere yanaşan motorlu teknelere köy çevresinde yer alan bağ ve bostanlardan toplanan sebzelerle meyveler yüklenerek Adalar'a gönderilirdi. Bu sırada Pendik'in kasaplan da ünlen-mişti. istanbul'dan et almak için gelenler kasaplardan alışveriş eder, kıyıdaki çay bahçelerinde Marmara'ya karşı dinlenirlerdi. 1950'lerden önce Pendik Köyü'nde-ki yerleşim dokusu bahçe içinde konak, köşk ve evlerden oluşuyordu. En çok iki katlı olan bu yapılar zengin doğal bitki örtüsüyle her mevsimde yemyeşil bir görüntü verirdi.

1950'den sonra tüm İstanbul'un başına gelen plansız yapılaşmadan Pendik de nasibini aldı. Sanayi bölgesi ilan edilen alanlar içinde yer alan Pendik yöresinin görünümü, eskiden E-5 olarak adlandırılan Ankara Asfaltı kenarında fabrikaların kurulmaya başlamasıyla yavaş yavaş değişti. Bu fabrikaların çevresinde gecekondu mahalleleri gelişirken, Pendik'te de iki katlı köşk ve evler yıkılarak yerlerine çok katlı konutlar yapılmaya başladı. Zaman içinde o güzelim yeşil görünüm, yerini toz duman içinde betonarme yapıların kaleyi andıran duvarlarına bıraktı. 1970'lerde kıyıdaki Ankara Caddesi ile Ankara Asfaltı arasındaki alan tümüyle konutlarla doldu. Daha sonra bu gelişme Ankara Asfal-tı'nın kuzey ve doğusuna doğru yönel-

di. Bunun sonucunda eskiden birer köy yerleşmesi olan Dolayoba, Kurtköy ve Şeyhli mahalle statüsü kazandı. 1982'de tersanenin de devreye girmesiyle Pendik'teki sanayi daha da çeşitlendi.

Pendik kasabasının 1950'lerde 10.000'i bulmayan nüfusu 1960'ta 13.000'i, 1970'te 27.000'i ve 1980'de de 48.000'i aştı. Daha sonra anakent belediye sınırları içine alınan Pendik'in nüfusu 1990'da 300.000'e yaklaşmıştı (bak. Tablo I). Ancak bu rakam ilçe merkezini oluşturan kentsel alandaki tüm mahalleler nüfusunun toplamıdır. Pendik semtini oluşturduğu düşünülebilecek demiryolu yayıyla kıyı arasında kalan Doğu ve Batı mahallelerinin 1990'da-ki toplam nüfusu ise 25.768'di.

Pendik semti ve çevresindeki mahalle-lerdeki bazı alanlarda yer yer sayfiye evleri vardı. Bunlardan bir bölümü de Pav-li Adası'ndaydı. 1980'den sonra Pendik yöresinde sayfiye evi kalmadı. Tersane alanı içinde kalan Pavli Adası'ndaki sayfiyeler de aynı kaderi paylaştı. Ancak güneydoğudaki Tuzla, sayfiye özelliğini bir süre daha korudu. 1980'lerde nüfusu büyük bir hızla artan Pendik'in kentsel ve kırsal alanı 1987'de yapılan bir yönetsel düzenlemeyle Kartal'dan ayrılarak ilçe yapıldı. Bu tarihte saptanan sınırları içinde 1985 Nüfus Sayımı sonuçlarına göre 154.327 kişi yaşıyordu. Pendik îlçesi'nin 1990'daki nüfusu 295.651'di. Bunun ancak yüzde 2'si kırsal nüfusu oluşturuyordu. 1990'da ilçenin köyleri ve nüfusları Tablo H'de gösterilmiştir.

ilçenin gelişimi ve göç yoluyla nüfusunun artışı 1990'dan sonra da devam etti. Heybeliada'dan Deniz Harp Okulu'nun taşındığı ve bazı İstanbulluların ikinci konut edinmek için seçtiği Tuzla kesimindeki topraklar 1992'de Pendik'ten ayrıldı. Kocaeli İli'ne komşu olan bu topraklarda Tuzla İlçesi kuruldu.

1990'da Pendik İlçesi nüfusunun yüzde 53'ü erkeklerden, yüzde 47'si de kadınlardan oluşuyordu. Aynı tarihte Pendik İlçesi'nde km2'ye 1.486 kişi düşüyordu. Ancak 1992'de Tuzla'mn ilçe yapılmasından sonra nüfus yapısı değişmiş-

tir. Buna göre ayrılarak Tuzla'ya bağlanan mahallelerin 1990'daki nüfusları göz önüne alınarak yapılabilecek bir hesaplamaya göre Pendik İlçesi nüfusunun 222.870'e gerilemiş olduğu söylenebilir.

Pendik ilçe merkezinde 12 ve daha yukarı yaştaki nüfus 1990'da 210.181'di. Bunun yüzde 46'sını oluşturan 96.748'i ik-tisaden faaldi. İktisaden faal olmayan 113.433 kişiden yüzde 66'sı ev kadını, yüzde 22'si öğrenci ve yüzde 9'u da emeklidir (bak. Tablo III).

İlçe merkezinde 6 ve daha yukarı yaştaki nüfus 1990'da 252.372'ydi. Bunun yüzde 89'u okuryazardı. Bu oran il ortalaması olan yüzde 90'dan biraz düşüktür. Okuma yazma bilenlerin yüzde 82'si okul çıkışlıdır. Okul çıkışlıların yüzde 71'i ilkokul, yüzde 13'ü ortaokul ve dengi meslek okulu, yüzde 12'si lise ve dengi meslek okulu, yüzde 5'i de yüksekokul ve fakülte mezunudur.

İlçe merkezinde yaşayanlardan yüzde 30'u İstanbul İli doğumludur. Bunu yüzde 4'le Kars, yüzde 3,5'le Sivas, yüzde 3,4'le Erzincan ve yüzde 3,3'le Erzurum doğumlular izler.

Pendik İlçesi'nde başlıca ekonomik etkinlik sanayidir. Çeşitli fabrikaların yanı-sıra tersane de önemli ölçüde istihdam olanağı yaratır. Genel istihdam olanaklarından ilçe merkezinde yaşayanlardan 1990'da 86.126 kişi yararlanıyordu. Bunlardan yüzde 35'i imalat sanayiinde, yüzde 20'si toplum hizmetleri, sosyal ve kişisel hizmetlerde, yüzde 15'i toptan ve perakende ticaret, lokanta ve otellerde çalışıyordu.

Anadolu'daki çeşitli yerleşme merkezlerini, İstanbul'a bağlayan demir ve kara yollan ilçe topraklarından geçer. Çift hatlı banliyö trenlerinin çalıştığı demiryolu genellikle ilçenin kıyı kesimini izler. Gebze ve İzmit bağlantılı iki önemli karayolu Pendik'in çevresiyle bağlantısını büyük ölçüde sağlar. Bunlardan biri kıyıya doğru yakın olarak uzanan D-100 Karayolu'dur. Bu yolun eski adları E-5 ve Ankara Asfal-tı'dır. Diğer önemli karayolu ise iç kesimden güneydoğu-kuzeybatı doğrultusunda geçen paralı O-4 Otoyolu'dur. Bu iki karayolu çeşitli ara yollarla birbirine bağlanır. Bunlardan başka bir diğer önemli karayolu bağlantısı da kıyıya paralel olarak uzanan Ankara Caddesi'dir. Bu caddenin Pendik semtine ulaştığı kesimde kıyı boyunca lokantalar sıralanır. Bir iskele yerleşmesi olarak kurulmuş olan ve geniş bir kıyı şeridine sahip olan Pendik, ne yazık ki suyolu ulaşımından yararlanmaz.

ATİLLÂ AKSEL