İÇİndekiler I

3- Araştırmada izlenen yöntem

İletişim açısından karikatürün dil, din, ırk ve yaş farkı gözetmeksizin evrensel bir çizgi dili olarak her kesime hitap edebilen etkili bir mesaj verme aracı olması bu konunun seçiminde en önemli etken olmuştur.

Bu araştırma öncelikle çeşitli kaynaklardan karikatüre ait net bir tanımı arayışıyla başladı. 1980 sonrası çıkan dergiler ve gazetelerden etkileyici örnekler tarandı. Bunlar kronolojik olarak incelendi. Bu incelemeler sırasında karikatürün bir çizgi dili olduğu ve tarihsel olaylarda eğlendirici ve bilgi verici apayrı bir yerinin olduğu gerçeğiyle karşılaşıldı. Diğer kaynaklardan 1980 sonrası olaylar incelendi, Türk siyasi tarihi üzerindeki etkileri araştırıldı ve bunların karikatürle olan ilişkileri ortaya çıkartıldı. Araştırma kapsamında döneme damgasını vuran siyasiler de yakın plan incelendi.

4- Araştırma ile ilgili kaynaklar

Yaşamda hissedilebilen her şey karikatürün kaynağı olabilir. Karikatürcü iletişim sürecinde “verici” durumunda olduğu için, vereceği mesajı oluşturmak için sürekli “alıcı” durumunda olmak ve kendisine yansıyan olay ve düşünce kaynakları içinden bir seçim yapmak, seçtiği olay ve düşünceleri yapıtında belirtmek durumundadır.

Bu araştırma da günlük siyasi gazetelerden ve çıkartılan özel albümlerden yararlanıldığı gibi, “ARK M. Bilal, “1980’den Sonra Yaşanan Toplumsal Değişim ve Karikatürün Değişen İşlevi”, ALSAÇ Üstün , - “Türkiye’de Karikatür, Çizgi Roman ve Çizgi Film”- “Türk Karikatürünün Siyasi Gelişimi, Siyasi Etkileri, Yarını”-TOPUZ Hıfzı, “İletişimde Karikatür Ve Toplum”- ŞENYAPILI Önder, “Karikatür ve iletişim”- ÖZER Atilla, “İletişimin Çizgi Dili Karikatür”- ÖNGÖREN Ferit, “Cumhuriyet’in 75. Yılında Türk Mizahı Ve Hicvi”- BALCIOĞLU Semih, “Cumhuriyet’in 75. Yılında Türk Karikatürü”

-“Karikatür ve Kültür”- Temel Britannica gibi kaynaklardan da yararlanılmıştır.^.

BÖLÜM I

A- KARİKATÜRÜN TARİHÇESİ

A. 1- Dünya’da Karikatür

Dilimize Fransızca'dan geçen karikatür sözcüğünün İtalyanca caricatura 'dan geldiği, bu sözcüğün de doldurmak, yüklemek , abartmak alay etmek anlamına gelen caricare'den türetildiği sanılmaktadır. Daha 16. yy. da İtalyan ressam kardeşler, Agostino Carraci (1557-1602) ve Annibale Carraci (1560-1609), arkadaşlarını köpek, domuz , katır hatta testiye benzettikleri abartılı çizimleriyle herkesi güldürürlerdi. Karikatürü bir uzmanlık dalı haline getiren Carraci Kardeşlerdir. Caricature sözcüğünü de ilk kez onları kullandığı sanılmaktadır. Karikatürün, insanın önemini vurgulayan Rönesans döneminin ürünü olduğu söylenebilir. Bu Çağda Leonardo da Vinci ve Albercht Dürer gibi ressamlar insan vücudunu abartılı çizgilerle betimleyen deneysel çalışmalara yöneldiler. İtalya'da, papayı yada Reform hareketinin önderi Luther'i konu alan şeytansı karikatürler oldukça yaygındı. Bu karikatürler Dönemin ünlü mimar ve heykelcilerinden Gian Lorenzo Bernini aracılığı ile Fransa'da, XIV. Luis'nin sarayında tanındı. 17.yy. İtalyan sanatçılarından Pier Ghezzi (1674 -1755)geçimini portre karikatürleriyle yapacak kadar ustalaşmıştı.

Sanayileşme ve orta sınıfın toplumda önemli bir yer kazanmasıyla birlikte özellikle İngiltere'de konulu karikatürlerde gelişme görüldü. Karikatür, İngiliz ressamı William Hogart'ın oymabaskı çalışmalarıyla vurucu bir siyasal yergi aracı oldu.

Hogart'ı, izleyen karikatür sanatçılarından Thomas Rowladson (1756-1827), James Gillray (1757-1815) ve George Cruikshank (1792-1878), zamanın şapka modasında önde gelen politikacıların sahtekarlığına kadar hemen hemen her konuya el attılar. bu sanatçıların karikatürlerinin dergilerde yayımlanması, karikatürün siyasal önemini arttırdı.

Karikatürde en önemli gelişmelerden biri de Fransa'da oldu. Genç Fransız sanatçı Charles Philipon (1806-1862) 1830'da çıkardığı La Caricature adlı siyasal mizah dergisiyle büyük bir başarı kazandı. Bundan iki yıl sonrada Le Charivari adlı yeni bir dergi yayımladı. Ülkenin önde gelen siyaset adamlarını büyük bir ustalıkla ve korkusuzca alaya alan Philipon, karikatürleri yüzünden siyasal çevrelerin tepkisini çekti. Dergilerin basımı yasaklandı. Karikatür ustası Honore Daumier'nin gene bu dergilerden birinde Fransa Kralı Luis Philippe'i para çuvallarını yutan açgözlü bir dev olarak gösteren karikatürü, sanatçının altı ay hapis yatmasına neden oldu.

Fransa'nın ardından İngiltere'de 1841'de Punch, 1868'de VanityFair yayımlandı. Bu dergilerde "Ape" (maymun)takma adını kullanan Carlo Pellergini, "Spy"(casus) takma adını kullanan Leslie Ward ve Max Beerbohm toplumsal eleştiri getiren karikatürleriyle tanındılar.

19. yy. sonlarında Münih'te çıkan Simplicissumus adındaki gülmece dergisi çevresinde toplanan karikatür ustalarından İsveç kökenli Olaf Gulbranson, Alman Karl Arnold ve Eduard Thöny Almanya dışında, alaya alınan Alman turist, asker ve profesör tipleriyle karikatür dünyasına yeni bir canlılık kazandırdılar.

20. yy. karikatür gazete ve dergilerin ayrılmaz bir parçası durumuna geldi. I. Dünya savaşı'nın ardından dışavurumcu Alman ressam George Grosz, Alman toplumunu sorunlarını ele alan , savaşın saçmalığını eleştiren özgün karikatürleriyle tanındı. . ABD'de karikatür ülkenin kendine özgü gülmece anlayışı içinde gelişti. David Levine yazar, sanatçı ve devlet adamlarını çizdiği portre karikatürleriyle ün kazandı.^.

Karikatürün yeşerdiği İtalya'da sık sık uluslararası karikatür yarışmaları düzenlenir. Bunların en ünlüsü olan Altın Palmiye Bordighera'da yapılır.^.

Dünyanın ilk karikatür müzesi de İtalya’da Tolentino'dadır. SSCB'de 1922 de yayımlanan Krokodil gülmece dergisinde savaş karşıtı ve bürokrasiyi eleştiren karikatürler yer alır. Doğu Avrupa ülkelerinde tirajı 100 binleri aşan karikatür ve gülmece dergilerinde güncel yaşama , siyasete , geleneklerin eleştirisine ve bürokrasinin anlamsızlığına ilişkin karikatürlere rastlanır.

Orta ve Güney Amerika ülkelerinde karikatürün başlıca konusu sömürü ve baskıya başkaldırıdır. Bu ülkelerde siyasal bir mücadele aracı olarak işlev görür. Arkasında 20 bin yapıt bırakmış olan Meksikalı José Guadalupe Posada (1851-1913) bu geleneğin öncüsüdür. Posada, Meksika halkının sorunlarını karikatürde dile getirdi.