I- övünmesi, Çok İyi Arapça Bildiği İddiası: 3 Iı- hz. Muhammed'i Şehvetperestlîkle Suçlaması 4

Xxıı- Mecazî Anlatımları Çarpıtma

Turan Dursun, 159. sayfada, Kur'ân ve hadîste geçen bazı mecazî anlatımları, kelimenin sözlükteki mânâsına göre değerlendiriyor. Bil­mediğinden değil, kasden böyle yapıyor ki Kur'ân'da Tann'nm, bir in­san gibi düşünüldüğünü anlatsın ve böylece Kur'ân düşüncesi hakkın­da kuşku uyandırsın. Diyor ki:

"Kur'ân'ın, Muhammed'in anlattığına göre: "Tann'nın terazisi" vardır. Hem bu dünyada, hem de "Âhiret"te.

Terazi, bildiğimiz bir tartı aygıtıdır. Farsça bir sözcüktür. Kur'ân'da "mîzân" diye geçer. 16 kez.

"Terazi" bir simgedir de. "Hak ve adalei"İn simgesi. Çok "doğru tutulması" gerekiyor "adalet" için.

Böyle dedikten sonra Mâide Sûresinin 64. âyetinin anlamını yazı­yor: "Yahudiler: 'Allah'ın eli bağlıdır (sıkıdır)' dediler. Kendi elleri bağlandı ve söyledikleri sözden ötürü lanetlendiler. Hayır, Allah'ın iki eli de açıktır, dilediği gibi (nzık) verir..."

Görüldüğü üzre âyette terazi kelimesi geçmemekle, sadece "Al­lah'ın elinin açıklığından" söz edilmektedir. Kur'ân'ın amacı, Yahudilerin sözünü kötülemektir. Onlar: "Allah'ın eli bağlıdır" yani Allah cimridir demişler, Allah da onların bu sözlerini reddederek Al­lah'ın elinin açık olduğunu, dilediği gibi vereceğini, İhsanda bulunaca­ğını söylemiştir. Burada el tabiri, gerçek mânâda bir organ olan eli ifade etmez. Bu tabir, mecazî bir anlam taşır. İnsanlar eli bağlılık deyi­mini cimrilik anlamında, eli açıklık deyimini de cömertlik anlamında kullanmışlardır. Allah da kendi sözlerini, insanlann anlayacakları kav­ramlar ve üslûplarla ifade etmiştir. Aksi takdirde insan ile Allah ara­sında iletişim mümkün olmazdı. Bu ifadeden, Allah'ın, insanlar gibi elleri olduğu anlamı çıkmaz. Allah, gerçekte harflerden ve kelimeler­den yüce olan sözünü, insanların anlayış düzeyine indirerek vahyetti-ğine ve sözleri de Pcygambcr'e doğrudan değil, fakat melek aracılığı ile verildiğine göre "Allah'ın eli açıktır" sözü, insanların kullandığı cömertlik anlamındadır. Bundan maksat, Allah'ın eli olduğunu anlat­mak değildir. Nasıl ki birinin cömertliğini anlatmak için "Onun eli çok açıktır" denilir. Bu sözden o kişinin eli değil, fakat cömertliği düşünü­lür. İşte âyetin anlatmak istediği de Allah'ın son derece cömert oldu­ğudur.

insanlar, cimrilik ve cömertlik kavramlarını "eli bağh ve eli açık" deyimleriyle anlatırlar. Bu, tasvirî ifadedir. Kur'ân da bu tasvîrî ifadeyi kullanarak Allah'ın cimri değil, cömert olduğunu belirtmek üzre "O'nun iki eli de açıktır" demiştir. Bundan Allah'ın iki eli olduğu de­ğil, fakat cömert olduğu anlaşılır. Nitekim falanın eli açıktır demek, gerçeklen onun elleri uzanmış, açılmış demek değildir. Hattâ elleri, kollan olmayan cömert kimseler için de "eli açık" tabiri kullanılır. Çünkü bu deyim, gerçek anlamını kaybedip başka bir anlam kazan­mıştır ki o da cömertliktir. İşte "Allah'ın elleri açıktır" demek de Al­lah cömerttir, demektir. Cenabı Hak, insanların kavrayabilmesi İçin onların kullandıkları deyimi kullanmıştır. Allah'ın yüzü, yanı, bacağı gibi tabirlerin esprisi de budur. Bu gibi tabirleri, maksadı dışına çıka­rıp bunlardan Allah'ı bir insan gibi elli ayaklı düşünmek halâdır.

Dursun'un eleştiri konusu ettiği (s. 159) Allah'ın elinde terazi ol­duğundan söz eden hadîse gelince Buhârîdc'kİ ifade aynen şöyledir: "Yüce Allah buyurdu: Allah yolunda harca, yardım et ki sana da ve­rilsin.' ve buyurdu: 'Allah'ın eli doludur, gece gündüz sürekli vermek, O'nun elindekini eksiltmez (harcamakla hazinesi eksilmez).' ve bu­yurdu: 'Göğü yeri yarattığından beri harcamasını düşünsenize, bu (harcaması) elindekini eksilttnetniştir. Tahtı su üstündedir, elindeki terazi durmadan iner, kalkar." (Buhârî, Tefsir: ll;Tevhtd: 19; Fethu'l-Bârî: 13/395).

Hattâbî'nin de dediği gibi bu hadiste terazi, Allah'ın bol lütuf ve ihsan dağılımını anlatan bir temsildir. Bunu anlamayan, hiç edebiyat bilmeyen ümmî, incelik ve zerâfetten yoksun kimseler olabilir. Bu zevkten yoksun insan, şöyle demekten çekinmez:

"Tanrının elindeki terazide bir bozukluk mu var?"

Oysa hadis metninde "elindeki terazi durmadan iner kalkar" ifa­desi yani sürekli olarak tartıp tartıp yaratıklara dağıtır, rızik verir, de­mektir. Ama bu verme de ölçüsüz, rastgele, başı boş değil; bir hesâb ile yapılmakta, tartılarak verilmektedir. Allah, herkese ne miktar nzık vereceğini bilir ve her kula verilmesi gereken ölçüde verir. Her kula verilen, ölçülüdür, takdir edilmiş, ölçülmüş biçilmiş, tartılıp verilmiş­tir, işte hadiste mîzân, yaratıklara verilenin başı boş değil, bir ölçü ve miktar İle verildiğini anlatan bir temsildir. Bunun anlaşılmayacak bir yanı yok. Ama bunu anlayabilmek için biraz zerâfet, edebî zevk gere­kir.

Turan Dursun, 161. sayfada yine bu terazi ile ilgili olarak: "Öy­leyse Tanrının elinde terazi neden var? Eşitlik gözetmediğine, herkese eşit ölçüyle nzık dağıtmadığına göre teraziyi niye kullanıyor?" diyor.

Şimdi herşeyi maddî açıdan değerlendiren bu zâta kendi mantı­ğıyla sormak lâzım: Bakkal, manav, herkese eşit ölçüde mal vermedi­ğine göre tcra/.i niçin kullanıyor? Neden marketlerde terazi var, mağa^ zalarda metre var? Nasıl olsa herkesin aldığı mal birbirine eşit değil.

Kur'ân ve hadîste birçok soyut kavram, mesellerle somutlaştırıla-rak anlatılır. Kur'ân tasvir yani somutlaştırma üslûbunu kullanır. Böy­lece en soyut kavramları, âlimlere olduğu gibi ümmîlere de anlatma gücü verir sözlere. Bir iki örnek verelim:

"Dizim âyetlerimizi yalanlayan ve onlara İnanmağa tenezzül et­meyenler var ya, işte onlara gök kapıları açılmayacak ve deve, iğne deliğinden geçinceye kadar onlar cennete girmeyeceklerdir," (A'râf: 40)

Bu âyette, inkarcılar için cennete girmenin imkânsızlığı, devenin iğne deliğinden geçmesi örneğiyle canlandırılmaktadır. Devenin iğne deliğinden geçemeyeceğini düşünen insan, inkarcının da cennete gire­meyeceğini anlar.

"Gökten bir su indirdi de dereler, kendi ölçüşünce çağlayıp aktı. Sel, üste çıkan köpüğü yüklen(ip götüt)dü. Süs, yahut eşya yapmak için ateşte yakıp erittikleri madenlerde de bunun gibi bir köpük var­dır. Allah, hak İle bâtılı böyle bir benzetme ile anlatır. Köpük yok olup gider, insanlara yararlı olan ise yeryüzünde kalır. îşte Allah (böyle güzel) benzetmeler yapar." (Ra'd: 17)

Bu âyette köpük, bâtılı, su hakkı temsil etmektedir. Köpük bir sü­re suyun üstüne çıksa da sonunda kenarlara yapışır, dağılıp gider ama su kalır, tarlaları sular, insanlara yararlı şeyler bitirir, işte hak da tıpkı su gibi kalıcıdır, yararlıdır.

Hakka îmân, tıpkı madenlerin halisi gibi kalıcı, yararlıdır. Küfür ve inkâr da tıpkı eritilen madenlerin üstüne çıkan tortu gibi yararsızdır, kaldırılıp atılır. Âyette köpük sözü geçmektedir ama kasıt köpük değil, küfür ve inkârdır. Su ve madenden kasıl da kalıcı olan hak ve hakka îmândır. Bu tür anlatımlara istiare, mecaz denilir. Kur'ân'm hemen her sayfasında böyle edebî sanatlar mevcuttur.

Her edebî sözde mecâz, istiare, teşbih gibi sanallar büyük yer tu­tar. Bunlar olmayınca edebiyat da olmaz. Hattâ halk da bunları farkın­da olmadan kullanır. "Dünyanın dengesi bozuldu" denilir. Herhalde bu sözden kimse, dünyanın bir terazi olduğunu, bu terazinin kefeleri ara­sındaki dengenin bozulduğunu anlamaz. Dünyâ düzeninin bozulduğu­nu anlar. Mehmet Akif, bayrağımızdaki hilâl için:

"Çalma kurban olayım çehreni ey nazlı hilâl!" derken, Hilâli, dar­gınlıktan kaşlarını çatan bir insana benzetmiştir. Şimdi Turan Dursun kalkıp da "Canım Hilâlin suratı, kaşı olur mu? Hilâl insan mı ki çehresini çatsın, suratım ekşitsin?" deyip edebiyatın doruğunda olan bu ifa­de ile alay mı edecek? Bu tür ifadelerin amaçladığı yüksek mânâyı an­lamayanlar, edebî zevkten yoksun sayılırlar. Bunlar için eskiler haşvi (kabukçu, kalıpçı) deyimini kullanmışlardır. İmam Gazâlî Kur'ân'm mecazî anlamlarını düşünmeyen kuru sofular için bu ta'bîri kullan­maktadır. Demek ki Allah'ın, kâinatı yarattığından beri yaratıklarına durmadan nîmet ve rızık verdiğini anlatan bu hadisin içindeki terâzî sözünden, Tanrının elinde tıpkı insanların kullandığı gibi maddî bir terâzî olduğu anlamını çıkarmak, haşviyye denilen edebî zevkten an­lamaz kimselerin işidir. ¹⁴⁸